Η Τζένη Μανάκη γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Εργάστηκε ως συντάκτρια και μεταφράστρια σε εφημερίδα και στο Δημόσιο. Ασχολήθηκε με πολιτιστικά θέματα και με την αποκλειστική ευθύνη έκδοσης συνδικαλιστικής μηνιαίας εφημερίδας. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια δημιουργικής γραφής στο Λος Άντζελες. Είναι φανατική αναγνώστρια λογοτεχνίας.
Δημοσιεύει από ετών κείμενα με αφορμές που την ευαισθητοποιούν. Αγαπάει τη ζωγραφική, με έργα της πήρε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις.
Το μυθιστόρημά της «Για την Ελίζα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα, είναι το τρίτο της βιβλίο.
Συνέντευξη ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ
«Για την Ελίζα», το νέο σας μυθιστόρημα. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Πρόκειται για μια οικογενειακή σάγκα που αφορά στις συνέπειες του πολέμου τόσο σε βάρος των ανθρώπων που τον βίωσαν, όσο και στον ψυχικό επηρεασμό ανθρώπων της επόμενης γενιάς.
Η Ελίζα, Εβραία από Θεσσαλονίκη, μετά το στρατόπεδο, μένει στο Παρίσι. Κατά την επιστροφή στην πόλη της με τρένο, γνωρίζει τον Τζέραρντ, Άγγλο, με ίδιο προορισμό. Τυχαία συναντώνται πάλι, ερωτεύονται και παντρεύονται. Καρπός του γάμου η Λούνα. Απιστίες του Τζέραρντ αναστατώνουν την Ελίζα σε βαθμό παραλογισμού. Ένα όπλο και μία φωτογραφία στο Βερολίνο του ’36 είναι για εκείνη πειστήρια ότι είναι Γερμανός. Αποπειράται να τον σκοτώσει, με συνέπεια την αφωνία της Λούνα. Χωρίζουν. Η Λούνα υποφέρει από την κληροδοτημένη δυστυχία από τη μητέρα της, της οποίας η κατάσταση επιδεινώνεται. Η Ελίζα πεθαίνει. Η Λούνα προσπαθεί να ξεπεράσει το δράμα της οικογένειας. Τα γραπτά της μάνας της γίνονται βιβλίο με τίτλο «Για την Ελίζα».
Το γεγονός ότι ζείτε μόνιμα στη Θεσσαλονίκη, η εβραϊκή κοινότητα της οποίας τόσο δοκιμάστηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν σημαντικός λόγος για τη συγγραφή του μυθιστορήματός σας;
Ζω σ’ αυτή την όμορφη πόλη, με την κάποτε πολυπολιτισμικότητά της, όπως αυτή γλαφυρά περιγράφεται σε ιστορικά ντοκουμέντα και πολλά μυθιστορήματα. Ήταν πραγματικά μη αναμενόμενη η στάση πολλών από τους κατοίκους της απέναντι στο εβραϊκό ζήτημα, που ανέκυψε στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δυστυχώς, οι πόλεμοι, από τα χειρότερα δεινά της ανθρωπότητας, επιφέρουν μεταλλάξεις στους χαρακτήρες των ανθρώπων – η μεγάλη ιστορία επιδρά στις μικρές ανθρώπινες. Θέλω να πιστεύω ότι δεν αποτελεί στοιχείο DNA των συμπολιτών μου, εκείνη η κακότητα που δίχασε και δημιούργησε όλα τα αποτρόπαια παρεπόμενα. Οι Θεσσαλονικείς είναι άνθρωποι φιλόξενοι, λίγο ίσως «δυσκίνητοι» στην αφομοίωση κάποιων δεδομένων. Έλληνες πολίτες ήταν και εκείνοι οι εβραϊκής καταγωγής που οδηγήθηκαν στα κρεματόρια, Έλληνες πολίτες εκείνοι που κατάφεραν να γλιτώσουν από τη ναζιστική θηριωδία, βρήκαν λεηλατημένες τις περιουσίες τους και έζησαν έναν δεύτερο Γολγοθά. Ευτυχώς, το κακό δεν αφορούσε στο σύνολο του πληθυσμού. Πολλοί ήταν εκείνοι που με κίνδυνο της ζωής τους διαφύλαξαν τις ζωές Εβραίων συμπολιτών. Είναι εξάλλου γνωστό, ότι και άνθρωποι της ίδιας δοκιμαζόμενης φυλής υπήρξαν προδότες των «αδελφών» τους.
Η Ιστορία αυτή κάθεται σαν βαρύ γκρίζο σύννεφο πάνω από την πόλη. Ναι, με έχει επηρεάσει σημαντικά, όχι μόνο το μέχρι τότε, αλλά και το επέκεινα. Και αυτό είναι ακριβώς το θέμα του βιβλίου μου, εμπεριέχει ένα άρρητο αντιπολεμικό υπόβαθρο.
Έχει σχέση με κάποια αληθινή ιστορία που ακούσατε η ιστορία της Ελίζας του μυθιστορήματός σας;
Όχι, πρόκειται για μυθοπλασία, ωστόσο πάντα είχα στον νου ένα άδειο εγκαταλελειμμένο σπίτι – απέναντι από το σπίτι της γιαγιάς μου – και την πικρή ιστορία του: «Ήταν πολύ καλοί άνθρωποι, χαρούμενοι και προκομένοι, δεν καταλάβαμε πότε ήρθαν και τους πήραν οι δολοφόνοι». Αυτό το σπίτι, που ανήκε σε εβραϊκή οικογένεια, του οποίου το εσωτερικό δεν γνώρισα ποτέ, περιγράφω στο βιβλίο μου ως το πατρογονικό της Ελίζας.
Η ζωή της ηρωίδας σας ανατρέπεται από μια ξαφνική αποκάλυψη και δείχνει να αλλάζει χαρακτήρα. Πόσο οι συνθήκες και οι ανατροπές επηρεάζουν την ψυχική μας διάθεση;
Η ηρωίδα μου είχε υποστεί σε τρυφερή ηλικία ό,τι πιο βάναυσο μπορεί να συμβεί στη ζωή μιας γυναίκας, τραύμα βαθύ, αξεπέραστο. Και όμως η ανάγκη για επιβίωση, η νιότη, ο έρωτας, της έδωσαν τη δύναμη να το καταχωνιάσει στο βάθος του υποσυνειδήτου της. Το αναιμικό δέρμα της επούλωσης ωστόσο, δεν κρύβει το τραύμα… μια μικρή αμυχή είναι αρκετή κάποιες φορές να το κάνει να κακοφορμίσει. Αυτό έπαθε η Ελίζα από την προδοσία που ένιωσε. Δεν άλλαξε απλά ο χαρακτήρας της. Αρρώστησε.
Εξαρτάται πιστεύω από τον ψυχισμό κάθε ανθρώπου το πώς αντιμετωπίζει τις ανατροπές που συχνά συμβαίνουν στα όνειρα, τα σχέδια για το μέλλον – που συνήθως είναι μακρόπνοα – ως μια προσπάθεια να αγνοήσουμε εσκεμμένα τη θνητότητα. Ως υποστηρικτικά στοιχεία για δύναμη ψυχής θεωρώ πάντα την αγάπη, τη διάθεση για συγχώρεση, την απαλλαγή από τη νόσο του εγωισμού, τη συναίσθηση ότι δεν πρέπει να παίρνουμε τους εαυτούς μας πολύ σοβαρά, είμαστε ασήμαντοι μπροστά σε μεγαθήρια του πνεύματος που ενέπνευσαν εκατομμύρια ανθρώπων.
«Όποιος αγαπήθηκε πολύ θέλει να δείχνει αγαπημένος, ποτέ δεν φαντάστηκα ότι όποιος δυστύχησε κάποτε, θέλει να διατηρήσει τη δυστυχία για πάντα» γράφετε. Ποιοι παράγοντες συντελούν στο να ξεπεράσουμε βαθιά τραύματα και να προχωρήσουμε;
Πιστεύω ότι η αγάπη είναι κινητήριος μοχλός για μια ζωή χωρίς συμπλέγματα. Η αγάπη είναι ορατή στα πρόσωπα των ανθρώπων που αισθάνονται αγαπημένοι! Εξαιρώ αυτούς που από κάποιο ψυχικό νόσημα δεν μπορούν να το αντιληφθούν.
Η δύναμη ψυχής, η πίστη στον εαυτό μας, η αισιόδοξη σκέψη, η συναίσθηση ότι η ζωή είναι πάλη, είναι αγώνας δρόμου, είναι όμως και δώρο, είναι οι παράγοντες, οι σκέψεις που πρέπει να κάνουμε για το ξεπέρασμα των τραυματικών καταστάσεων. Κανείς δεν μένει αλώβητος, κανείς δεν είναι τόσο ξεχωριστός ώστε να ζει σε κατάσταση πλήρους ευτυχίας. Συμβαίνει συχνά η προσπάθεια επούλωσης των τραυμάτων να κάνουν τον άνθρωπο πιο στοχαστικό, πιο καλά να πατά στη γη.
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Ένα σύμπλεγμα αλληλένδετων αξιών μάλλον. Η καλοσύνη, η δοτικότητα, η αξιοπρέπεια, η ενσυναίσθηση, η διακριτικότητα, η αισθητική, με όποια σειρά, μαζί με σχετική ευφυία και καλλιέργεια, συνιστούν για μένα τα συστατικά για τον τέλειο άνθρωπο! Δεν παραγνωρίζω και την ομορφιά – κάθε είδους – απέναντι στην οποία μου αρέσει να καθηλώνω το βλέμμα μου.
Τι είναι ευτυχία για εσάς;
Δεν νομίζω ότι μπορώ να δώσω έναν ακριβή ορισμό. Ωστόσο ένιωσα αρκετές φορές στη ζωή μου αυτό το στιγμιαίο αίσθημα πληρότητας, που θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω έτσι. Και όταν ανακαλώ στη μνήμη μου αυτές τις στιγμές, πρωταγωνιστούν τα παιδιά μου.
Πόσο σημαντική θεωρείτε τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης;
Πραγματικά σημαντική, γιατί δεν είναι παρά η προσπάθεια να συνδεθούμε με το παρελθόν μας, με τις ρίζες μας, αρκεί να μην αποτελεί αυτό πυροδότηση διχαστικότητας. Το ιστορικό παρελθόν της πατρίδας μας είναι γεμάτο από διχασμούς, με συνέπειες που ακόμη και σήμερα δεν έχουν ξεπεραστεί. Είναι εξάλλου εν ενεργεία η επινοητικότητα δημιουργίας νέων… Να επιλέγουμε να έχουμε κατά νου εκείνα τα σημαντικά γεγονότα της Ιστορίας που μας έχουν ενώσει και που από αυτήν την ένωση αναδείχθηκαν εξαιρετικά έργα πολιτισμού.
Η ιστορία διδάσκει, επαναλαμβάνεται ή εκδικείται;
Ούτε διδάσκει, ούτε επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο, κατά την άποψή μου, αν και δεν μου αρέσουν οι δογματισμοί. Αυτοί που έχουν ταχθεί στο να διαμορφώνουν την Ιστορία είναι πολύ εφευρετικοί στην εξεύρεση νέων τρόπων δημιουργίας ειδικών συνθηκών που θα τους επιτρέπουν να κινούν τα νήματα, χρησιμοποιώντας κοινωνικές ομάδες ακόμη και ολόκληρους λαούς ως πιόνια σε μία παρτίδα σκάκι. Ωστόσο οι απολήξεις δεν διαφέρουν πολύ από τις προγενέστερες. Οι ασθενέστεροι λαοί δεν είναι γι’ αυτούς παρά μαριονέττες, όπως πάντα. Ο επικρατέστερος νέος θεός – το χρήμα – έχει πολύ δογματική κοσμοθεωρία: Την απόλυτη κυριαρχία.
Οι συνθήκες που δημιουργούνται από τα κέντρα που αποφασίζουν την εξέλιξη της Ιστορίας δημιουργούν αντιδράσεις λαών, βίαιες καταστολές με όλα τα παρεπόμενα που μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο με εκδίκηση, χωρίς πάντα ο εκδικούμενος να είναι το θύμα, πολλές φορές θυματοποιείται ο ίδιος ο θύτης.
Είμαστε, εν τέλει, κατά συνθήκη καλοί, κακοί, ευτυχισμένοι ή δυστυχείς;
Νομίζω ότι εξαρτάται από την υποκειμενική αντίληψη του καθενός για τη ζωή. Πολλοί προτιμούν να δρουν και να αισθάνονται «κατά συνθήκη», έτσι ή αλλιώς. Η υποκρισία είναι, δυστυχώς, στο κόκκινο! Είναι ίσως μία μορφή άμυνας απέναντι σε μία κοινωνία χωρίς κατανόηση και ενσυναίσθηση. Πολλά άτομα υποκινούνται και από διάφορα τσιτάτα υποτιθέμενων ψυχολόγων των μέσων μαζικής ενημέρωσης, που τους υπαγορεύουν να φέρουν τη μάσκα του φαίνεσθαι και όχι του είναι. «Πρέπει να δείχνεις καλός και ευτυχής, ενώ υπογείως είσαι κακός και κατά συνέπεια δυστυχής».
Το ανά χείρας βιβλίο είναι το τρίτο σας μυθιστόρημα. Γράφετε κάτι καινούργιο;
Ναι, ένα καινούργιο μυθιστόρημα με θέμα την τρομοκρατία και την ενδοοικογενειακή βία. Δεν λείπει βέβαια και ο έρωτας, ως η κινητήρια δύναμη της ζωής, ανάμεσα στην Ελληνίδα ηρωίδα μου και έναν Αλγερινό συγγραφέα. Έτσι μου δίνεται η ευκαιρία να αναπτύξω και το ζήτημα της διαφορετικότητας αντιλήψεων και θρησκειών, ένα θέμα που με απασχολεί πολύ, γιατί στο μυαλό μου θέλω ο Θεός να είναι Ένας για όλη την ανθρωπότητα και κυρίως να μην είναι εμπορεύσιμος.
Σας ευχαριστώ θερμά που οι ευφυείς ερωτήσεις σας μου έδωσαν τη δυνατότητα να αναπτύξω σκέψεις, γύρω από το μυθιστόρημά μου ειδικώς, και γενικότερα κάποιες ίσως… αιρετικές για ορισμένους.