Του
Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά
Είναι συγκινητικό να έρχεται στα χέρια σου ένα βιβλίο-μελέτη, ένα πόνημα, που γράφτηκε με κόπο και έρευνα από νεαρή συγγραφέα – παιδαγωγό προσχολικής αγωγής – που είναι η πρώτη της συγγραφική παρουσία, σε ένα θέμα που αφορά στη Μικρά Ασία και τον προσφυγικό συνοικισμό της Νέας Ιωνίας Βόλου και, που, για μένα προσωπικά, το θέμα αυτό είναι φορτισμένο συγκινησιακά. Ο τίτλος του «Μικρασιατών «Δρόμοι» μια εθνογραφική προσέγγιση (Εκδόσεις ΗΒΗ, Βόλος 2022, σελίδες 128).
Πρόκειται για την κ. Νατάσα Κουτσοπούλου, η οποία, στο πλαίσιο του μαθήματος που παρακολούθησε, «Τοπική Ιστορία και Ψηφιακά Μέσα» της Ακαδημίας Λαϊκού Πολιτισμού και Τοπικής Ιστορίας του φορέα «Μαγνήτων Κιβωτός», εκπόνησε την παραπάνω μελέτη, που, σημειωτέον, πήρε αφορμή από το βιβλίο μου «Δρομο-λόγιο της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας» (Έκδοση «Ίωνες», 2006).
Και, βέβαια, αισθάνομαι συγκινημένος, γιατί μου έκανε την τιμή να απευθύνω τον δικό μου χαιρετισμό της έκδοσης (σελ. 5), στον οποίο, μεταξύ άλλων, σημείωσα και τα εξής:
«Στο βιβλίο «Μικρασιατών Δρόμοι», μέσα σε λίγες σελίδες αναδεικνύεται η μακραίωνη ιστορία της Μικράς Ασίας από τα αρχαία χρόνια ως τα μαύρα χρόνια της προσφυγιάς και της εγκατάστασης Μικρασιατών στις νέες τους πατρίδες και ειδικά στη Νέα Ιωνία Μαγνησίας. Με αφορμή τα οδωνύμια «πλέκεται» η ιστορία, ο πόνος, η προσφυγιά με τρόπο ζωντανό. Με πλήθος συνεντεύξεων, χαρτών, εικόνων, λογοτεχνικών κειμένων και γραπτών πηγών, αποτελεί μία σπουδαία δουλειά, που συνιστώ να διαβαστεί από ανθρώπους, που θέλουν να μάθουν για το θέμα αυτό. Αποτελεί δημιουργία ενός «ζωντανού» αναγνώσματος που κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και ζει τα γεγονότα και τις πόλεις της Μικράς Ασίας που περιγράφονται.
Το βίντεο (https://hbhbooks.gr/mikrasiaton-dromoi/) ολοκληρώνει το θέμα και δείχνει πώς με αριστοτεχνικό τρόπο οργανώνεται και παρουσιάζεται το υλικό (κείμενα, χάρτες, φωτογραφίες, συνεντεύξεις) με αποτέλεσμα ένα πολύ ενδιαφέρον άκουσμα και θέαμα, που γοητεύει και καθηλώνει. Επιτρέψατέ μου να σας εκφράσω τον θαυμασμό μου, που αν και δεν έχετε μικρασιάτικη καταγωγή, μπήκατε μέσα στο «πετσί» των Μικρασιατών. Η έκδοση σε μορφή βιβλίου, είναι κάτι που θα έχει ευρύτερη διάδοση και θα δοθεί η ευκαιρία σε πολλούς, αλλά και στη βιβλιογραφία της προσφυγούπολης της Νέας Ιωνίας, να δουν τη Νέα Ιωνία και τους Μικρασιάτες από τη δική σας οπτική γωνία.
Χαίρομαι, που με τις μικρές μου δυνάμεις, συνέβαλα κι εγώ σ’ αυτή την προσπάθειά σας».
Συγκινητική είναι η αφιέρωση του βιβλίου της στους γονείς της και στα παιδιά της, υποδηλώνοντας τον σεβασμό στους γονείς της και την αγάπη της στην οικογένεια.
Στην Εισαγωγή της, που μέρος της είναι στο εξώφυλλο-οπισθόφυλλο, η συγγραφέας σημειώνει: «Το κείμενο αποτελεί μια προσπάθεια εθνογραφικής προσέγγισης των Μικρασιατών, αναδεικνύοντας τη μακραίωνη ιστορική πορεία τους και ιδιαίτερα την πορεία τους στον Ελλαδικό χώρο από τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς μέχρι σήμερα. Μέσα από την επιλογή λογοτεχνικών κειμένων ντόπιων και μη συγγραφέων, μαρτυριών, φωτογραφιών και αρχειακού υλικού. Με στόχο να τονιστεί η επιρροή τους στη λογοτεχνία, στις τέχνες, στην οικονομία, στην εκπαίδευση και εν γένει στον νεοελληνικό πολιτισμό. Οι «Δρόμοι» των Μικρασιατών, έκαναν την Ελλάδα να εμπεριέχει τη Μικρασία και όλους τους Έλληνες να είναι «πρόσφυγες».
Το περιεχόμενο του βιβλίου, χωρίζεται, βασικά, σε δυο ενότητες. Η πρώτη είναι «Περπατώντας στους δρόμους των Μικρασιατών» και η δεύτερη «Από τη Μικρά Ασία στη Νέα Ιωνία».
Στην πρώτη ενότητα, με αφορμή κάποιον δρόμο (οδωνύμιο) αναφέρονται όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν τις πόλεις της Μικρασίας (ιστορία, πρόοδος στην οικονομία, εκπαίδευση, ζωή, για να καταλήγει πάντοτε στα δραματικά γεγονότα της καταστροφής και του αφανισμού) και όλα αυτά με αναφορές στην ιστορία, στη λογοτεχνία, ποίηση, αλλά και μαρτυρίες γνωστών μας και επώνυμων ανθρώπων της Νέας Ιωνίας.
Ως εισαγωγή για όλα αυτά και τον δρόμο «οδός Μικρασιατών», παρουσιάζει μια σειρά από χάρτες της Μικρασίας που, όπως γράφει «Αντιστοιχίζουν την ιστορία με τη γεωγραφία… κάνουν τη γη εικόνα, κουβαλούν μνήμες, όνειρα, ζωή, αγάπες, έρωτες, ιστορίες» (σελ. 17), τους οποίους ανακάλυψε στο Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, κάνει αναφορά και στη Χάρτα του Ρήγα, που περιλαμβάνει και τη Μικρά Ασία, ως τμήμα της Ελλάδας.
Από εκεί και πέρα αρχίζει την παρουσία των πόλεων, με πρώτη βέβαια τη Σμύρνη. Ακολουθεί ο Μπουρνόβας (η εξοχή της Σμύρνης), τα Βρύουλα (Βουρλά) της Φιλιώς- Σιδέρη-Χαϊδεμένου, τα Σώκια, ο Μαίανδρος, η Φιλαδέλφεια και τα Κούλα, το Αϊβαλί (Κυδωνίες) του Φώτη Κόντογλου, το Αϊδίνιο, το Εγγλεζονήσι, η Κρήνη (Ερυθραία), η ευτυχισμένη ημέρα που μπήκε ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη (2 Μαΐου 1919) και η Τραγωδία εκεί στην παραλία της στα τέλη Αυγούστου 1922, με το μαρτύριο του σεπτού Ιεράρχη Χρυσοστόμου Σμύρνη και τα Θείρα για να καταλήξει η συγγραφέας (σελ. 51) ότι «Τον Αύγουστο του 1922, οι πατρίδες αλλάζουν τόπο, γίνονται δρόμοι για να πατήσουν τα νέα όνειρα… Οι άνθρωποι με διαφορετικές πατρίδες τη Μικρά Ασία, άνθρωποι διαφορετικοί, πλούσιοι, μορφωμένοι, φτωχοί, εργάτες, αγρότες, εργοστασιάρχες, παιδιά, ενώνουν τις δυνάμεις τους στον αγώνα να αποκτήσουν μια νέα πατρίδα…».
Στη δεύτερη ενότητα «Περπατώντας στους δρόμους της Νέας Ιωνίας σήμερα», μέσα από πηγές, δημοσιεύματα και πολλές προφορικές μαρτυρίες, ξεδιπλώνεται η άφιξη των προσφύγων στην πόλη του Βόλου (Δευτέρα 19 Σεπτεμβρίου 1922) και στη συνέχεια η ίδρυση του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας (θεμελίωση: 15 Αυγούστου 1923, εγκαίνια: 28 Δεκεμβρίου 1924) για 776 μονοκάμαρα σπίτια στα Τετράγωνα. Τέλος θα γίνει αναφορά στη Ευαγγελίστρια (μικρή και μεγάλη) και στη Νίκη, αθλητικό καύχημα των προσφύγων της Νέας Ιωνίας. Όλα αυτά, ζωντανεύουν με αφηγήσεις, φωτογραφίες και τα έργα του Γιάννη Κονταξή.
Θα κλείσει με ένα άρθρο της «Σχετικά με τον Πολιτισμό και τη Λαογραφία», καταλήγοντας ότι «ο Πολιτισμός, με όλα του τα «χέρια, οδηγεί στην εξύψωση του πνεύματος και σε μια πλουσιότερη εμπειρία ζωής» και με ένα ποίημα δικό της «Τόπος Ξένος».
Στις τελευταίες σελίδες αναφέρει την πλούσια Βιβλιογραφία (49 παραπομπές), που μελέτησε – δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά σε μελέτη – και καταξιώνει τη γραφή της.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να συγχαρώ τη νεαρή συγγραφέα για το πρώτο της βιβλίο, που είναι άρτιο, «ζωντανό», διαβάζεται με ενδιαφέρον και δίνει μέσα σε λίγες σελίδες (128) την ιστορική παρουσία και εποποιΐα του ελληνισμού της Μικρασίας, καθώς και το δράμα του ξεριζωμού, της προσφυγιάς, αλλά και της «ανάστασής» του στη νέα πατρίδα, την Ελλάδα και να ευχηθώ να είναι καλοτάξιδο το πρώτο της αυτό βιβλίο. Το αξίζει!