Της Αγγελικής Θάνου,
συνταξιούχου PhD εκπαιδευτικού και συγγραφέα
Μια πρωτόγνωρη συγκίνηση και ένα απερίγραπτο δέος με κατακλύζει σαν φαντάζομαι τον κληρικό Άνθιμο Γαζή, αυτόν τον πρωτεργάτη της Ελληνικής Επανάστασης, τη βασική ψυχή του κινήματος στη Μαγνησία, να βαδίζει στα καλντερίμια του χωριού μας, προκειμένου να συναντήσει και να ορκίσει τους δυο Καναλιώτες Φιλικούς, τους αγωνιστές: Τον Χατζή – Νικόλα και τον Χατζή – Κυριαζή. Μπορώ να νιώσω την αύρα του ξεσηκωμού να φυσά στον γενέθλιο τόπο μας. Ήταν τότε που ο ιερωμένος Άνθιμος Γαζής, κατά κόσμον Αναστάσιος Γκάζαλης, από τις ιστορικές Μηλιές του Πηλίου, διέτρεχε τα χωριά για να εμφυσήσει, να μυήσει, να μεταλαμπαδεύσει το φως της επανάστασης.
Η συμμετοχή των Καναλιωτών στον αγώνα του 1821 σκιαγραφείται και επιβεβαιώνεται από πολλές πηγές πληροφόρησης πρωτογενείς και δευτερογενείς. Ως πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης θα αξιοποιήσουμε στο σημερινό δημοσίευμα τις επιστολές της εποχής, οι οποίες αποδίδουν στοιχεία και πρωτότυπο υλικό, το οποίο δεν έχει υποστεί επεξεργασία. Οι αναφορές στο σημαντικό έργο του συγγραφέα Γιάννη Κορδάτου και πληροφορίες από αλληλογραφία της εποχής τεκμηριώνουν τα συμβάντα. Ο Χατζη – Κυριαζής φαίνεται ότι έχει ζήσει στο εξωτερικό και ότι είναι μια προσωπικότητα με σπουδές και μόρφωση.
Σε μια συνάντηση των Φιλικών της περιοχής στην Αγριά της Μαγνησίας προκειμένου να επαναπροσδιοριστούν οι στοχεύσεις του κινήματος, έλαβαν μέρος οι εξής: Άνθιμος Γαζής και Γιάννης Δήμου από τις Μηλιές, Χατζη – Ρήγας απ’ τη Μακρινίτσα, Στεφάνου από τη Ζαγορά, Αναγνώστης από τον Άγιο Γεώργιο Νηλείας, ο καπετάν Μπασδέκης και ο Χατζη – Κυριαζής απ’ τα Κανάλια. Η συμμετοχή του στη σύσκεψη αυτή αποδεικνύει πως είχε ενεργό συμμετοχή στην επανάσταση και δη στα κορυφαία κλιμάκια.
Οι δυο Καναλιώτες Φιλικοί ασχολήθηκαν επίσης με την κατήχηση των ντόπιων στον αγώνα και επηρέασαν αρκετούς όχι μόνο στο χωριό τους τα Κανάλια μα και στο γειτονικό χωριό την Κερασιά. Σ’ αυτές τις μέρες του ξεσηκωμού ακούγεται ακόμη ένα όνομα αγωνιστή και υπέρμαχου του κινήματος στα Κανάλια, αυτό του δάσκαλου Γεράσιμου. Το όνομά του το συναντάμε στην εφημερίδα «Πρόοδος του Βόλου».
Σε έγγραφο του Αρείου Πάγου προς τους Τρικεριώτες με ημερομηνία 27 Φεβρουαρίου του 1822 αναφέρεται μεταξύ άλλων: …Οι αποστολησόμενοι ας παραλάβωσι μαζί και τον κύριον Χατζη – Νικόλαον Καναλιώτην επειδή έχομεν να του ομιλήσωμεν…
Τους δυο Καναλιώτες Φιλικούς τους βρίσκουμε το έτος 1822 στο Τρίκερι της Μαγνησίας, πιστούς στον όρκο που είχανε δώσει στη Φιλική Εταιρεία, σταθερά αγωνιζόμενους. Δεν προσκυνούσαν τους αγάδες. Ο Χατζη – Κυριαζής κλήθηκε επίσης από τον Άρειο Πάγο για να συμμετάσχει σ’ αυτόν στα Σάλωνα, μα και ο Χατζη – Νικόλας κλήθηκε από τον ίδιο φορέα για διαβουλεύσεις.
Έναν χρόνο αργότερα, το 1823, τους συναντάμε ως έφορους στον Λαύκο και στην Αργαλαστή του Πηλίου.
Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος στο βιβλίο του «Η επανάσταση της Θετταλομαγνησίας το 1821» παραθέτει αυτούσιες επιστολές. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από άγνωστο επιστολογράφο, ωστόσο, είναι αξιόλογα ντοκουμέντα τα οποία μας δίνουν σημαντικές αναφορές. …Δυο υποκείμενα αξιόλογα, εντιμώτατε φίλε μου, μας έδειξεν ο παρών καιρός. Από ένα χωρίον Κανάλια λεγόμενον, πλησίον των οχθών της κατά το Βελεστίνον Κάρλας λίμνης. Ο είς καλείται Χατζή – Νικόλας και ο έτερος Χατζη – Κυριαζής, οι οποίοι διά το προς την πατρίδαν χρέος των πεφωτισμένοι από το ιερόν πνεύμα του πατριωτισμού πόθω ζέοντι επαρρησιάσθησαν ανδρείως και γενναίως εις το στάδιον του πολέμου καταλιπόντες πάσαν την πλούσιαν κατάστασίν των και μετά δίψης έτρεξαν εις τα λουτρά της παλλιγγενεσίας… Εδώ είναι φανερό ότι πρόκειται για ευκατάστατους ανθρώπους που εγκατέλειψαν τις ανέσεις τους, προσφέροντας τον εαυτό τους στον αγώνα για την ελευθερία. Σε άλλο σημείο της ίδιας επιστολής διαβάζουμε, …ώστε ο μεν Χατζη – Νικόλας απέρασεν εις τας αϊδίους σκηνάς, ο δε έτερος ακόμη περιέρχεται μέσα εις το γένος ενεργών αόκνως τα χρήσιμα και ωφέλιμα υπέρ της ελευθερίας του έθνους… Σ’ αυτό το απόσπασμα διαβάζουμε ότι ο Χατζη – Νικόλας απεδήμησε εις Κύριον και η δράση του δεν φαίνεται πια πουθενά, αλλά και ο Χατζη – Κυριαζής χάθηκε και ο ίδιος μέσα στην ανακατωσούρα του ’21.
Άλλο ένα πρόσωπο που εμφανίζεται στις βιβλιογραφικές πηγές, είναι ο Ανδρέας ο Καναλιεύς. Ο Νικόδημος στο Υπόμνημα των Ψαρών Α’ αναφέρει: …Ανδρέας ο Καναλιεύς, ανήρ δίκαιος, ανδρείος και ευσεβής, πολλά παθών καταδιώξεις παρά τοις Οθωμανοίς παρά να καταβάλει τα όπλα και να ζη βίον δουλικόν, επροτίμησεν την στέρησην της πολυνόστου πατρίδος του…» και πιο κάτω «…εμβάς εις πλοίον απεδήμησε και ευωδόθη εις την νήσον των Ψαρών μετά της οικογενείας του…».
Οι μετακινήσεις των ανθρώπων συνηθίζονταν στα Κανάλια και στην ευρύτερη περιοχή γιατί οι άνθρωποι δυστυχούσαν. Πλήρωναν οι αγρότες πολλούς φόρους και μπαξίσια και οι κοτσαμπάσηδες που τα είχαν καλά με τους Οθωμανούς καταπίεζαν τη φτωχολογιά.
Και να ήταν μόνο αυτά τα βάρη των κατοίκων. Ιδιαιτέρως αξιομνημόνευτες είναι οι επιθέσεις των Οθωμανών στο χωριό μας. Στις 14 Μαΐου 1821 ο αλβανικής καταγωγής Μαχμούτ Πασάς Δράμαλης, διοικητής στη Λάρισα, ερχόμενος με το στράτευμά του από Βελεστίνο εισέβαλε αμαχητί και κατέστρεψε τα Κανάλια.
Το 1823 συνέβησαν άλλες χωροπυρπολήσεις στο χωριό μας μεταξύ των Ελλήνων καπεταναίων και των Οθωμανών όπως αυτό περιγράφεται στην Χωρογραφία της Θεσσαλίας. Ο Ιωάννης Φιλήμων ήταν από τους πρώτους ιστορικούς που συνέλεξαν και δημοσίευσαν κάποια οθωμανικά έγγραφα αναγνωρίζοντας ρητά τη σημασία των τουρκικών αρχείων για τη συγγραφή της ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης. Επιπλέον ο ίδιος ιστορικός διέθετε πληροφορίες σημαντικές από την εμπιστευτική σχέση που είχε με τον Δημήτριο Υψηλάντη.
Θα ήταν παράλειψή μου εάν σ’ αυτό το άρθρο παρέλειπα ένα απόσπασμα από την αλληλογραφία του πρωτεργάτη της επανάστασης στην περιοχή μας Άνθιμου Γαζή ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο ξεσήκωνε τους Μαγνησιώτες. …Θετταλομαγνήτες! Ας δράξωμεν και ημείς τα όπλα. Δεν πρέπει να κωφεύσωμεν εις την φωνήν της πατρίδος. Ας ακουσθή διάτορος η κραυγή μας: Ελευθερία ή Θάνατος. Η σκιά του Ρήγα του Θεσσαλού, ο οποίος προ ολίγων χρόνων εθυσίασε την ζωήν του ως γνήσιος Έλλην και μέγας πατριώτης, διά την ανάστασιν του Γένους μας, περιΐπταται εις την Θεσσαλίαν. Ο Θούριος ύμνος του ας γίνη το εγερτήριον σάλπισμα εις το βουνό της Ζαγοράς και εις όλην την Θεσσαλίαν…
Όλες αυτές οι τεκμηριωμένες πληροφορίες που αναδεικνύονται από τη βιβλιογραφική έρευνα σχετικά με τη συμμετοχή των Καναλιωτών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, προικοδοτούν στους σύγχρονους Καναλιώτες με μια μεγάλη ευθύνη. Την προβολή και την ανάδειξη της γνωστής και άγνωστης ιστορίας του τόπου, την υποβολή προτάσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε έργα σχετικά με την ιστορία μας, όπως ιστορικά μνημεία και εκδηλώσεις. Δεν πρέπουν στους Φιλικούς μας τιμές και ανδριάντες; Απομένει λοιπόν η σύσταση μιας ομαδικής σταθερής Πρωτοβουλίας Ανάδειξης και Στήριξης της Ιστορίας των Καναλίων.
Άλλωστε «πάνω σ’ αυτό το χώμα λέμε το όνομά μας, εδώ σχεδιάζουμε τους κήπους και τις πολιτείες μας. Πάνω στο χώμα σου Είμαστε. Έχουμε πατρίδα» (Νικηφόρος Βρεττάκος).
Βιβλιογραφικές πηγές
Γιάννης Κορδάτος, Η Επανάσταση της Θετταλομαγνησίας στο 1821, εκδόσεις Πινδάρου Παπαγεωργιάδου, Αθήνα 1930.
Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, εκδόσεις 20ός αιώνας, Αθήνα, 1960.
Λεονάρδος – Ιωάννης Αναστασίου, Νεότατη της Θεσσαλίας Χωρογραφία, Τράννερ τε και Καρολίου, Πέστη Ουγγαρίας 1836, http://digital.lib.auth.gr/record/137121.
Ηλίας Λεφούσης Κανάλια και Κάρλα, Κοινότητα Καναλίων & Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Καναλίων, Βόλος, 1997.
Εφημερίδα «Πρόοδος Βόλου» 29/7/1922.
Ιωάννης Φιλήμων (1859-1861). Δοκίμιον ιστορικόν περί της Eλληνικής Eπαναστάσεως. Αθήνα: Τύποις Π. Σούτσα και Α. Κτενά. τ. Γ’ 382.
φωτογραφία: Οξυγραφία του ζωγράφου Δημήτρη Μοράρου, έργο 2020, ex libris (ευγενική χορηγία)