Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου,
Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ
Σίγησε την Τετάρτη 7 Ιουλίου στα περίχωρα του Παρισιού μια ξεχωριστή φωνή, μια πολυτάλαντη καλλιτέχνιδα που μέσα από το τραγούδι έκανε γνωστή την ελληνική ποίηση στο γαλλόφωνο κυρίως κοινό. Ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Παλαμάς, ο Σαχτούρης, ο Βάρναλης, ο Αναγνωστάκης, ο Καβάφης θα αποτελέσουν τον καμβά πάνω στον οποίο συνέθετε τη μουσική της έκφραση.
Η Angélique Ionatos γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954. Το 1969, ήταν δεκαπέντε ετών όταν η οικογένειά της εγκατέλειψε την Ελλάδα της δικτατορίας των συνταγματαρχών, για να εγκατασταθεί στο Βέλγιο και μετά στη Γαλλία. Η εμπειρία του πολιτικού πρόσφυγα θα τη σημαδέψει ανεξίτηλα, αλλά η ευαισθησία της θα συνδυάσει τη μαχητική παρουσία της στον χώρο της εναλλακτικής αριστεράς με την εξευγενισμένη αγάπη για τον τόπο καταγωγής της. Η εμπειρία μιας συναυλίας του Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι θα τη συγκλονίσει, όπως δήλωσε σε συνέντευξή της σε ραδιοφωνική εκπομπή της France Culture τo 2016 «Είπα στον εαυτό μου: Aν η μουσική έχει αυτή τη δύναμη, θέλω να γίνω μουσικός». Μέσα από την ποίηση του Ελύτη θα ανακαλύψει την Ελλάδα της απαντοχής, του φωτός, του έρωτα, της αισθαντικής προσέγγισης για τα ασήμαντα που δίνουν νόημα στις στιγμές μας. Στην αρχαιοελληνική ποίηση της Σαπφούς θα ανακαλύψει και θα αποδώσει με τη σύνθεσή της τα βιώματα της καθημερινού πόθου με την ασίγαστη ανάγκη της ελεύθερης έκφρασης και της ανυπόταχτης στάσης απέναντι στην τυραννία της εξουσίας. Μέσα από την ποίηση θα φέρει στο προσκήνιο αισθήματα και όνειρα για την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων, τον καημό τους, την αδήριτη ανάγκη τους να τραγουδήσουν, να χορέψουν. Η φωνή της και οι συνθέσεις της συνταίριαζαν αντιθετικά ζεύγματα όπως η γλυκύτητα και ο θυμός, ο λυρισμός και η τραγικότητα, η διαύγεια και το σκοτάδι. «Έχω πει συχνά ότι για μένα, Έλληνίδα της διασποράς, η πραγματική μου πατρίδα είναι η γλώσσα μου. Πράγματι, πιστεύω ότι αν δεν υπήρχε ποίηση, δεν θα γινόμουν μουσικός.
Ακούγεται παράδοξο, αλλά δεν είναι. Ήταν η ποίηση που γέννησε τα τραγούδια μου. Και είμαι πεπεισμένη ότι όλες οι τέχνες, χωρίς εξαίρεση, είναι παιδιά της ποίησης».
Κιθαρίστρια, συνθέτης, ερμηνεύτρια, αλλά και μεταφράστρια, ηχογράφησε με τον αδερφό της Photis το άλμπουμ Résurrection, που κυκλοφόρησε το 1972, και τιμήθηκε με το Grand Prix du CD από την Académie Charles-Cros. Οι συνθέσεις της, ερμηνευμένες στα ελληνικά ή στα γαλλικά με παραδοσιακό πνεύμα, είναι εμπνευσμένες από την ποίηση και έχουν βασικά θέματα τον έρωτα, τον θάνατο και τη θάλασσα (Μεσόγειος). Κάθε σύνθεσή της ήταν μια διαφορετική παράσταση με μουσικούς ανάλογα με το έργο ή το θέμα. Όπως για την cantata Marie des Brumes (1984)(Μαρία Νεφέλη) και τις συλλογές Le Monogramme (Το Μονόγραμμα) (1988) και Parole de Juillet (1996) (Ιουλίου λόγος), μελοποιημένα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη. «Οι δίσκοι της έχουν μουσική συνοχή, βάθος, ποιότητα ερμηνείας, πρωτοτυπία και πίστη -Είναι μοναδικά» έγραφε η Liberation.
Το 1989, η Angélique Ionatos συνεργάστηκε με το Theatre de Sartrouville για τη σκηνική παρουσίαση των παραστάσεών της, σε συμπαραγωγή με το Theatre de la Ville στο Παρίσι, και μετά ακολουθησε περιοδεία σε γαλλικές και ευρωπαϊκές σκηνές. Το άλμπουμ Sappho de Mytilène (Σαπφώ της Μυτιλήνης)(1991), με ερμηνεύτρια τη Νένα Βενετσάνου, είναι αφιερωμένο στους στίχους της ποιήτριας από την αρχαία Ελλάδα (7ος αιώνας π.Χ.). Βραβεύθηκε για δεύτερη φορά από την Ακαδημία Charles-Cros.
Μετά την κυκλοφορία του Ο Erotas, το 1992, η ξεχωριστή φωνή της επενδύει ένα ανέκδοτο έργο του συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, Mia Thalassa, σε ποίηση της Δήμητρας Μάντα αφιερωμένη στη θάλασσα που κυκλοφόρησε το 1995. Το 1997 συνθέτει την όπερα για νεολαία La statue merveilleuse, βασισμένη στο έργο «Ευτυχισμένος πρίγκιπας» του Όσκαρ Γουάιλντ. Το 2000 ακολουθεί το άλμπουμ Un Bleu Tres Noir, και τρία χρόνια αργότερα, το σκηνικό στη μουσική των σελίδων από το ημερολόγιο της Frida Kahlo για την εκπομπή Alas Pa’Volar (Wings to fly).
Η Angelique Ionatos συνέχισε τη δημιουργική της διαδρομή με το μουσικο-θεατρικό Αθήνα-Παρίσι, που παρουσιάστηκε το 2005 στο Théâtre du Chatelet, με το ισπανικό άλμπουμ Eros y Muerte (2007), για ποιήματα του Χιλιανού συγγραφέα Pablo Neruda. Στη συνέχεια έπαιξε με την τραγουδίστρια και την κιθαρίστρια Κατερίνα Φωτινάκη, η οποία τη συνόδευε στο άλμπουμ Comme Un Jardin Dans la Nuit, που κυκλοφόρησε το 2009. Το 2013, η παράστασή της Et les reves prendront leur revanche (Τα όνειρα θα λάβουνε εκδίκηση) παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Αβινιόν. Από το ένα έργο στο άλλο, η καλλιτέχνιδα παρουσιάζει στην περιοδεία της Anatoli και το έργο του Jean-Pierre Simeon το Stabat Mater furiosa, και μετά ηχογραφεί το τελευταίο της άλμπουμ Reste la Lumiere, το οποίο κυκλοφόρησε το 2015. Η Angelique Ionatos ακροάστηκε με μοναδική ευαισθησία τους καημούς και τη δημιουργία λαών που είχαν μια πολυκύμαντη διαδρομή στην αναζήτηση της ελευθερίας. Ο μελαγχολικός τόνος της φωνής της, το ελεγειακό ύφος της ερμηνείας της με άλλοτε μακρόσυρτες υμνωδίες και άλλοτε εξάρσεις τραγικές αποκάλυπτε τα βιώματα μιας πολύπαθης πατρίδας, που μπορούσε να είναι η πατρίδα κάθε πολιτικού πρόσφυγα. «Η κουλτούρα του θρήνου, αυτός ο θρησκευτικός θρήνος που κληρονόμησα από τις γυναίκες της αρχαιότητας, με θρέφει. Αλλά είναι κυρίως ζήτημα ιδιοσυγκρασίας. Είμαι βαθιά «οδυνηρή» και μόλις σηκώσω την κιθάρα, είναι πάντα σε τροπισμό μινόρε! « Στην ομάδα της είχε μουσικούς από διάφορους ορίζοντες, όπως ο μπασίστας Claude Tchamitchian, γνωστός στον κόσμο της αυτοσχέδιας μουσικής, ο Αργεντινός ακορνετονίστας César Stroscio ή ο βιολιστής Michael Nick. Οι συνθέσεις της είχαν το μυστικιστικό βάθος της Σαπφούς, ένα φιλολογικό ανοιχτό ερώτημα, συνδύαζαν περίτεχνα με την πύκνωση αισθημάτων της φωνής το γαλλικό εκλεκτισμό της σύγχρονης δημιουργίας με το ποιητικό βάθος. «Γράφω για τις λέξεις, μετά ακολουθεί η μουσική, η οποία μπορεί να εκφράσει παράπονο, μελαγχολία, να είναι ρυθμική ή βίαιη. Κάποιοι βρίσκουν τη μουσική μου δύσκολη. Ισως δεν κατανοούν τον ελληνικό ρυθμό τους, ο οποίος με εμπνέει ιδιαίτερα». Στα περίχωρα του Παρισιού στην αίθουσα συναυλιών Les Lilas, πραγματοποίησε την τελευταία της συναυλία στις 6 Απριλίου 2018. Η αρρώστια είχε αρχίσει ήδη το διαβρωτικό της έργο. Επιθυμία της και συμβολισμός αναπόφευκτος ήταν οι στάχτες της να αφεθούν στο Αιγαίο. Στις θάλασσες του κόσμου, στα κύματα που παράδερνε ο ναυτικό πατέρας της πριν πάρει το δρόμο της αναγκαστικής εξορίας.