Η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου διοργανώνει σειρά ομιλιών σε Βόλο, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, με προσκεκλημένη τη διεθνούς φήμης βυζαντινολόγο, πατρολόγο και καθηγήτρια Θρησκευτικών Σπουδών στο Brown University (ΗΠΑ), δρ. Susan Ashbrook Harvey, με θέμα: «Φωνές της Λειτουργίας: Φύλο και επιτέλεση (performance) στην λατρευτική πρακτική της πρώιμης βυζαντινής Εκκλησίας».
Η καθ. Susan Ashbrook Harvey θα μιλήσει στον Βόλο (στα αγγλικά, με ταυτόχρονη μετάφραση στα ελληνικά) την Τετάρτη 3 Μαΐου 2017, στο συνεδριακό Κέντρο Forum (Δεληγιώργη 9), ενώ η ίδια εκδήλωση θα επαναληφθεί στις 4 Μαΐου, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη και στις 8 Μαΐου στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στην Αθήνα.
Με την ευκαιρία της διοργάνωσης στην πόλη μας της σημαντικής αυτής εκδήλωσης, η «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» δημοσιεύει σε ελληνική μετάφραση (που εκπόνησε ο επιστημονικός συνεργάτης και αναπληρωτής διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Δρ. Νικόλαος Ασπρούλης) ενδιαφέρουσα συνέντευξη που παραχώρησε η καθ. Susan Ashbrook Harvey στον Justin Sohn για λογαριασμό του περιοδικού Cornerstone Magazine.
Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια για την παιδική σας ηλικία;
Γεννήθηκα στο Ρότσεστερ της Νέας Υόρκης (Η.Π.Α.), μέλος μιας οικογένειας με τέσσερα παιδιά. Ο πατέρας μου ήταν καθηγητής θεολογίας σε ένα αμερικανικό σεμινάριο Βαπτιστών χριστιανών, καθώς επίσης και χειροτονημένος πάστορας. Η μητέρα μου ήταν δασκάλα προσχολικής αγωγής, ενώ αργότερα εργάστηκε και ως κοινωνική λειτουργός. Η οικογένειά μου συμμετείχε ενεργά στη ζωή της ενορίας και του σεμιναρίου. Δύο είναι τα πράγματα που μας μετέδωσε η οικογένειά μου από την αρχή: Την αγάπη για τα βιβλία και την αγάπη για τη θρησκεία. Το σπίτι μας ήταν γεμάτο με βιβλία, γεγονός που μας βοήθησε να αγαπήσουμε πάρα πολύ τη μάθηση. Αυτός ήταν μάλλον ο λόγος για τον οποίο, όλοι μάθαμε Λατινικά στο δημόσιο γυμνάσιο. Στη συνέχεια ο αδελφός μου θέλησε να σπουδάσει ώστε να γίνει περιβαλλοντολόγος, όπως άλλωστε και μία από τις αδελφές μου. Η άλλη αδελφή μου σπούδασε μουσικός. Υπήρχε πάντα μια μεγάλη αφοσίωση στη φιλελεύθερη εκπαίδευση, μια στάση την οποία συμμεριζόταν όλη η οικογένεια.
Η αγάπη για τη θρησκεία ήταν άρρηκτα δεμένη για μας με την αντίληψη ότι η θρησκεία συνιστά πηγή κοινωνικής δικαιοσύνης. Η οικογένειά μου είχε ενεργά εμπλακεί στους αγώνες για τα πολιτικά δικαιώματα (στο κίνημα δηλαδή για τα δικαιώματα των αφροαμεικανών), όπως επίσης και σε αντιπολεμικά κινήματα, γεγονός που καθόρισε τον τρόπο που μεγάλωσα. Είχα επίγνωση ότι η θρησκεία ήταν υπεύθυνη για μεγάλο μέρος της αδικίας στον κόσμο. Αλλά την ίδια στιγμή, για μένα προσωπικά, η θρησκεία συνδεόταν τόσο στενά με τα κινήματα υπέρ της δικαιοσύνης, που μόνο όταν πήγα στο πανεπιστήμιο άρχισα πραγματικά να συνειδητοποιώ τον καταπιεστικό χαρακτήρα που μπορεί κάποτε να αποκτήσει η θρησκεία. Όλα τα αδέλφια μου πήγαμε σε δημόσιο λύκειο, το οποίο και είχε το ανάλογο μερίδιο ευθύνης για τη φυλετική ένταση και βία. Εκεί υπήρχαν κάποιοι καθηγητές που πραγματικά μας ενέπνεαν, γεγονός που με έκανε να σκεφτώ ότι θα ήθελα να διδάξω και να κάνω καριέρα σε ένα τέτοιο περιβάλλον.
Ποια ήταν η εμπειρία σας στο πανεπιστήμιο;
Σπούδασα στο Grinnell College στην Αϊόβα. Έμοιαζε πολύ με το Πανεπιστήμιο Brown, αν και πολύ μικρότερο. Είχα πάντα μια βαθιά αγάπη για τον αρχαίο κόσμο. Έτσι από προσωπικό ενδιαφέρον διάλεξα ήδη από το πρώτο έτος το μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Μου άλλαξε πραγματικά τη ζωή. Επρόκειτο για ένα εντατικό πρόγραμμα που ξεκινούσε αμέσως με την Ιλιάδα του Ομήρου. Ήταν πραγματικά συναρπαστικό και διαφωτιστικό, καθώς είχα την τύχη να το διδαχθώ με έναν από τους σημαντικότερους δασκάλους που είχα ποτέ. Ήδη από την πρώτη βδομάδα είχα δηλώσει όλα τα μαθήματα που αφορούσαν στις κλασικές σπουδές. Έτσι ξεκίνησε ένα ταξίδι που οδήγησε σε ό,τι άλλο επρόκειτο να ακολουθήσει.
Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε μέσα στην παράδοση των Βαπτιστών, αλλά αν καταλαβαίνω καλά στραφήκατε σιγά – σιγά προς την ορθόδοξη παράδοση. Είναι αλήθεια, ότι η Ορθοδοξία δεν είναι πολύ γνωστή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το πνευματικό ταξίδι σας;
Μέσω προγράμματος ανταλλαγής, πέρασα μέρος του τρίτου έτους των πανεπιστημιακών μου σπουδών στην Ελλάδα, με σκοπό να μελετήσω τον Όμηρο και την ελληνική τραγωδία. Ποτέ δεν είχα ακούσει ή έρθει σε επαφή ξανά με την Ορθοδοξία. Την πρώτη ημέρα της παρουσίας μου στην Ελλάδα, ταξιδέψαμε στον αρχαιολογικό χώρο του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς. Στον δρόμο, σταματήσαμε να δούμε δύο βυζαντινά μοναστήρια. Ήταν σαν να με κτύπησε ξαφνικά κεραυνός. Δεν είχα δει ποτέ τέτοιες εικόνες, δεν είχα γνωρίσει ποτέ τέτοιου είδους εκκλησιαστική αρχιτεκτονική. Ήταν ένας χριστιανισμός τελείως διαφορετικός από ό,τι είχα μέχρι τότε γνωρίσει, ο οποίος όμως διέθετε μια ιδιαίτερη, διεισδυτική ομορφιά. Αμέσως αποφάσισα να αλλάξω το ακαδημαϊκό μου πρόγραμμα, διατηρώντας, ωστόσο, τον Όμηρο και την τραγωδία, αλλά στρέφοντας τώρα πια το ενδιαφέρον μου σε οτιδήποτε είχε σχέση με το Βυζάντιο.
Η προσωπική μου διαδρομή προς την Ορθοδοξία διήρκεσε πολλά χρόνια από εκείνη τη στιγμή. Υπήρξαν πραγματικά δύο διαστάσεις, μια ακαδημαϊκή και μια θρησκευτική. Στο ακαδημαϊκό επίπεδο, εκείνο που κατάλαβα ήταν ότι στο Βυζάντιο, η Αγία Γραφή και η κλασική ελληνική παράδοση – οι δύο μεγάλες αγάπες της ζωής μου – υπήρξαν άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους με έναν μοναδικό τρόπο. Από θρησκευτική άποψη, ωστόσο, επρόκειτο για ένα πιο δύσκολο ταξίδι. Είχα αγαπήσει την εκκλησία στην οποία μεγάλωσα. Είχα όμως βαθύτατα απογοητευτεί από τον χριστιανισμό, ενώ την ίδια στιγμή ολοένα και περισσότερο βάθαινε η απογοήτευσή μου για την πολιτική. Άρχισα έτσι να αναρωτιέμαι: Γιατί τελικά κάποιος να είναι χριστιανός; Θα έπρεπε να εργαστώ πάρα πολύ σε αυτό το σημείο. Στη συνέχεια, λόγω των σπουδών μου, είχα φτάσει να γνωρίζω την Ορθοδοξία καλύτερα από την παράδοση των Βαπτιστών. Πέρασα μερικά χρόνια με το να επισκέπτομαι και να παίρνω μέρος στις ακολουθίες διαφόρων εκκλησιών, όπως λ.χ. την Προτεσταντική, την Καθολική και την Ορθόδοξη. Αλλά πουθενά αλλού δεν μπορούσα να βρω αυτό που συνάντησα στην Ορθοδοξία. Οποιαδήποτε αλλαγή ήταν πολύ δύσκολη λόγω του οικογενειακού ιστορικού μου. Οι γονείς μου, όμως, ήταν άνθρωποι με ανοικτό μυαλό και έτσι δέχτηκαν την επιλογή μου με κατανόηση. Ποτέ δεν αισθάνθηκαν ότι επρόκειτο για κάποια απόρριψη. Αντίθετα, εξαιτίας της επιλογής μου αυτής όλοι μας αποκτήσαμε πλέον μια σφαιρικότερη εικόνα για τον χριστιανισμό.
Ποια είναι η προσδοκία σας από τους φοιτητές σας στο Πανεπιστήμιου Brown;
Ελπίζω οι φοιτητές να μπορέσουν να καταλάβουν ότι η μάθηση είναι μια περιπέτεια. Η μελέτη της θρησκείας βοηθάει τον άνθρωπο να δει την ομορφιά, το νόημα της ζωής και να συναισθανθεί ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από τον εαυτό του που τον υπερβαίνει. Την ίδια στιγμή ωστόσο, φανερώνει και την ικανότητα που διαθέτει η θρησκεία για την καταπίεση, τον φόβο και το κακό. Ελπίζω τα μαθήματά μου να μπορέσουν να αναδείξουν αυτή την πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει το φαινόμενο της θρησκείας. Οι θρησκείες αποτελούν πλούσια πηγή ανθρώπινης εμπειρίας. Δεν έχει σημασία για ποια θρησκεία ενδιαφέρονται οι φοιτητές, καθώς όλες προσφέρουν διαφορετικές πτυχές της εμπειρίας σε σχέση με την ερμηνεία της ανθρώπινης ζωής. Η μελέτη της θρησκείας έχει κατεξοχήν διεπιστημονικό χαρακτήρα, καθώς αποτελεί τον τόπο όπου η ανθρώπινη μάθηση και η ανθρώπινη γνώση εξασκούνται στην αναζήτηση νοήματος. Η θρησκεία δεν σημαίνει ότι ελέγχεις εξ ορισμού τη σκέψη σου. Αντίθετα αποτελεί μια συναρπαστική πρόκληση για τη διάνοια του ανθρώπου. Και τούτο καθώς ασχολείται με τα πιο σημαντικά ερωτήματα της ζωής. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι η μελέτη της θρησκείας είναι η μελέτη του ίδιου του ανθρώπου – η θρησκεία είναι κάτι που αφορά κατεξοχήν στους ανθρώπους. Η ύπαρξη του Θεού μπορεί κάποτε να κατασκευαστεί, αλλά η θρησκεία είναι κάτι που υπάρχει! Και γι’ αυτό αξίζει να μελετηθεί.
Φυσικά, το ίδιο ισχύει και για τη λογοτεχνία, την τέχνη, τη φιλοσοφία, τις επιστήμες. Αυτό ακριβώς είναι που κάνει το πανεπιστήμιο μια μοναδική, συναρπαστική εμπειρία. Στους φοιτητές που επιθυμούν να μελετήσουν κυρίως τον χριστιανισμό, θα ήθελα να πω το εξής: δεν μπορείτε να μελετήσετε μόνο τις όμορφες πλευρές του. Δεν μπορείτε να προσποιήστε ότι η κακή πλευρά δεν υπάρχει. Πρέπει να ξέρετε με ποιο τρόπο η θρησκεία μπορεί να λειτουργήσει και να χρησιμοποιηθεί με αρνητικό, αλλά και με θετικό τρόπο. Ανοίξτε μια εφημερίδα σε μια τυχαία ημέρα. Θα διαπιστώσετε ότι η θρησκεία αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μέρος της βίας που κυριαρχεί στον κόσμο. Ωστόσο, η θρησκεία δεν είναι μόνο αυτό.
Ποια είναι τα κύρια ακαδημαϊκά ενδιαφέροντά σας; Σε ποιον τομέα εργάζεστε το τελευταίο διάστημα;
Η έρευνά μου περιλαμβάνει διαφορετικές όψεις του βυζαντινού χριστιανισμού. Δουλεύω πιο συχνά πάνω στον συριακό χριστιανισμό. Τα συριακά είναι η χριστιανική γλώσσα της Μέσης Ανατολής, μια διάλεκτος της αραμαϊκής (της γλώσσας που μιλούσε ο ίδιος ο Ιησούς). Εργάζομαι, ωστόσο, πολύ και με τις ελληνικές παραδόσεις. Αυτή τη στιγμή μελετάω τους χορούς (χορωδίες) γυναικών, ιδιαίτερα μεταξύ του τέταρτου και του όγδοου αιώνα. Συνεχίζω επίσης τη μελέτη για τη σχέση μεταξύ θρησκείας και αισθήσεων, ένα θέμα που με απασχολεί εδώ και πολλά χρόνια. Το να ασχοληθεί κάποιος με τις συριακές πηγές είναι τόσο επώδυνο όσο και επείγον, ειδικά μάλιστα στη δύσκολη συγκυρία που ζει τα τελευταία χρόνια η Μέση Ανατολή. Οι χριστιανοί αυτοί διαθέτουν μια απίστευτη ιστορία.
Θα θέλατε να πείτε κάτι στους φοιτητές εκείνους που αυτοπροσδιορίζονται ως θρησκευόμενοι;
Θα ήθελα να τους πω ότι αξίζει πραγματικά τον χρόνο που διαθέτετε για να μελετήσετε τη θρησκεία σας σε ακαδημαϊκό επίπεδο: Η μελέτη αυτή φέρνει πλούτο, βαθιά γνώση και εκτίμηση. Μη φοβάστε ότι η πίστη και η διάνοια βρίσκονται σε αντίθεση. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Όπως συνήθιζαν να λένε οι αρχαίοι χριστιανοί: Η πίστη επιδιώκει την κατανόηση.