Της Βασιλείας Γιασιράνη-Κυρίτση
Πολλές φορές κρατάμε κάποια παλιά αντικείμενα, κειμήλια οικογενειακά, τα βλέπουμε συχνά, αλλά δεν ασχολούμαστε με αυτά έως ότου συμβεί κάτι, μια ώθηση, μια ανάγνωση σε κάποιο σάιτ, οπότε τότε, λαμπικάρει το μυαλό και ζητάει να βρει πληροφορίες για το αντικείμενο που έχει στην κατοχή του. Παρακινημένη από μια ανάρτηση ενός φίλου για τα παλιά ρολόγια Venus, άρχισα να ψάχνω τα παλιά ρολόγια που είχα στη βιτρίνα μου. Δεν βρήκα το ρολόι venus, που θυμόμουν πως ήταν το πρώτο ρολόι που φόρεσα στην Στ’ Δημοτικού, αλλά βρήκα έναν μεγαλύτερο «θησαυρό»: Το ρολόι ELGIN τσέπης του παππού μου από την πλευρά του πατέρα μου, του Εmanuele Giassirani.
O Έλγιν (Τomas Bruce Elgin) ήταν ο αρχαιοκάπηλος λόρδος που έκλεψε τα γλυπτά της Ακρόπολης και για να κατευνάσει τις αντιδράσεις των Αθηναίων, να «ρίξει στάχτη» στα μάτια τους και να εξιλεωθεί, δώρισε έναν πύργο με ένα μεγάλο ρολόι στο κέντρο της Αθήνας, στην Παλιά Αγορά, ανατολικά της Βιβλιοθήκης, το 1814, με την επιγραφή «Ο Τόμας κόμης του Έλγιν το δώρισε στους Αθηναίους και η Δημογεροντία της Αθήνας το ανήγειρε και το έστησε το σωτήριο έτος 1814». Ο πύργος κάηκε στις 9 Αυγούστου του 1884 και μαζί και το ρολόι. Έναν χρόνο αργότερα γκρεμίστηκε το κτίσμα από την Αρχαιολογική Εταιρεία.
Από κείνο το μεγάλο κουρδιστό ρολόι που επανατοποθετήθηκε, δημιουργήθηκαν επιτραπέζια ρολόγια με φιλελληνική διακόσμηση κατασκευασμένα στη Γαλλία την εποχή του ρομαντισμού, καθώς και ρολόγια τσέπης αγγλικής, γαλλικής και ελβετικής προέλευσης, που ανήκαν σε αγωνιστές του 1821 και σε άλλες ιστορικές προσωπικότητες του 19ου και των αρχών του 20ού αι.
Τα ρολόγια – έργα τέχνης, ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας οίκων ωρολογοποιίας με γνωστούς καλλιτέχνες της εποχής, αποτύπωναν τις τάσεις στην Τέχνη και καταδείκνυαν τον τρόπο με τον οποίο ο δυτικός κόσμος αντιλαμβανόταν στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, τη συμβολική αξία του χρόνου, τόσο στον δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό βίο.
H Elgin national watch company ιδρύθηκε στα 1860 με βάση την πόλη Elgin λίγο έξω από το Σικάγο, στην πολιτεία του Ιλινόις.
Ήταν από τις πρώτες εταιρείες που ίδρυσε κατάστημα στην Αμερική και αδιαμφισβήτητα η μεγαλύτερη. Μέχρι της αρχές του 1900 το εργοστάσιό της ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο στον κόσμο αποκλειστικά κατασκευής ρολογιών και σε μια περίοδο εκατό ετών είχε παράγει πάνω από 60.000.000 ρολόγια!
Κατάφερε για τα δεδομένα της εποχής να παράγει τόσο τεράστια νούμερα, επειδή ήταν από τις πρώτες εταιρείες που υιοθέτησε γραμμές μαζικής παραγωγής χρησιμοποιώντας αναλώσιμα μηχανοποιημένα κομμάτια. Έφτιαξε ρολόγια για τον αμερικανικό στρατό και εξαιρετικά ρολόγια τσέπης.
Η Elgin, όπως και οι περισσότερες αμερικανικές εταιρείες, όμως δεν άντεξαν την πίεση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με την ουδετερότητα της Ελβετίας και έκλεισε το 1960.
Το ρολόι του παππού Giasirani είχε λευκή επιφάνεια με μαύρους δείκτες, οι οποίοι δεν υπήρχαν και είχαν καταστραφεί. Οι αριθμοί ήταν λατινικοί και μαύρου χρώματος. Το κουρντιστήρι ήταν στη δεξιά πλευρά στη μέση, στο επάνω μέρος είχε την ένδειξη της εταιρείας ΕLGIN και στο κάτω μέρος ο κύκλος με τα 60 δευτερόλεπτα. Στο πίσω μέρος ήταν το καπάκι του ρολογιού, το οποίο είχε φυτικό διάκοσμο στην περιφέρεια και μέσα ανάγλυφη παράσταση ενός βοσκού που κρατούσε ένα όπλο στο δεξί χέρι, πίσω από δυο βόδια, το μεγαλύτερο είχε κρεμασμένο ένα μεγάλο κουδούνι στον λαιμό, το μπροστινό σκυμμένο έβοσκε.
Ανοίγοντας το καπάκι, στον μηχανισμό, στο πάνω μέρος υπήρχε ένας αριθμός 22600557 και από κάτω η σφραγίδα της εταιρείας: ELGIN NATL WATCH CO USA και στη μέση 17 jewel.
Η σφραγίδα και ο αριθμός του ρολογιού έδιναν σημαντικές πληροφορίες στους συλλέκτες για το εργοστάσιο στο οποίο κατασκευάστηκε και τη χρονολογία του.
Μαζί με το ρολόι υπήρχε και στρογγυλή θήκη με φυτικό διάκοσμο και στις δυο προσόψεις, και στη μέση το σήμα ενός θυρεού, το οποίο είχε χαθεί. Άγνωστο αν ήταν η δική του. Χρόνια τα φύλαγε ο πατέρας μου, ίσως να χρησιμοποιούσε στην αρχή το ρολόι μέχρι να χαλάσει, γιατί ήταν ενθύμιο του πατέρα του που τον έχασε μικρός… Ήταν περίπου 6 χρονών σαν έγινε ο μεγάλος χαλασμός του 1922. Ο Εμμανουήλ Γιασιράνης ήταν γιος του Αnastasio hazi Εmanuele Giassirani και της Armonia Antonio Tasia γεννημένος το 1879 στον Αρχάγγελο της Ρόδου που ήταν κάτω από την ιταλική κατοχή. Όντας μηχανικός βρέθηκε στη Σμύρνη και συμμετείχε στα κρατικά έργα κατασκευής μεγάλων δρόμων της περιοχής. Γνώρισε την Παναγιώτα Ελευθερίου, εκτίμησε τον χαρακτήρα, το ελεύθερο πνεύμα και την ομορφιά της, την παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε στο Σαλιχλί. Ζούσε ευτυχισμένος με τη γυναίκα και τα δυο παιδιά που απόκτησε, τον Γεώργιο και την Ελένη. Λίγα όμως ήταν τα χρόνια ευτυχίας και τον Μάιο του 1921 βρέθηκε πάλι στη Ρόδο να πάρει κάποια έγγραφα που πιστοποιούσαν την καταγωγή του, πιθανώς διαισθανόμενος την επικείμενη καταστροφή, ίσως όμως τα χρειαζόταν στη δουλειά του. Με τη φυγή των κατοίκων από τα χωριά τους και την πορεία προς το λιμάνι της φυγής, τη Σμύρνη, μέσα στην παραζάλη του πλήθους ο Εμμανουήλ αναζητούσε καταφύγιο στο ιταλικό προξενείο. Δεν πρόλαβε όμως να φτάσει. Τούρκοι στρατιώτες, μη δίνοντας σημασία στα ιταλικά του και στην προσπάθειά του να βγάλει τα χαρτιά που αποδείκνυαν την ιταλική καταγωγή του, τον σκότωσαν χωρίς καμιά δικαιολογία. Έτσι η όμορφη Παναγιωτίτσα, όπως την αποκαλούσαν, άφωνη και έντρομη από το θέαμα, με το ρολόι του στα χέρια της, βρήκε το κουράγιο να αρπάξει τα παιδιά της και να βρεθεί στο καράβι της σωτηρίας. Στη διάρκεια της επιστροφής στην Ελλάδα η μικρή Ελένη πέθανε, άγνωστο από τι, ίσως από ταλαιπωρία, και με τον γιο και τα αδέλφια της από το λιμάνι του Πειραιά βρέθηκε στην Καρδίτσα και με δικό της επιδοτούμενο σπίτι. Τα χρόνια απελπιστικά δύσκολα. Η φτώχεια και η νοοτροπία του κάμπου ήταν ξένη στους πρόσφυγες εκείνους.
Το 1930 παντρεύτηκε τον οικοδόμο Βασίλειο Δεληκούρα και απόκτησε τον Δημήτριο και την Ελένη. Ο Γιώργος ήταν αγαπημένος με τα αδέλφια του και σαν μεγαλύτερος είχε όλα τα ενθύμια του πατέρα του, τα οποία κρατούσε αναπολώντας τις ρίζες του και το παρελθόν του.
Εκείνος δεν μιλούσε ποτέ… Μόνο η μητέρα μου μας τα έλεγε συχνά σαν παραμύθι… Διηγούνταν για τα Θείρα, το Σαλιχλί, τα πρόσωπα, την ιστορία αγάπης των παππούδων του πατέρα μου, την ιταλική καταγωγή του Εμμανουήλ, έδειχνε τη θαμπή φωτογραφία του και γίνονταν όλα μια μεθυστική, ενδιαφέρουσα για μας ιστορία.
Και η ιστορία του ρολογιού ήταν ένα μικρό ίσως επεισόδιο, κάποια πτυχή, που οδηγούσε στην εποχή τους, στις μακρινές ρίζες μας …και αν το ρολόι επιδιορθωνόταν και έμπαιναν οι δείκτες του, αφού ο μηχανισμός δούλευε ακόμη, η ιστορία της Μικρασίας και της Ιταλικής Ρόδου θα συνεχιζόταν και στα εγγόνια μας.
Πηγές: Μαρτυρία Ανθούλας Γιασιράνη, http://www.mixanitouxronou, https://www.greekwatchforum.gr, https://www.tanea.gr/2013.
