Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Λιμάνι της αρχαίας Ολυμπίας; Βαριά κουβέντα που βγαίνει με πολύ σκεπτικισμό από διασταυρώσεις σκόρπιων πληροφοριών για την ταυτότητα μιας πόλης που κατά τα φαινόμενα βυθίστηκε ύστερα από μεγάλο σεισμό. Η αρχαία πόλη της Φειάς κτισμένη πάνω σε έναν περίοπτο μακρόσυρτο λόφο, πάνω από τον κόλπο του Αγίου Ανδρέα, βόρεια του Κατάκολου, υπέκυψε στις εδαφικές αναταράξεις που μαστίζουν την περιοχή πέφτοντας θύμα του σεισμογενούς πλακούντα που αποκαλείται Ιόνιο τόξο, με αποτέλεσμα να παρασυρθεί στον βυθό της θάλασσας. Ωστόσο στην κορυφή του λόφου, πάνω από τη βυθισμένη αρχαία πόλη σώζονται κάποια από τα υπολείμματα του τείχους, της ακρόπολης και του μεταγενέστερου οικισμού που επανεποικίστηκε βέβαια στα κατοπινότερα χρόνια από τους Βυζαντινούς αρχικά κι έπειτα από τους Φράγκους, κατά τον μεσαίωνα.
Στην κορυφή του λόφου λοιπόν, όπου υπήρχαν αρκετά από τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης, Βυζαντινοί και Φράγκοι έκτισαν, με βασικά υλικά τους κυκλώπειους ογκόλιθους, την πόλη του μεσαίωνα – ένα ισχυρό λιμάνι, για να πορεύονται με αφετηρία αυτό σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Υπολείμματα της αρχαίας και της μεταγενέστερης πόλης φαίνεται πως εξακολουθούν να υπάρχουν ενσωματωμένα επάνω στο εντυπωσιακό φράγκικο κάστρο που από τη στρατηγική του θέση εποπτεύει όλη την περιοχή. Αυτό το κάστρο σήμερα αποκαλείται Ποντικόκαστρο και μπορεί με κάποιες δυσκολίες ως προς τον εντοπισμό του λόγω της πυκνής δασοκάλυψής του να προσελκύσει το προσεκτικό βλέμμα του σημερινού περιηγητή.
Από ό,τι παρατηρήσαμε σήμανση δεν υπάρχει, αλλά ούτε και κάποια ενημέρωση για τον τόπο, την κατοίκηση του λόφου και την ιστορία της πόλης σε επίπεδο απλής δημοσιότητας, του αρχαίου και του μεταγενέστερου οικοβιότοπου.
Πρόκειται για την αρχαία πόλη της Φειάς που σήμερα, σύμφωνα με όλα τα αρχαιογνωστικά διαφέροντα, είναι βυθισμένη στη μέση του κόλπου που αποκαλείται Άγιος Ανδρέας, ελάχιστα έξω από το σημερινό Κατάκολο.
Σημαντικά κατάλοιπα της αρχαίας αυτής πολίχνης βρίσκονται πάνω στον λόφο, άνω δεξιά του Κατάκολου που φέρεται να είναι κτισμένο το αποκαλούμενο Ποντικόκαστρο.
Ποντικόκαστρο ή Ποντικόν, όχι εξαιτίας των ποντικών, αλλά της απεριόριστης θέας προς τον Πόντο.
Οι πληροφορίες που έχουμε και οι επιτόπιες παρατηρήσεις μας οδηγούν στα παρακάτω συμπεράσματα.
Όμως ας ξεκινήσουμε πρώτα απ’ όλα από τις ελάχιστες, αλλά πολύ κατατοπιστικές πληροφορίες του γεωγράφου Στράβωνα και του ιστορικού Θουκυδίδη:
*
Τι γράφει ο Στράβων;
«Μετά δε τον Χελωνάταν ο των Πισατών έστιν αιγιαλός πολύς, είτ’ άκρα Φειά: ήν δε και πολίχνη Φειάς παρ’ τείχεσιν, Ιαρδάνου αμφί ρέεθρα: έστι γαρ και ποτάμιον πλησίον. Ένιοι δ’ αρχήν της Πισάτιδος την Φειάν φασί: Πρόκειται δε και ταύτης νησίον και λιμήν, ένθεν εις Ολυμπίαν το εγγυτάτω εκ θαλάττης εισί στάδιοι εκατόν είκοσιν…»
Και ο Θουκυδίδης;
«ολκάδα ορμούσαν εν Φειά τη Ηλείων ευρών…».
Όμως ούτε ο Στράβων ούτε ο Θουκυδίδης που παρακολούθησε πολλά από τα επεισόδια το Πελοποννησιακού πολέμου, μπόρεσαν να μεταφέρουν πιο ασφαλείς πληροφορίες για τη θέση των Φείων της Ηλείας που τα είχαν ωστόσο καλά με τους άρχοντες της Ολυμπίας και της Ήλιδος, έτσι ώστε να τους παραχωρούν τον λιμενικό τους σταθμό για τις ανάγκες των Ολυμπιακών αγώνων. Άλλωστε το αρχαίο λιμάνι της Φείας θεωρούνταν επίνειο τόσο της Ολυμπίας όσο και της Ήλιδος.
Σήμερα τίποτα δεν μοιάζει με κάτι απ’ όλα αυτά ούτε δίνει έστω μιαν εντύπωση αρχαϊκής κατοίκησης γύρω από την παράκτια ζώνη του Κατάκολου, που έχει κατακλυσθεί από σύγχρονες επαύλεις και ξενοδοχεία.
Οι όποιες απόπειρες κάναμε να φέρουμε στο φως κρυφά σημεία της ιστορικής ζωής της πόλης δεν απέδωσαν σημαντικά πράγματα. Άλλωστε κανείς δεν ξέρει με ακρίβεια το πότε και το πώς γεννήθηκε, έζησε και αφανίστηκε η αρχαία πόλη της Φείας. Όλα τυλίγονται από μια αχλύ μυστηρίου, που τα σκεπάζει με τον διαιώνιο πέπλο του εξαφανισμένου και του ανεξακρίβωτου.
Πλησιάσαμε το Κατάκολο και βρεθήκαμε μπροστά σε έναν τοίχο απύλωτο που μας γέμισε με περισσότερες απορίες από όσες είχαμε πριν προσεγγίσουμε την περιοχή του ενδιαφέροντός μας.
Και τούτο διότι τα τείχη που έχουν χαρακτήρα και προέλευση αρχαίας κατασκευής δεν είναι παρά βυζαντινής και φράγκικης εποχής. Μπορεί σε αυτά να έχουν ενσωματωθεί μερικοί ογκόλιθοι που προέρχονται από τα ομηρικά χρόνια ή και τα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου, αλλά είναι εμφανές ότι έχουν υποστεί διορθώσεις, επανατοποθετήσεις και σφηνώματα από κεραμικά όστρακα νεότερων χρόνων.
Στο ακρωτήριο της Φειάς, όπου κατά τα ομηρικά χρόνια είναι βέβαιο ότι υπήρχε φρούριο με ακρόπολη, είχε εγκατασταθεί φρουρά των Αθηναίων, η οποία αποτελούσε ορμητήριο με στόχο την άλωση της Ηλείας. Το λιμάνι αυτό και η πόλη που είχε κτισθεί εκεί πάνω, για άγνωστους λόγους, πιθανότατα από σεισμό ή καταστροφικές επεμβάσεις της θάλασσας (τσουνάμι), βυθίστηκαν και έμειναν λιγοστά ερείπια από αυτό τον οικισμό. Οι αρχαιολόγοι πιθανολογούν ότι τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται στον βυθό ελάχιστα μετά τη βορειοδυτική ακτή του Αγίου Ανδρέα, δυτικά του Κατάκολου και της απόληξης του ακρωτηρίου.
Στους επόμενους αιώνες κτίστηκε το επονομαζόμενο Ποντικόκαστρο, ένα φρούριο με υλικά της αρχαίας ακρόπολης της Φειάς, που χρησιμοποιήθηκε τόσο από τους Βυζαντινούς, όσο και από τους Φράγκους.
*
Ξεκινώντας την περιήγησή μας από τον Άγιο Ανδρέα προσπαθήσαμε να βρούμε διέξοδο προς τον λόφο που σε ορισμένα σημεία έχει εποικισθεί, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος διατηρεί τον δασωμένο χαρακτήρα του, με πυκνή μεσογειακή βλάστηση μέχρι το επίπεδο της κορυφής.
Από τα δυτικά, δίχως κάποια σήμανση, πήραμε έναν τσιμεντένιο ανηφορικό δρομίσκο, ο οποίος διασχίζει κατοικημένη ζώνη μέχρι τη μεσαία παρυφή του λόφου. Από εκεί και πάνω τραβερσάρει την πλαγιά και σε κάποιο σημείο εγκάρσια δασική οδός στρίβει βόρεια και ανατολικά για να ακολουθήσει τη διαγώνιο του λόφου και να προσεγγίσει τον λοφίσκο της ακρόπολης, πάνω από ένα επίπεδο κι εκτεταμένο λιβάδι.
Αφού διασχίσουμε το λιβάδι αυτό με καλή ορατότητα προς τον λόφο και το Ποντικόκαστρο, θα βρεθούμε στη βάση της απότομης ανόδου, στην οποία οδηγεί καλά χαραγμένη και φαρδιά ανωφερική στράτα. Σε τρία λεπτά είμαστε στην κορυφή του λόφου, όπου εκτός από το τριγωνομετρικό σημείο γέρνουν δυο εντυπωσιακά λείψανα της οχύρωσης, στη μια από τις οποίες είναι προφανές ότι έχουν χρησιμοποιηθεί τμήματα από το κυκλώπειο τείχος που είχαν καταλειφθεί ύστερα από την ανοικοδόμηση που έκαμαν οι Βυζαντινοί και οι Φράγκοι.
Η θέα από τη θέση αυτή είναι επιβλητική. Φαίνεται ολόκληρος ο λόφος, ένα μεγάλο μέρος του Ιονίου με τις νησίδες Τηγάνι και Κόρακας και τμήμα του λιμανιού από το Κατάκολο.
Πίσω από το κολωνάκι ξεκινάει καθαρό μονοπάτι που διασχίζει πυκνοδασωμένο τμήμα του λόφου για να βγει σε ελαιόκτημα που αποτελεί και την επίπεδη κεφαλή του αρχαιολογικού χώρου.
Από τις γύρω πλευρές εκτείνεται το τείχος του Ποντικόκαστρου. Πολλά κεραμικά και κομμάτια από τη λιθόσφαιρα της βυζαντινής οχύρωσης είναι σκορπισμένα στο μαλακό έδαφος του λόφου.
Ο αρχαιολογικός χώρος είναι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και θα μπορούσε να έχει αναδειχθεί με την κατάλληλη επέμβαση και διαμόρφωση.
Ο περίπατος γύρω από τον λόφο με τα αρχαία κατάλοιπα είναι μια αποκάλυψη, στην περιφέρεια και την κορυφή του οποίου γίνεται μια από τις ωραιότερες πεζοπορίες σε παράκτια ελληνικά δάση.
*
Κάνοντας μια πρόχειρη περιήγηση στο Κατάκολο θα βρεθούμε πολύ εύκολα στον φάρο που είναι κτισμένος στη νοτιοδυτική πλευρά του ακρωτηρίου, στον ανακαινισμένο σιδηροδρομικό σταθμό και στο περίεργο κι αισθητικά πρωτότυπο σχήμα των πυργίσκων της δυτικής πλευράς που μοιάζουν με τα Νοχτάρια του Μικρόβαλτου στο γεωπάρκο της επαρχίας Κοζάνης.
Το Κατάκολο απέχει από τον Πύργο δώδεκα χιλιόμετρα και συνδέεται με ωραίο σύγχρονο δρόμο. Μέχρι το 1999 ήταν σε λειτουργία και το τρενάκι Πύργου – Κατάκολου, ιστορικός σιδηρόδρομος με έξοχη αισθητική, που εντελώς αψυχολόγητα καταργήθηκε, για να τον καταπιεί η σκοπιμότητα του οικονομικού κράτους.
Πέρσι όμως και για λόγους καθαρά τουριστικούς ξανάρχισε τα δρομολόγιά του από το Κατάκολο για την Ολυμπία εξυπηρετώντας εκατοντάδες επιβάτες κι επισκέπτες τους διάσημου αρχαιολογικού χώρου από τα κρουαζιερόπλοια που πιάνουν στο Κατάκολο.
Κάτι που θα μπορούσε να γίνει και στον Βόλο με τα Μετέωρα.
Νοέμβρης του ’22