Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Όλα καλά αυτά που μάθαμε στο σχολειό… Αλλά είναι τα πράγματα έτσι όπως μας τα δίδαξε η σχολική (κρατική) ιστορία;
Aς δούμε λίγο πιο βαθιά και πιο αναλυτικά τουλάχιστον την επιφάνεια των ιστορικών γεγονότων που έλαβαν χώρα τις τρεις πρώτες μέρες της ελληνοϊταλικής σύρραξης.
Την άμυνα της χώρας την είχαν οι πολιτικοστρατιωτικές αρχές αναθέσει σε δυο δόκιμους αξιωματικούς. Στην 8η Μεραρχία του στρατηγού Χαράλαμπου Κατσιμήτρου που ανέλαβε την υπεράσπιση της γραμμής Καλπακίου και σε ένα σύνταγμα του συνταγματάρχη Δαβάκη που ανέλαβε την υπεράσπιση της γραμμής Αώου, Σαραντάπορου, Γράμμου.
Οι Ιταλοί εξαπέλυσαν την επίθεση, το πρωί της 28ης εναντίον της δεύτερης γραμμής, με τη μεραρχία Τζούλια των Ιταλών αλπινιστών, επειδή θεώρησαν τη ζώνη της Πίνδου (του Δαβάκη) ασθενέστερη και ολιγαριθμότερη. Κι ήταν πράγματι έτσι.
Το μέτωπο που είχε να καλύψει ο Δαβάκης είχε μήκος περίπου 70 χιλιόμετρα, από την Κόνιτσα μέχρι το Επταχώρι.
Ο Δαβάκης είχε αναλάβει τη διοίκηση του τομέα της Πίνδου μόλις πριν δυο μήνες.
Στα ανώτερα μάλιστα κλιμάκια της πολιτικοστρατιωτικής ηγεσίας επικρατούσε κάποια εχθρότητα εναντίον του Δαβάκη. Και τον έστειλαν εκεί όπου θάβρισκε τον θάνατο…
*
Στο πολιτικό σκέλος της σύρραξης ο Μεταξάς φέρει τεράστια ευθύνη, καθώς σε μια από τις τελευταίες του αντιφατικές και επικίνδυνες ταλαντεύσεις του αρνήθηκε την προεπιστράτευση που είχε προτείνει ο Δαβάκης. Για να ενισχύσει τις αδύνατες γραμμές του. Πράγμα που το ήξεραν οι Ιταλοί.
Αλλά ο Μεταξάς επικαλούνταν τις συμβουλές του Βερολίνου! Ότι δεν θα γίνει τίποτα…
*
Το απόσπασμα αυτοκτονίας λοιπόν του Δαβάκη βρέθηκε μόνο του εκείνο το πρωί της 28ης ν’ αντιμετωπίσει τη διείσδυση της Τζούλιας και να γράψει μια από τις μεγαλύτερες αν όχι τη μεγαλύτερη σελίδα του πολέμου…
*
Τι γινόταν την ίδια ώρα στην Κηφισιά; Ο Μεταξάς «κάτω από το βάρος του αντιφασιστικού μένους του λαού έλεγε ένα ψιθυριστό ΟΧΙ, καθώς μάλιστα τον επηρέαζε και η εκτεταμένη διάβρωση της στρατιωτικής ηγεσίας», στην οποία είχαν εισχωρήσει βενιζελικοί, αντιδικτατορικοί και νεοκομμουνιστές αξιωματικοί.
Tο πιο πάνω σύστημα της αμυντικής γραμμής αντανακλούσε τη στρατηγική, την οποία οι αντιμεταξικοί επιτελείς θεωρούσαν επιτυχημένη και ορθολογική, ενώ οι κυβερνητικοί επιτελείς είχαν αντιρρήσεις και δεν τη θεωρούσαν σωστή.
Ωστόσο ένα είναι βέβαιο. Ότι η τοποθέτηση των δυο πιο πάνω αξιωματικών, του Κατσιμήτρου και του Δαβάκη κάλυψε πολλά κενά.
Στην Αθήνα ο Μεταξάς, σύμφωνα και με βρετανικές πηγές και πληροφορίες, όταν συναντήθηκε με τον Γκράτσι, ενέδωσε στις απαιτήσεις του Άξονα, αλλά όταν επικοινώνησε με τον βασιλιά και τον Βρετανό πρεσβευτή μεταπείστηκε και απέρριψε το τελεσίγραφο των Ιταλών.
Υποτίθεται πως ο γερμανικός παράγοντας, στον οποίο έτρεφε, όπως είναι γνωστό, μεγάλη εκτίμηση ο Μεταξάς, τον καθησύχαζε πως οι Ιταλοί δεν θα προβούν στην εκτέλεση των απειλών τους.
Για το τι συνέβη τότε και ιδιαίτερα σε διπλωματικό επίπεδο, μας το γράφει ο Γιώργος Σεφέρης που βρισκόταν στην πρώτη γραμμή του υπουργείου Εξωτερικών και γνωρίζει τα πράγματα από άριστη θέση.
Η ανάλυση του Σεφέρη έχει το πρόσθετο ενδιαφέρον ότι επιχειρεί μια βαθύτερη ανατομία του ψυχισμού του Μεταξά.
Ο Σεφέρης εξηγεί ότι «το ΟΧΙ ήρθε ως μια φυσική και ψυχόρμητη αντίδραση του Μεταξά στην προσωπική προσβολή και την απιστία που του είχε κάνει η τροφός του η Γερμανία».
Η πιο χαρακτηριστική φράση του Σεφέρη (για το κλίμα της 28ης) είναι αυτή που γράφει στο παρακάτω σημείο:
«H Eλλάδα που χάραξε την 28η ήταν μια άλλη Ελλάδα, ξεχωριστή και ξένη από όλους αυτούς τους κυρίους έξω ή μέσα στην 4η Αυγούστου.
*
Στις 5.30 λοιπόν το πρωί της 28ης Οκτωβρίου οι άγρυπνοι άνδρες της προκαλύψεως Ηπείρου είδαν από απέναντι ν’ ανάβουν χίλιες μικρές φλογίτσες. Κι αμέσως τους σκέπασε ο ορυμαγδός από κάθε είδους εκρήξεις. Οβίδες βαρέος πυροβολικού έσκαγαν πίσω τους και τίναζαν στον αέρα ό,τι οχυρώσεις είχαν ετοιμαστεί. Και τότε ακούστηκαν σφυρίγματα και παραγγέλματα από φωνές: «Αβάντι, αβάντι»…
Το πεζικό της Σιένα και της Φερράρα ξεχυνόταν σε πυκνούς σχηματισμούς. Ο Κατσιμήτρος αναθέτει τη διοίκηση του Πεζικού της Μεραρχίας στον πυροβολητή Μαυρογιάννη, δικό του άνθρωπο. Στους παραμεθόριους Δρυμάδες, κάτω από τη Νεμέρτσικα, ένας γενναίος λοχαγός ο Χρήστος Παπακώστας, μάχεται σκληρά κι υποχωρεί μόνο όταν κινδυνεύει να κυκλωθεί.
Λίγο πιο ανατολικά, στην Κόνιτσα δημιουργείται επικίνδυνο πρόβλημα. Ανατινάζονται όλες οι γέφυρες, στον Αώο και στον Σαραντάπορο. Το Πυροβολικό μας αντικρίζει για πρώτη φορά άρματα μάχης. Δυο από αυτά ωστόσο πέφτουν σε αντιαρματική τάφρο και άλλα δύο σε ναρκοπέδιο.
Αυτό δίνει θάρρος στους πολυβολητές, ενώ ταυτόχρονα ακούγεται για πρώτη φορά η κραυγή «αέρα, αέρα» από τους πεζικάριους που είναι κρυμμένοι στα υψώματα του Αηδονοχωρίου. Η ώρα του Κατσιμήτρου έχει σημάνει. Θέλει να δώσει τη μάχη στο Καλπάκι. Όχι στον Αώο. Εγκαταλείπει λοιπόν τον Αώο, ως προκάλυψη και τραβάει για να σύρει τους Ιταλούς εκεί που υπερέχει. Και όπου η θωρακισμένη μεραρχία των Κενταύρων δεν μπορεί να διαρρήξει τα στενά του Γόρμου ποταμού και του Καλαμά.
*
Από την άλλη πλευρά, την αμυντική γραμμή της Πίνδου, στον Σταθμό διοίκησης του Δαβάκη στις 5 η ώρα το πρωί, ένας παγωμένος αέρας κατεβαίνει από τον Γράμμο, ενώ το χωριό Επταχώρι κοιμάται στην καταχνιά του ποταμού.
Η ιταλική ορεινή μεραρχία εισδύει με πρωτοφανή τόλμη και με δυο συντάγματα από δυο σημεία: Από τη Βούρμπιανη και από την Αετομηλίτσα και τη Λυκόραχη.
(Το ερώτημα για εμάς τους κατοπινούς και γνώστες της περιοχής είναι πώς κατάφεραν και πέρασαν κάτω από την Κιάφα, που σήμερα ούτε οι ορειβάτες δεν μπορούν να περάσουν εύκολα)…
Όμως μια διμοιρία Ελλήνων υπό τον ανθυπασπιστή Καφαντάρη διολισθαίνει προς τα βόρεια κι εγκαθίσταται στην Κιάφα σε υψόμετρο 2.400 μέτρα, υπό συνθήκες πολικού ψύχους.
Και ξαφνικά οι Ιταλοί κάνουν ντρίμπλα. Διολισθαίνοντας εμφανίζονται στις 5 το απόγεμα στην περιοχή Μόλιστας και Καστάνιανης, με ολόκληρο το 9ο Σύνταγμα της Τζούλιας.
Αυτή είναι η αριστερή αιχμή των δυνάμεων της ιταλικής διείσδυσης, η μια από τις τρεις που έχουν παρατάξει οι Ιταλοί στο μέτωπο της Πίνδου.
Η κεντρική, το 8ο Σύνταγμα, κατευθύνεται στο Κεράσοβο, με σκοπό να φτάσει – μέχρι να νυχτώσει – στη Σαμαρίνα.
Ωστόσο το 9ο Σύνταγμα επιχειρεί έναν ιδιοφυή ελιγμό. Αναστρέφεται ανατολικά, ακολουθώντας τη βόρεια όχθη του Αώου, ώστε να προωθηθεί μέσα από το ποτάμι ώς το Δίστρατο. Από εκεί όλα θα ήταν εύκολα για τους Ιταλούς. Θα περνούσαν τη Βωβούσα και θάφταναν γρήγορα στο Μέτσοβο. Για τους Έλληνες θα είχε χαθεί οριστικά ο πόλεμος.
Μέσα σ’ αυτόν τον πανικό, που δημιουργούν οι Ιταλοί, ο Δαβάκης διατηρεί την ψυχραιμία του. Ρίχνει το 3ο Τάγμα του σε αντεπίθεση στο ύψωμα Μούκα. Ωστόσο περιμένει ενισχύσεις, γιατί με τόσο λίγες δυνάμεις που του έχουν εμπιστευτεί, δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίσει δύο ιταλικά συντάγματα.
Ο Δαβάκης οραματίζεται μια μεγάλη αντεπίθεση. Βλέπει ότι οι δυο μεγάλες σφήνες των Ιταλών προωθούνται στη Σαμαρίνα και το Δίστρατο. Από την άλλη, εκείνο το δόλιο το μισό τάγμα της Κιάφας κρατάει το ύψωμα του Σούφλικα αναστέλλοντας την προώθηση του 8ου Συντάγματος.
*
Στην Αθήνα, τις ίδιες ώρες, στο μεταξύ την ίδια μέρα συμβαίνουν απίθανα πράγματα. Οι Άγγλοι ανακοινώνουν στον Άξονα ότι αν βομβαρδιστούν τα ανεκτίμητα αρχαιολογικά μνημεία της, σε αντίποινα η ΡΑΦ θα χτυπήσει τη Ρώμη, την οποία από καιρό οι Ιταλοί είχαν κηρύξει ανοχύρωτη πόλη.
*
Στο μέτωπο η διοίκηση της Μεραρχίας Τζούλια κάνει ένα σφάλμα τακτικής. Στη Σαμαρίνα η επίθεση των Ιταλών κρίνεται επισφαλής, γιατί φτάνουν ενισχύσεις από την Αθήνα (ολόκληρη η μεραρχία, του Βραχνού).
Έτσι ο αγώνας περιορίζεται στα υψώματα του Σμόλικα, όπου το ηρωικό απόσπασμα Πίνδου του Δαβάκη δίνει τις πρώτες μάχες του πολέμου.
Για την ιστορία οι τόποι που γράφονται οι χρυσές σελίδες του μετώπου είναι το Ταμπούρι, η Τσούκα της Ζούζουλης, κι ο Προφήτης Ηλίας της Φούρκας. Εκεί πάνω στον Προφήτη Ηλία δίνονται συγκλονιστικές μάχες εκ του συστάδην.
Στις 2 Νοεμβρίου ο Δαβάκης τραυματίζεται βαρύτατα και σκοτώνεται ο πιο γενναίος υπολοχαγός του ελληνικού στρατού, ο Αλέξανδρος Διάκος, ένα παλληκάρι από την Κω, που μάχεται σώμα με σώμα με μια ολόκληρη διμοιρία ιταλών αλπινιστών.
Στην κορυφή του Προφήτη Ηλία (για την οποία θα έχουμε την ερχόμενη Κυριακή αναλυτικό οδοιπορικό) σήμερα υπάρχει ο τάφος του Διάκου κι ένα απέριττο μνημείο της πρώτης και δύσκολης νίκης του ελληνικού στρατού.
*
Ο θύλακας της Τζούλιας είχε περισφιχθεί τόσο που δεν του απέμενε παρά μόνο μια οδός διαφυγής. Προς τα δυτικά. Δηλαδή η υποχώρηση…
Ο Προφήτης Ηλίας λειτούργησε ως ανασχετικός κρίκος προώθησης των Ιταλών, για ν’ αρχίσει ύστερα από λίγο η μεγάλη αντεπίθεση των ελληνικών όπλων.
*
Έτσι γράφτηκε η εποποιία της Πίνδου…
Βιβλιογραφία
1. Ιωάννη Βερνάρδου, Δαβάκης Πίνδος
2. Νώντας Ηλιόπουλος, Συνταγματάρχης Δαβάκης – Δρυς του Ταΰγετου, Αετός της Πίνδου.
3. Δημήτριος Ζαφειρόπουλος, Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος
4. Αλέξανδρος Παπάγος, Ο πόλεμος της Ελλάδος
5. Αρχείο Ιστορικών Σελίδων
6. Γ. Σεφέρης στη ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ (18-11-1980)
7. Σεφέρης, Χειρόγραφο Σεπτέμβρης του ’41