Tου Παναγιώτη Σωτηρόπουλου,
Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ
Ξέχασα τα μαθήματά σας
ωραιολόγοι και ψευδοπροφήτες
Άννα Αχμάτοβα «Το ποίημα χωρίς ήρωα»
Το 1981 ο Τ. Η. Bell, υπουργός Παιδείας των ΗΠΑ συστήνει την Εθνική Επιτροπή για την Αριστεία στην Εκπαίδευση (National Commission on Excellence in Education). Έργο της Επιτροπής ήταν να εξετάσει την ποιότητα της εκπαίδευσης και να συντάξει μια έκθεση. Η πολιτική πρωτοβουλία ήταν στον απόηχο ενός διευρυμένου κύκλου συζητήσεων μεταξύ ακαδημαϊκών, εκπαιδευτικών, πολιτών, επιχειρηματιών με κοινή θεματική την ανησυχητική πορεία του εκπαιδευτικού συστήματος στις ΗΠΑ. Στο εισηγητικό της απόφασης αναφέρονταν πως η παροχή κατευθυντήριων προτάσεων, εποικοδομητικής κριτικής και αποτελεσματικής στήριξη σε σχολεία και πανεπιστήμια είναι στο πεδίο της πολιτικής ευθύνης του Υπουργείου. Η πρόσκληση για διάλογο απευθύνονταν σε όλους όσους ενδιαφέρονται για το μέλλον του έθνους. Το έργο της Επιτροπής καθορίσθηκε στη βάση συγκεκριμένων ενεργειών:
* Αξιολόγηση της ποιότητας της διδασκαλίας και της μάθησης στα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια.
* Σύγκριση των αμερικανικών σχολείων και κολλεγίων με εκείνα άλλων προηγμένων εθνών.
* Μελέτη της σχέσης μεταξύ των απαιτήσεων εισαγωγής στο κολέγιο και του επιδόσεων των μαθητών στο Γυμνάσιο.
* Προσδιορισμός εκπαιδευτικών προγραμμάτων που έχουν ως αποτέλεσμα αξιοσημείωτη επιτυχία φοιτητών στο κολέγιο.
* Αξιολόγηση του βαθμού στον οποίο σημαντικές κοινωνικές και εκπαιδευτικές αλλαγές τον τελευταίο τέταρτο αιώνα επηρέασαν την επίδοση των μαθητών.
* Ορισμός προβλημάτων που πρέπει να αντιμετωπιστούν και να ξεπεραστούν για επιτευχθεί η επιτυχής πορεία της αριστείας στην εκπαίδευση.
Στο διάστημα που ακολούθησε μέχρι το 1983 με την υποβολή και δημοσίευση του έργου της Επιτροπής με το χαρακτηριστικό τίτλο «A Nation at Risk: The Imperative for Educational Reform.» («Ένα έθνος σε κίνδυνο: Η επιτακτική ανάγκη για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.» η Επιτροπή άντλησε στοιχεία από διαφοροποιημένες πηγές όπως:
* Μελέτες που ανατέθηκαν σε εμπειρογνώμονες διαφόρων εκπαιδευτικών θεμάτων.
* Στελέχη εκπαίδευσης, εκπαιδευτικούς, μαθητές, εκπροσώπους επαγγελματικών και δημόσιων ομάδων, γονείς, στελέχη επιχειρήσεων, δημόσιους υπαλλήλους και μελετητές που κατέθεσαν σε οκτώ συνεδριάσεις της ολομέλειας της Επιτροπής.
* Έξι δημόσιες ακροάσεις.
* Δύο συζητήσεις της επιτροπής.
* Ένα συμπόσιο και μια σειρά συναντήσεων που διοργανώθηκαν από τα περιφερειακά γραφεία του Τμήματος Παιδείας.
Παράλληλα η Επιτροπή για να συντάξει την έκθεσή της βασίστηκε κυρίως σε διάφορες πηγές πληροφοριών.
* Υφιστάμενες αναλύσεις προβλημάτων στην εκπαίδευση.
* Επιστολές από ενδιαφερόμενους πολίτες, δασκάλους και διοικητικούς υπαλλήλους που υπέβαλαν εθελοντικά σχόλια για προβλήματα και δυνατότητες στην αμερικανική εκπαίδευση.
* Περιγραφές σημαντικών προγραμμάτων και προσεγγίσεων με ελπιδοφόρα προοπτική στην εκπαίδευση.
Η θεμελιώδης αρχή της Επιτροπής αναρτήθηκε ως προμετωπίδα στην έκθεσή της επαναδιατυπώνοντας τις καταστατικές αρχές της ιδρυτικής τους διακήρυξης:
«Όλοι, ανεξάρτητα από φυλή ή τάξη ή την οικονομική τους κατάσταση, έχουν δικαίωμα σε μια δίκαιη ευκαιρία και στα εργαλεία για να αναπτύξουν στο έπακρο τις ατομικές τους, νοητικές και πνευματικές ικανότητες. Αυτή η υπόσχεση σημαίνει ότι όλα τα παιδιά, χάρη στις δικές τους προσπάθειες, με ικανή καθοδήγηση, μπορούν να ελπίζουν στην επίτευξη μιας ώριμης και ενημερωμένης κρίσης που απαιτείται για να εξασφαλίσουν κερδοφόρα εργασία και να διαχειριστούν τη ζωή τους, εξυπηρετώντας έτσι όχι μόνο τα δικά τους συμφέροντα αλλά και την πρόοδο της ίδιας της κοινωνίας».
Η Επιτροπή στο προοίμιο της έκθεσής της δήλωσε την ευαρέσκεια και τον εντυπωσιασμό της για την ποικιλία απόψεων που υποβλήθηκαν σχετικά με την κατάσταση της αμερικανικής εκπαίδευσης και από τις αντιφατικές προτάσεις. Η ποικιλομορφία των προτάσεων και οι διαφοροποιημένες γνώμες εκφράσθηκαν και κατά τη διάρκεια των εργασιών της Επιτροπής. Τονίσθηκε όμως πως η καλοπροαίρετη διάθεση όσων ενδιαφέρονται για τα προβλήματα της εκπαίδευσης μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση κοινών στόχων και σε τρόπους επίτευξής τους.
Ως γενική διαπίστωση αναδείχθηκε η πεποίθηση πως τα εκπαιδευτικά θεμέλια της Αμερικανικής κοινωνίας διαβρώνονται από μια αυξανόμενη παλίρροια μετριότητας που απειλεί το μέλλον της. Δηλώθηκε μάλιστα με ανησυχία πως η υπεροχή του Αμερικανικού συστήματος εκπαίδευσης ήταν πλέον σε πλήρη αμφισβήτηση καθώς άλλες χώρες προσαρμόζουν και ξεπερνούν τα εκπαιδευτικά τους επιτεύγματα.
Με τη λιτή, αλλά ενδεικτική αποστροφή πως η ιστορία δεν είναι ευγενική με τους αδρανείς, η Επιτροπή επεσήμανε το τέλος των ψευδαισθήσεων όταν το πεπρωμένο του Αμερικανού λαού διασφαλίστηκε απλώς από την αφθονία των φυσικών πόρων και τον ανεξάντλητο ανθρώπινο ενθουσιασμό, και από τη σχετική απομόνωσή τους από τις παθογένειες και τα κακοήθη προβλήματα των άλλων πολιτισμών. Τονίζοντας τη νέα κατάσταση που διαμορφώνει η παγκοσμιοποίηση που μεταβάλλει τον κόσμο σε ένα παγκόσμιο χωριό περιέγραφε τη νέα πραγματικότητα στην Κοινωνία της Γνώσης. Η αλλαγή σκηνικού με ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον κοινωνιών με μορφωμένους και ισχυρούς ανταγωνιστές απειλεί την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή. Η πολιτική ηγεμονία δεν είναι δεδομένη όταν ο ανταγωνισμός είναι όλο και πιο έντονος στην αγορά, με καινοτόμα και τεχνολογικά προηγμένα προϊόντα, με ερευνητικές υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό που προδιαγράφουν την πορεία των κρατών. Αν κάποτε η περίοπτη θέση των ΗΠΑ ήταν διασφαλισμένη με την ύπαρξη και προσέλκυση λίγων, αλλά εξαιρετικά καλά εκπαιδευμένων ανδρών και γυναικών η κατάσταση έχει αλλάξει με ρυθμούς γοργούς.
Με την παράθεση χαρακτηριστικών παραδειγμάτων η μετάθεση του προβλήματος εστιάσθηκε στον πυρήνα του. Ο κίνδυνος δεν είναι μόνο ότι οι Ιάπωνες κάνουν αυτοκίνητα πιο αποτελεσματικά από τους Αμερικανούς και έχουν κρατικές επιδοτήσεις για ανάπτυξη και εξαγωγή. Δεν είναι μόνο ότι οι Νοτιοκορεάτες έχτισαν τον πιο αποτελεσματικό χαλυβουργείο στον κόσμο, ή ότι τα αμερικανικά μηχανήματα, που κάποτε ήταν η υπερηφάνεια του κόσμου, εκτοπίζονται από γερμανικά προϊόντα. Είναι επίσης ότι αυτές οι εξελίξεις σηματοδοτούν μια αναδιανομή των δεξιοτήτων και τεχνογνωσίας σε όλο τον κόσμο. Συνοψίζοντας στα ουσιώδη του προβλήματος πως η γνώση, η μάθηση, η πληροφόρηση και η εξειδικευμένη νοημοσύνη είναι οι νέες πρώτες ύλες του διεθνούς εμπορίου και εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο τόσο έντονα, όσο τα θαυματουργά φάρμακα, τα συνθετικά λιπάσματα και τα τζιν παντελόνια παλαιότερα.
Μόνη λύση στο πρόβλημα της διατήρησης του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος κατά την Επιτροπή ήταν η μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος προς όφελος όλων – ηλικιωμένων και νέων, εύπορων και φτωχών, πλειοψηφίας και μειονότητας. Στην ακριβή τους διατύπωση «Η μάθηση είναι η απαραίτητη επένδυση που απαιτείται για την επιτυχία στην «εποχή της πληροφορίας».
Ας μη βιαστεί κάποιος να κατηγορήσει την επιτροπή για μονομερή «οικονομίστικη» αντίληψη. Η μέριμνά της περιλάμβανε επίσης τα πνευματικά, ηθικά και πνευματικά πλεονεκτήματα των ανθρώπων που απολαμβάνουν την κοινωνική συνοχή. Δήλωναν απερίφραστα πως οι πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών πρέπει να γνωρίζουν ότι όσοι δεν διαθέτουν τα επίπεδα δεξιοτήτων, γραμματισμού και εκπαίδευσης που είναι απαραίτητα για αυτήν τη νέα εποχή θα εκτοπισθούν στο περιθώριο της κοινωνίας, όχι μόνο από τις υλικές ανταμοιβές που συνοδεύουν την ικανή απόδοση, αλλά και από την ευκαιρία να απολαύσουν με ίσες προϋποθέσεις στα δικαιώματα της χώρας τους. Η επιτομή των συμπερασμάτων τους αυτονόητη αλλά χρήσιμη πάντα να την αναδεικνύουμε: «Ένα υψηλό επίπεδο κοινής εκπαίδευσης είναι απαραίτητο για μια ελεύθερη, δημοκρατική κοινωνία και για την προώθηση μιας κοινής κουλτούρας, ειδικά σε μια χώρα που υπερηφανεύεται για τον πλουραλισμό και την ατομική ελευθερία. Για να λειτουργήσει η χώρα μας, οι πολίτες πρέπει να είναι σε θέση να καταλήξουν σε ορισμένες κοινές αντιλήψεις για περίπλοκα ζητήματα, συχνά σε σύντομο χρονικό διάστημα και βάσει αντικρουόμενων ή ελλιπών στοιχείων. Η εκπαίδευση βοηθά στη διαμόρφωση αυτών των κοινών αντιλήψεων».
Πολιτική αρχή, που όπως υπενθυμίζει η Έκθεση, διατύπωσε χρόνια πριν ο Τόμας Τζέφερσον στη διάσημη πλέον διακήρυξη του όταν δήλωνε πως η δύναμη μιας κοινωνίας είναι οι πολίτες της και πως ακόμη αν θεωρούμε πως δεν είναι αρκετά διαφωτισμένοι για να ασκήσουν έλεγχο η λύση δεν είναι να τους αφαιρέσουμε δικαιώματα αλλά φροντίσουμε για την ενημέρωσή τους.
Ίσως έτσι αντιληφθούμε και στη χώρα μας το νόημα και το ανόμημα που εκφράζουν ο τίτλος του σημειώματος αυτού.