Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου*
Βιβλία που αφήνουν ίσκιους μέσα μας, είναι βιβλία ζωής, βιβλία σοφίας. Και είναι όσα γεννούν ανησυχίες, βεβαιότητες, στοχασμούς, σκέψεις, εικόνες, δρόμους που δείχνουν το δάσος, μια χαραυγή, λίγο φως στο βάθος… μάς επιστρέφουν στην παιδική ηλικία, στην καταμάγευση των πρώτων χρόνων, στην αντίστροφη πορεία… Είναι βιβλία με παραμύθια και για παραμύθια, που επιβιώνουν στο πέρασμα των χρόνων.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε «Το γέλιο του βατράχου ή πώς τα παραμύθια μπορούν να σου αλλάξουν τη ζωή» του Henri Gougaud, μετάφραση Λίλη Λαμπρέλλη, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2020, σελ. 223.
Ο Γάλλος συγγραφέας, άνθρωπος του ραδιοφώνου και παραμυθάς, αφηγείται με τρόπο γοητευτικό (και γητευτικό) το παραμύθι του κόσμου και των ανθρώπων – έτσι εισέπραξα το περιεχόμενο του βιβλίου. Γίνεται η φωνή του μέσα στον σύγχρονο ταραγμένο κόσμο. Μιλάει απλά και με πειθώ για την εμφάνισή των παραμυθιών και τη διαχρονική διαδρομή τους, τη συγχρονικότητά τους, την επιβίωσή τους και για όσα εκείνα μιλούν, όπως η ειλικρίνεια, η αγάπη, η ευγένεια, η τρυφερότητα, το γέλιο, το όνειρο, το αδύνατο, η προσοχή και η προσευχή, ο φόβος και ο θάνατος, οι επιθυμίες και η απληστία των ανθρώπων… Μιλάει για τον κόσμο της πραγματικότητας και τον κόσμο τον αόρατο, αλλ’ ωστόσο ζωντανό, την «ορθολογική ευφυΐα» αντιστιτικά προς την «αισθαντική ευφυΐα», το «ορθολογικό άκουσμα» προς το «αισθαντικό άκουσμα» των ανθρώπων. Και όλα αυτά τα περιβάλλει με λαϊκά παραμύθια, σύντομα αλλά ευθύβολα, από την Ανατολή, την Αφρική, την Ευρώπη, την Αμερική κ.ά.
Το κείμενο διαιρεμένο σε 14 μέρη είναι, μπορούμε να πούμε, μια ενιαία αφήγηση, ένα αφήγημα σε συνέχειες, με σκέψεις κι αναλύσεις, με επισημάνσεις και μαρτυρίες, με καταθέσεις βιωμάτων του συγγραφέα και άλλων παραμυθάδων, με εμπειρίες και νηφάλιους στοχασμούς, ένα ταξίδι στον θαυμαστό κόσμο των παραδοσιακών παραμυθιών, στις πηγές της σοφίας, της ηρεμίας και της διδαχής. Το ύφος απλό, σχεδόν προφορικό, ποιητικό και διαυγές. Δίνω ορισμένες ψηφίδες:
«Η σημασία ενός λόγου μετριέται από τη θέση που παίρνει σε βάθος χρόνου μέσα στον καθένα μας, από το τι μπορεί να μετακινήσει μέσα μας, από το χώμα που αναδεύει και γονιμοποιεί στην ψυχή μας» (σ. 21).
Ζωή είναι «μια αδιάκοπη ώθηση προς τα πάνω, που σπρώχνει την κάθε μέρα στο αύριο. Ζωή είναι η λαχτάρα να παρατείνουμε την παρουσία μας στον κόσμο. Είναι επίσης η σχέση μας με τα πράγματα. Είναι η όρεξή μας, η επιθυμία μας να μην το βάλουμε κάτω. Ε, λοιπόν, τα παραμύθια είναι τροφή» (σ. 24).
«Το μυαλό θα ήθελε να είναι η ζωή ένα αίνιγμα, ενώ είναι ένα μυστήριο» (σ. 30).
«Μπορούν λοιπόν τα παραμύθια να κάνουν κάτι για τα άγχη που μας κατακλύζουν; Ναι, να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της συνείδηση» (σ. 53).
«Να γιατί, από τότε που έχουμε συνείδηση της ύπαρξής μας, λέμε ιστορίες. Χαράζουμε δρόμους εκεί που δεν υπήρχαν πριν. Εκεί που δεν υπήρχε παρά το τυφλά τυχαίο επιβάλλουμε τα πεπρωμένα μας» (σ. 60).
«Τι μπορούν να κάνουν τα παραμύθια; Σχεδόν τίποτε, αλλά πολλά: Να μας βοηθήσουν να αλλάξουμε ματιά απέναντι στον κόσμο και στη ζωή μας. Να μας ξαναμάθουν την αθωότητα…» (σ. 77).
«Γιατί, είτε το θέλουμε είτε όχι, είμαστε όλοι ριζωμένοι στην παιδική μας ηλικία, σ’ αυτόν τον τόπο της ύπαρξής μας όπου κατοικεί η αδιάσειστη πεποίθηση ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο» (σ. 84).
«Το γέλιο είναι η γλώσσα των αγγέλων, αυτό που σώζει τη ζωή όταν οι λέξεις δεν μπορούν να κάνουν τίποτε πια – θα μπορούσε να είναι το αγαπημένο τραγούδι του Θεού» (σ. 99).
«Από τότε που ο κόσμος είναι κόσμος, αντίθετα από κάθε λογική είναι το όνειρο που κερδίζει, πάντα» (σ. 105).
«Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Ο λαγός και η ύαινα υπάρχουν κι οι δυο μέσα στον καθένα μας» (σ. 123).
«Η γεύση της ευτυχίας και η επιθυμία να κατέχεις δεν πηγάζουν από την ίδια πηγή» (σ. 144).
Αγαπητέ αναγνώστη, μάλλον παρασύρθηκα από τον ενθουσιασμό μου και πρέπει να δώσω σε σένα τον λόγο για να ανακαλύψεις αλήθειες που εγκαταβιούν στην ψυχή του ανθρώπου και με την πρώτη ευκαιρία ξυπνούν και μας στηρίζουν. Δεν έχεις παρά να περπατήσεις αυτό τον δρόμο των παραμυθιών με οδηγό τον συγγραφέα-παραμυθά του βιβλίου «Το γέλιο του βατράχου ή πώς τα παραμύθια μπορούν να σου αλλάξουν τη ζωή». Και στην απίστευτη δοκιμασία που περνάμε, θα είναι ένα βάλσαμο.
Θα ήθελα, τέλος, να κλείσω με την ακροτελεύτια παράγραφο από το σημείωμα της μεταφράστριας: «…το βιβλίο αυτό είναι από εκείνα που θα θέλαμε να είχαμε μαζί μας αν ναυαγούσαμε σε κάποιο έρημο νησί. Είναι ένας οδηγός επιβίωσης, και μ’ αυτό δεν εννοώ πώς ν’ αρπάξεις την μπουκιά από το στόμα του άλλου για να ζήσεις εσύ, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Πώς να μοιραστείς με τον άλλο, όχι για να επιβιώσετε κι οι δυο, αλλά για να ζήσετε μαζί καλά, περίκαλα».
*Ο Β.Δ. Αναγνωστόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας