Ψηφιακά παιχνίδια ειδικά σχεδιασμένα για μαθησιακούς σκοπούς ή ψηφιακά παιχνίδια που δεν έχουν σχεδιαστεί για τέτοιους σκοπούς, αλλά παρουσιάζουν εκπαιδευτικό ενδιαφέρον και εντάσσονται με κατάλληλα σενάρια χρήσης στην εκπαιδευτική πράξη, μπορούν να κάνουν τη μάθηση πιο ευχάριστη για τα παιδιά, τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες. Φαίνεται ότι τα ψηφιακά παιχνίδια, με τις δυνατότητες που παρέχουν για ενεργό, βιωματική και παιγνιώδη μάθηση, ανταποκρίνονται στην ανάγκη των ατόμων που ανήκουν στις παραπάνω ηλικιακές ομάδες για εναλλακτικούς τρόπους μάθησης.
Σε έρευνες της δρ Μαρίνας Παπαστεργίου, καθηγήτριας ΤΕΦΑΑ Τρικάλων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συνεργατών της δημιουργήθηκαν και αξιολογήθηκαν πειραματικά, στο πλαίσιο σχολικών ή πανεπιστημιακών μαθημάτων, παιχνίδια για υπολογιστή που στόχευαν στην εκμάθηση διαφόρων εννοιών πληροφορικής. Τα παιχνίδια είχαν θετική επίδραση στις γνώσεις των μαθητών/τριών και φοιτητών/τριών γύρω από τις έννοιες αυτές.
«Δεν διαπιστώθηκαν σημαντικές διαφορές ως προς το φύλο στην ευχαρίστηση που άντλησαν οι συμμετέχοντες/ουσες από τα παιχνίδια, αλλά ούτε και στα μαθησιακά οφέλη που αποκόμισαν. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αξιοποίηση ψηφιακών παιχνιδιών οδήγησε σε μεγαλύτερη αύξηση της ευχαρίστησης και της μαθησιακής αποτελεσματικότητας σε σύγκριση με τη χρήση άλλων ψηφιακών μέσων μάθησης (π.χ. διαδραστικών εκπαιδευτικών ιστότοπων) σχεδιασμένων για τους ίδιους μαθησιακούς στόχους, αλλά χωρίς παιγνιώδη χαρακτήρα. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν τη δυναμική που ενέχουν τα ψηφιακά παιχνίδια για την εκπαίδευση και υπογραμμίζουν την ανάγκη να σχεδιαστούν και να αναπτυχθούν σε ευρύτερη κλίμακα ψηφιακά παιχνίδια για την εξυπηρέτηση μαθησιακών σκοπών. Μια τέτοια διαδικασία απαιτεί τη διεπιστημονική συνεργασία μεταξύ ατόμων διαφόρων ειδικοτήτων, όπως ειδικών του γνωστικού αντικειμένου με το οποίο θα σχετίζεται ένα παιχνίδι, ειδικών της διδακτικής του γνωστικού αντικειμένου και ειδικών στη σχεδίαση ψηφιακών παιχνιδιών.
Τα ευρήματα μελέτης ανασκόπησης που εκπόνησε, στην οποία αναλύθηκαν προγενέστερα άρθρα που είχαν δημοσιευθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, δείχνουν επίσης ότι τα ψηφιακά παιχνίδια παρουσιάζουν οφέλη όταν χρησιμοποιούνται ως εκπαιδευτικά εργαλεία στη φυσική αγωγή και την αγωγή υγείας δεδομένου ότι μπορούν να βελτιώσουν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις στάσεις και τις συμπεριφορές των νέων σε σχέση με την υγεία και τη σωματική άσκηση».
Διαδραστικά βιντεοπαιχνίδια και για την εκπαίδευση εφήβων με κώφωση
Σε έρευνες που εκπονήθηκαν από ομάδες στις οποίες συμμετείχε η δρ Παπαστεργίου μελετήθηκε επίσης η εισαγωγή σωματικά διαδραστικών βιντεοπαιχνιδιών σε προγράμματα φυσικής αγωγής. Στα παιχνίδια αυτά η διάδραση του παίκτη ή της παίκτριας με τον κόσμο του παιχνιδιού γίνεται μέσω της κίνησης του σώματός του/της, η οποία ανιχνεύεται με τη χρήση διαφόρων τεχνολογιών. Σε έρευνα σε μαθητές/τριες δημοτικού σχολείου, στην οποία συγκρίθηκε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης θεμελιωδών κινητικών δεξιοτήτων βασιζόμενο σε σωματικά διαδραστικά βιντεοπαιχνίδια με ένα παραδοσιακό πρόγραμμα για την ανάπτυξη των ίδιων δεξιοτήτων, διαπιστώθηκε ότι τα δύο προγράμματα ήταν εξίσου αποτελεσματικά, αν και τα παιδιά απόλαυσαν περισσότερο το βασιζόμενο στα παιχνίδια πρόγραμμα. Ενθαρρυντικά είναι και τα ευρήματα που προέκυψαν από έρευνες στο πλαίσιο της προσαρμοσμένης φυσικής αγωγής. Σωματικά διαδραστικά βιντεοπαιχνίδια αξιοποιήθηκαν για την εκπαίδευση ισορροπίας εφήβων με κώφωση. Ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης ισορροπίας στο οποίο χρησιμοποιήθηκαν τέτοια παιχνίδια διαπιστώθηκε ότι ήταν εξίσου αποτελεσματικό με παραδοσιακό πρόγραμμα εκπαίδευσης ισορροπίας. Οι έφηβοι/ες που συμμετείχαν ευχαριστήθηκαν τη διάδραση με τα παιχνίδια και δεν συνάντησαν ιδιαίτερες δυσκολίες σε αυτή. Φαίνεται, επομένως, ότι η εισαγωγή σωματικά διαδραστικών βιντεοπαιχνιδιών σε προγράμματα φυσικής αγωγής μπορεί να καταστήσει τα προγράμματα αυτά ελκυστικότερα για τα παιδιά και τους εφήβους, χωρίς να μειώνει την αποτελεσματικότητά τους.
Αξιοποίηση των ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας) στη φυσική αγωγή
Η δρ Παπαστεργίου και συνεργάτες της έχουν σχεδιάσει και αναπτύξει διαδικτυακά περιβάλλοντα πολυμέσων για την εκμάθηση εννοιών και δεξιοτήτων (π.χ. καλαθοσφαίρισης, ρυθμικής γυμναστικής) από φοιτητές/τριες ΤΕΦΑΑ. Σε έρευνες αξιολόγησης των περιβαλλόντων αυτών, διαπιστώθηκε ότι η χρήση τους από τους φοιτητές/τριες, οπουδήποτε και οποτεδήποτε, σε συνδυασμό με την παρακολούθηση των αντίστοιχων πανεπιστημιακών μαθημάτων στην αίθουσα και στο πεδίο, αυξάνει την αποτελεσματικότητα της μάθησης όσον αφορά στην κατανόηση εννοιών και στη γνωστική συνιστώσα της πρόσκτησης κινητικών δεξιοτήτων.
Στο πλαίσιο του έργου «Ψηφιακό Σχολείο ΙΙ: Επέκταση και Αξιοποίηση της Ψηφιακής Εκπαιδευτικής Πλατφόρμας, των Διαδραστικών Βιβλίων και του Αποθετηρίου Μαθησιακών Αντικειμένων», που υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (ΙΤΥΕ) «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» (ΕΣΠΑ 2014-2020), η δρ Παπαστεργίου ήταν επιστημονικός συντονιστής της ομάδας γνωστικού αντικειμένου «Φυσική Αγωγή». Η ομάδα σχεδίασε και ανέπτυξε μια συλλογή από ψηφιακά διαδραστικά μαθησιακά αντικείμενα (προσομοιώσεις, κ.ά.) ανοικτής πρόσβασης για τη διδασκαλία της φυσικής αγωγής, τα οποία μπορούν να εκτελεστούν και σε φορητές συσκευές, γεγονός που επιτρέπει τη χρήση τους «στο πεδίο» (γυμναστήριο, προαύλιο, κ.λπ.). Τα μαθησιακά αντικείμενα καλύπτουν διάφορα θέματα (ιστορία του αθλητισμού, αθλοπαιδιές, άσκηση και υγεία, υγιεινή διατροφή, κ.ά.) και φιλοξενούνται σε αποθετήριο που ευρετηριάζεται στον Εθνικό Συσσωρευτή Εκπαιδευτικού Περιεχομένου «Φωτόδεντρο». Τα ευρήματα έρευνας αξιολόγησής τους από εκπαιδευτικούς φυσικής αγωγής, ως προς την ποιότητα και τη χρησιμότητά τους για τη διδασκαλία του μαθήματος, ήταν θετικά, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν στο μέλλον περισσότερα τέτοια μαθησιακά αντικείμενα.
Άλλες μελέτες της ίδιας και συνεργατών της έδειξαν ότι η χρήση εφαρμογών εκγύμνασης για την ανάπτυξη της φυσικής κατάστασης, καθώς και εφαρμογών παρακολούθησης της φυσικής δραστηριότητας και της διατροφής για φορητές συσκευές, στο πλαίσιο του σχολικού μαθήματος της φυσικής αγωγής μπορεί να αυξήσει το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών για το μάθημα, αλλά και να συμβάλει στον περιορισμό του χρόνου που οι μαθητές/τριες περνούν χωρίς να κινούνται, στη βελτίωση των διατροφικών τους κριτηρίων και στην ισχυροποίηση της πρόθεσής τους να ασκούνται εκτός σχολείου. Επομένως, είναι χρήσιμο οι μαθητές/τριες να έρχονται σε επαφή στο σχολείο με κατάλληλες εφαρμογές που μπορούν να εκτελεστούν σε φορητές συσκευές και στοχεύουν στη σωματική άσκηση και τη φυσική δραστηριότητα. Τότε αυξάνονται οι πιθανότητες να χρησιμοποιήσουν τις εφαρμογές αυτές εκτός σχολείου και να συνειδητοποιήσουν ότι οι ταμπλέτες και τα κινητά τηλέφωνα, που σε μεγάλο βαθμό αποτελούν για εκείνους/ες μέσα ψυχαγωγίας και χαλάρωσης σε ώρες «αδράνειας», μπορούν να είναι χρήσιμοι σύμμαχοι της σωματικής κίνησης και της άσκησης.
Το ερευνητικό της έργο στη Διδακτική Πληροφορικής
Η δρ Παπαστεργίου έχει μελετήσει τα νοητικά μοντέλα που σχηματίζουν μαθητές/τριες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για το διαδίκτυο και τις βασικές υπηρεσίες του, με στόχο τη βελτίωση της διδασκαλίας σχετικών εννοιών στο πλαίσιο του σχολικού μαθήματος της πληροφορικής. Επίσης, διερεύνησε τους παράγοντες που ωθούν ή αποτρέπουν τους μαθητές και τις μαθήτριες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από την επιλογή να κάνουν πανεπιστημιακές σπουδές στην πληροφορική. Οι αποτρεπτικοί παράγοντες που διαπιστώθηκαν (π.χ. εσφαλμένες αντιλήψεις για τα διάφορα επαγγέλματα πληροφορικής, έμφυλα στερεότυπα για την ενασχόληση με την πληροφορική) θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσα από κατάλληλες μαθησιακές δραστηριότητες και εμπειρίες στο πλαίσιο του σχολικού μαθήματος της πληροφορικής. Αυτό θα μπορούσε, ενδεχομένως, να συμβάλει μακροπρόθεσμα στην ανακοπή της συρρίκνωσης των ποσοστών των γυναικών που αποφοιτούν από πανεπιστημιακά τμήματα πληροφορικής και στην αντιμετώπιση των ελλείψεων που παρατηρούνται στην αγορά εργασίας σε εργατικό δυναμικό εξειδικευμένο στην πληροφορική. Άλλη θεματική της έρευνάς της είναι η σχεδίαση μαθημάτων και η οργάνωση σχεδίων εργασίας για τον πληροφορικό γραμματισμό και την καλλιέργεια δεξιοτήτων ΤΠΕ (π.χ. δεξιοτήτων επεξεργασίας πολυμέσων, ανάπτυξης ιστότοπων, κ.ά.) σε φοιτητές/τριες και εκπαιδευτικούς της σχολικής εκπαίδευσης, καθώς και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους. Η αναζήτηση αποτελεσματικών μεθόδων πληροφορικού γραμματισμού και γραμματισμού στις ΤΠΕ είναι αναγκαία, δεδομένου ότι οι γνώσεις και οι δεξιότητες εύρεσης, αξιολόγησης, διαχείρισης, σύνθεσης και διάχυσης της πληροφορίας αποκτούν αυξανόμενη σημασία στη μάθηση, την εργασία, αλλά και σε πολλές άλλες πτυχές της καθημερινής ζωής.
Βιογραφικό
Είναι μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών και πληροφορικής με μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στη διδακτική της πληροφορικής, στην Ελλάδα και τη Γαλλία. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας μαθήματα πληροφορικής στην εκπαίδευση, διδακτικής της πληροφορικής και εκπαιδευτικής τεχνολογίας, καθώς και μαθήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών στη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό. Συμμετείχε σε ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα στον τομέα των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) ως επιστημονικά υπεύθυνη, συντονίστρια ή συνεργάτρια. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, ενώ το έργο της έχει δεχθεί περισσότερες από 4.000 αναφορές (Google Scholar, Δεκέμβριος 2021). Τα κύρια ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη διδακτική της πληροφορικής, τη μάθηση μέσω ψηφιακών παιχνιδιών και την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη φυσική αγωγή.