Η Μαχαιριά είναι η κινηματογραφική ευκαιρία του Φατίχ Ακίν να βάλει τα (ιστορικά) πράγματα στη θέση τους, και να θίξει την γενοκτονία των Αρμενίων όπως κανένας Τούρκος, έστω και μόνο από την καταγωγή, δεν μίλησε ποτέ στο παρελθόν. Συναντήθηκα με τον ακούραστο και πάντα ορεξάτο Γερμανό σκηνοθέτη αμέσως μετά τη συνέντευξη τύπου της παγκόσμιας πρεμιέρας της ταινίας του στο Φεστιβάλ Βενετίας και συζητήσαμε για την προσέγγιση του στα ιστορικά γεγονότα, την άποψη των γονιών του για το ζήτημα, την κρίσιμη γι΄αυτόν δολοφονία του Χρατ Ντινκ, την (αναπάντεχη, ομολογώ) επιλογή της αγγλικής γλώσσας στην ταινία, την αντίδραση που περιμένει από τους Τούρκους ειδικούς και θεατές, και ένα project ελληνικού ενδιαφέροντος που, προσωρινά τουλάχιστον, εγκατέλειψε.
«Μπορεί να είπα πολλά για την ταινία στη συνέντευξη τύπου αλλά δεν με κουράζουν οι κουβέντες με τους δημοσιογράφους. Δεν είμαι τέτοιου τύπου σκηνοθέτης. Το αντίθετο. Νέες ερωτήσεις τίθενται, διαφορετικές απαντήσεις δίνονται. Με βάζει να σκέφτομαι αυτή η διαδικασία. Φρεσκάρονται οι ιδέες μου. Όλα καλά.»
Όπως οι περισσότεροι Έλληνες, έτσι κι εγώ νιώθω κοντά στους Αρμενίους, μια ιστορική συμπάθεια κατά κάποιον τρόπο, και οι λόγοι είναι προφανείς: οι Τούρκοι είναι η κοινή συνισταμένη, ο ζυγός του παρελθόντος. Εσείς πώς φτάσατε στην αλήθεια, με τι τρόπο δηλαδή διασφαλίσατε την ιστορική ορθότητα που χρειάζεστε για να αφηγηθείτε την ταινία σας;
Εμπιστευθήκατε περισσότερο βιβλία και συγγράματα, ή τις μαρτυρίες ανθρώπων;
Ρώτησα ανθρώπους και διάβασα πολύ. Συνάντησα κυρίως τους συγγραφείς των βιβλίων που συμβουλεύτηκα, μετά είδα κι άλλους, ταξίδεψα, πήγα στη Συρία, στην Αρμενία. Αλλά ρώτησα και τον εαυτό μου, έψαξα μέσα μου για την αλήθεια. Όταν παρακολουθείς τι γίνεται, όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά στη Μέση Ανατολή, στην Ουκρανία, βλέπεις πως μια συγκεκριμένη ρητορική επανέρχεται. Τι γίνεται στο Μάλι; Γενοκτονία. Ε, το ίδιο έγινε και με τους Αρμενίους. Και δεν τα έμαθα από την οικογένεια μου αυτά. Οι γονείς μου είναι κλασσικοί, επίσημοι Τούρκοι, που διδάχθηκαν κλασσική, επίσημη τουρκική Ιστορία.
Οι οποίοι, τι σας είχαν πει όταν μεγαλώνατε;
Πως όλα ήταν ψέματα. Αλλά τους έφερα εδώ στην πρεμιέρα, είδαν το φιλμ, και ομολόγησαν πως οι Τούρκοι τα έκαναν όντως αυτά τα πράγματα. Δεν είναι έτοιμοι να αποδεχθούν τον όρο γενοκτονία, γιατί είναι μια λέξη εξαιρετικά φορτισμένη, πολιτικά και κυριολεκτικά. Αλλά, ξέχνα τον όρο. Εγώ τον χρησιμοποιώ γιατί μου αρέσουν οι συγκρούσεις και μπορώ να πω “γενοκτονία” τρεις φορές στη σειρά και δεν με νοιάζει καθόλου για τις επιπτώσεις, γιατί είμαι νεότερος από τους γονείς μου, στο κάτω-κάτω. Το σημαντικό είναι να δεχθούν αυτό που είδαν στο πανί και να πιστέψουν οτι είναι η αλήθεια. Αν το σινεμά μπορεί να προκαλέσει σκέψη σε ανθρώπους σαν τους γονείς μου, τότε κάτι έκανα. Να τους βάλω να ψάξουν στο διαδίκτυο για έναν διάλογο που ισχύει. Εγώ δεν ηγούμαι του διαλόγου, αλλά αποτελώ κομμάτι του. Και στην Τουρκία μπορεί κάποιος να αγοράσει πλέον ελεύθερα βιβλία που ονοματίζουν τα γεγονότα και χρησιμοποιούν τον όρο γενοκτονία. Η κατάσταση άλλαξε μετά τον θάνατο του Χρατ Ντινκ (του ακτιβιστή Τουρκοαρμένιου δημοσιογράφου που πυροβολήθηκε θανάσιμα στην Κωνσταντινούπολη) πριν από 7 χρόνια.
Θα προβληθεί η Μαχαιριά στην Τουρκία;
Ναι. Είμαι σε εξαιρετική διάθεση σήμερα γιατί διάβασα τις πρώτες κριτικές από τουρκικά έντυπα, από θρησκευτικά μέχρι πολιτικά. Όλοι υποστηρίζουν την ταινία μου. Το ευχόμουν βαθιά να συμβεί αυτό. Ονειρευόμουν τη στιγμή, Έχουν διαφωνίες και επιφυλάξεις με το φιλμ, αλλά είναι ευτυχείς που γυρίστηκε.
Φοβόσασταν τις αντιδράσεις από την Τουρκία;
Δεν φοβάμαι τίποτε, γιατί δεν ζω στην Τουρκία. Προστάτευα την ταινία όσο τη γύριζα. Ποτέ δεν ανήγγειλα τι ακριβώς θα έκανα, ποιό θα ήταν το περιεχόμενο. Έλεγα πως ετοιμάζω ένα γουέστερν. Και το έκανα γιατί πηγαινοέρχομαι στην Τουρκία για να επισκέπτομαι τους δικούς μου. Δεν φυλαγόμουν για να μην έχω νταραβέρια με τις Αρχές. Οι επίσημοι φορείς δεν δημιουργούν προβλήματα, όσο οι άνθρωποι στον δρόμο, οι πολίτες δηλαδή, Στην Τουρκία, μόνο μια ταινία του Λαρς φον Τρίερ μπορεί επισήμως να έχει πρόβλημα, γιατί ως μουσουλμανικό κράτος, έχει θέματα με το σεξ. Αλλά για τους πολιτικούς λόγους, δε νοιάζονται. Αντίθετα, αν ενός πολίτη θιγεί η τουρκική αξιοπρέπεια, έχει το δικαίωμα να σου κάνει μήνυση. Ή να σε πλακώσει στο ξύλο αν σε πετύχει στο δρόμο, αν τύχει να πέσεις σε εθνικιστή. Κάποιες αίθουσες αυτολογοκρίνονται για να μην έχουν φασαρίες και διαδηλώσεις έξω από τα σινεμά τους.
Είχατε από την αρχή την πρόθεση να αφηγηθείτε την ιστορία με ήρωα έναν πατέρα;
Από το πρώτο draft, η Μαχαιριά θα ήταν μια ταινία για έναν πατέρα που ψάχνει τα παιδιά που έχει χάσει στα γεγονότα του 1915. Ωστόσο, ο πρωταγωνιστής ήταν αρχικά δάσκαλος, αλλά τον έκανα εργάτη για να απευθυνθώ στον απλό άνθρωπο, στον εργάτη δηλαδή. Είμαι κι εγώ παιδί εργατών, αν και κινηματογραφιστής, και ήθελα να μιλήσω σε αυτούς, να τους βάλω να ταυτιστούν με έναν λαϊκό άνθρωπο, γι’ αυτό και απέφυγα έναν διανοούμενο ή σοφιστικέ ήρωα.
Γιατί επιλέξατε τα αγγλικά ως κυρίαρχη γλώσσα στην ταινία, με τον πρωταγωνιστή μάλιστα, να μην έχει καν λαλιά- αν και δικαιολογείται δραματικά;
Επειδή θα ήταν πολύ δύσκολο να μάθει ένας μη Αρμένιος να μιλά την αρμενική πειστικά; Ήταν μια απόφαση τεχνικής φύσης. Αν τη γύριζα στα αρμένικα, θα είχα 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να προταθώ για Όσκαρ στην ξενόγλωσση κατηγορία. Ενώ τώρα δεν μπορώ να συναγωνιστώ τις αγγλόφωνες ταινίες στα βραβεία. Αλλά ήθελα τα αγγλικά γιατί είχα μια παλιότερη ατυχή εμπειρία, με το Solino, που ήταν μεν γερμανική παραγωγή αλλά το γύρισα στην Ιταλία, στα ιταλικά, με ηθοποιούς από διάφορες περιοχές, τη Νάπολη, τη Ρώμη, το Μπάρι, και είχα συνέχεια έναν σύμβουλο στο κεφάλι μου, που μου έλεγε πως δεν ήταν σωστή η προφορά της διαλέκτου. Κι ενώ ήμουν καλυμμένος από την “συναισθηματική” ερμηνεία σε κάποιες σκηνές, έπρεπε να ξαναπάω πλάνο γιατί κάτι δεν ειπώθηκε απολύτως ορθά. Χάος. Είπα στον εαυτό μου πως δεν θα το ξαναπεράσω αυτό το μαρτύριο, ειδικά στην καυτή έρημο της Ιορδανίας, με 70 άτομα συνεργείο, και με τον καθένα να έχει άποψη για τις προφορές. Ποτέ ξανά! Θέλω να σκηνοθετώ ελεύθερα, και να ελέγχω τον λόγο, τι στο διάολο λένε. Τα γερμανικά τα ελέγχω, τα ισπανικά, τα αγγλικά, τα τουρκικά…Αλλά τα αρμενικά, που έχουν επιρροές από τα αραβικά, τις αρχαίες λαλιές και τις περιφερειακές παραλλαγές, δεν είναι δυνατόν να τα καταλάβω. Εδώ δεν είναι σίγουροι οι ίδιοι (γελάει)
Πόσο σας απασχόλησε ο προϋπολογισμός της ταινίας;
Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την ιδέα της Μαχαιριάς πριν από τη δολοφονία του Χρατ Ντινκ. Όταν αντιλήφθηκα πως το project ήταν ακριβό, το εγκατέλειψα και αποφασίσαμε με τον φίλο μου, Αδάμ Μπουσδούκο, να γυρίσουμε μια ταινία για την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1922 (που έγινε το 1923). Αλλά κι αυτό ανέβαινε σε budget και το παρατήσαμε. Όταν έγινε η δολοφονία, ήμουν σίγουρος πως θα έκανα ένα φιλμ για το θάνατο του. Κατά κάποιον τρόπο, ο Ντινκ ήταν ο πολιτικός μου μέντορας. Η αλήθεια είναι πως αν είναι να λυθεί το πρόβλημα μεταξύ των Τούρκων και των Αρμενίων, πρέπει να το λύσουν μεταξύ τους, κι όχι να παρέμβει η Δύση για να το τακτοποιήσει. Κι επειδή αυτό ήταν το πιστεύω του Ντινκ, θέλησα να κάνω την ταινία με τουρκική χρηματοδότηση, κι όχι ευρωπαϊκή. Θα χρησιμοποιούσα τουρκικό συνεργείο και θα έπαιζαν Τούρκοι ηθοποιοί. Το πρότεινα σε έναν πολύ γνωστό πρωταγωνιστή και μου απάντησε πως ήταν πολύ σκληρό, και πάρα πολύ επικίνδυνο. Πήγα σε έναν άλλο σταρ, νεότερο, και μου απάντησε αρνητικά. Πέντε αρνήθηκαν τον ρόλο. Φοβήθηκαν για το λόγο που σας είπα πριν. Έχουν βγει, πάνε σε ένα μπαρ, πίνουν, ετοιμάζονται να επιστρέψουν, είναι διάσημοι και κάποιοι τους αναγνωρίζουν, τους πλακώνουν, τραβάνε ένα βιντεάκι στο κινητό τους και το ανεβάζουν στο internet. Το σέβομαι. Δεν επιθυμώ να φέρω κανέναν σε δύσκολη θέση. Δεν αξίζει να ρισκάρεις τη ζωή σου για καμία ταινία. Οκ;
Μα δεν είπατε στη συνέντευξη τύπου πως αξίζει να πεθάνεις για την τέχνη;
Ήταν η πρώτη ερώτηση και δεν είχα ακόμη ζεσταθεί (γελάει). Ναι, είναι ένας ωραίος θάνατος. Αλλά δεν τον θέλω. Όχι ακόμη. Είμαι πολύ νέος για να θυσιαστώ. Έχω ταινίες να γυρίσω.
Και, τι έγινε τελικά με την ταινία;
Μόλις δολοφονήθηκε ο Ντινκ, πάγωσα το project και επανήλθα στη γενοκτονία του 1915. Προχθές, η χήρα του Χρατ Ντινκ, η Ρακέλ, είδε την ταινία και της άρεσε πάρα πολύ. Ο δολοφόνος του συζύγου της ήταν ένα παιδί από την Τραπεζούντα. Κι εγώ κατάγομαι από την Τραπεζούντα. Η Ρακέλ μου είπε: “Την καρδιά μου την έκλεψε ένα παιδί από την Τραπεζούντα και τώρα μου την χαρίζει ξανά ένα άλλο παιδί από την ίδια περιοχή”. Κατάλαβες;
πηγή www.lifo.gr
Η συνέντευξη δόθηκε αποκλειστικά στον Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλο