Στους δρόμους της Νέας Ιωνίας του 1960 – Περιπλάνηση στην προσφυγούπολη

Της Βασιλείας Γιασιράνη –Κυρίτση

ΜΕΡΟΣ Α’
Συνεχίζοντας την περιπλάνηση στους δρόμους της Νέας Ιωνίας της προσφυγούπολης που δημιουργήθηκε το 1926 από τους πρόσφυγες κυρίως των παραλίων της Μ. Ασίας, του Πόντου και της Αν. Ρωμυλίας καταγράφεται σιγά-σιγά η νεότερη ιστορία της και γεμίζει με εικόνες αναμνήσεων από τα χρόνια της δεκαετίας του 1960.
Καταγράφονται μνήμες μιας δεκαετίας ίσως και πλέον με γεγονότα προσωπικά και πρόσωπα αληθινά, με ήρωες απλούς καθημερινούς ανθρώπους που κουβαλούσαν τη γοητεία της Ανατολής, με πολλούς αριστερούς ιδεολόγους και λίγους δεξιούς – Μικρή Μόσχα την αποκαλούσαν – με ανθρώπους ζωντανούς και δραστήριους που είχαν το φως της ευλογίας και πίστης των δυτικών παραλίων και του Πόντου, που είχαν ρίζες πολιτισμού, ρουφούσαν τη ζωή, αγαπούσαν τον τόπο τους με τη «Βαγγελίστρα», τη γυναίκα, τον χορό, το κρασί και τον θάνατο.
Η περιγραφή των δρόμων, των σπιτιών, των αναμνήσεων αποτυπώνει βήμα προς βήμα έναν κόσμο που σκεπάστηκε σιγά-σιγά από τη σκιά των χρόνων, έναν κόσμο που έσβησε για πάντα και που η απώλειά του πληγώνει όλους εμάς που τον ζήσαμε, γεμίζοντάς μας νοσταλγία και μοναξιά… Αξίζει να τα θυμηθούμε σκεπτόμενοι πως δεν είναι ο Οδυσσέας που νίκησε τον χρόνο, αλλά η Ιλιάδα και η Οδύσσεια…

Η Δημοκρατίας ήταν από τους πρώτους ιστορικούς δρόμους της Νέας Ιωνίας και αναφερόταν στο κτηματολόγιο του 1927. Άρχιζε από την Αναπαύσεως και έφτανε μέχρι τη Θράκης. Οδός Σινώπης ήταν το πρώτο της όνομα. Και όταν η Νέα Ιωνία έγινε Δήμος, το 1947, τότε ο πρώτος της δήμαρχος τη μετονόμασε σε Βασιλίσσης Φρειδερίκης. Την περίοδο της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 μετονομάστηκε σε Ιωάννη Μεταξά. Σύμφωνα με μαρτυρίες, το 1936 μετονομάστηκε σε Ιωάννου Μεταξά και τελικά μετά τη μεταπολίτευση του 1974, το 1980 άλλαξε πάλι όνομα και μετονομάστηκε σε οδό Δημοκρατίας.
Ξεκινώντας από το κάτω μέρος του δρόμου, μετά το παντοπωλείο του Αποστόλη Σουσλίδη με την έντονη παρουσία του στον χώρο του Μεταξουργείου, στη γωνία της Αναπαύσεως, στην άλλη γωνία, ήταν ο φούρνος του κυρ-Γιάννη του Τσικριτζή.

Σαββαλίδης ήταν το πραγματικό του επίθετο, αλλά κανείς δεν το ήξερε. Ο πατέρας του Κυριάκος καταγόταν από το Ματέν της Καισάρειας και το 1924 με την ανταλλαγή πληθυσμού βρέθηκε στην Αθήνα. Την ώρα που δήλωνε στον υπάλληλο το δικό του ονοματεπώνυμο και το γένος της γυναίκας του Μαρίας Τσικριτζή, ο υπάλληλος μπερδεύτηκε μέσα στη φασαρία ή του φάνηκε πιο εύκολο το επίθετο Τσικριτζής από το Σαββαλίδης και έτσι ο Κυριάκος Σαββαλίδης έγινε Τσικριτζής. Μετά από 4 χρόνια περιπλάνησης σε διάφορες πόλεις βρέθηκε στον Βόλο το 1928, ανέλαβε τον φούρνο της οδού Σινώπης και δούλεψε με όλη του την ψυχή για να δημιουργηθεί. Ο φούρνος ήταν μικρός. Η είσοδος είχε μια σιδερένια μεγάλη πόρτα και ένα σχετικά μεγάλο σιδερένιο παράθυρο, που ήταν η βιτρίνα του φούρνου. Ο χώρος του ζυμωτηρίου ήταν στο ξύλινο πατάρι, όπου εκεί υπήρχε η μεγάλη σκάφη που ζύμωνε τα ψωμιά. Αριστερά ήταν η ξύλινη σκάλα που ανέβαιναν στο πατάρι με ένα μικρό παράθυρο για φωτισμό, στη μέση ήταν ο κτιστός φούρνος και δεξιά ο ξύλινος μακρόστενος πάγκος που ακουμπούσαν τα ψωμιά και τα φαγητά. Στην άκρη του ήταν πρόχειρα τα βιβλία του κυρ-Γιάννη με τα βερεσέδια των πελατών, οι οποίοι πλήρωναν στο τέλος της εβδομάδας ή του μήνα και άφηναν πάντα ένα υπόλοιπο. Πατέρας και γιος δούλεψαν τον φούρνο μέχρι το 1955, όταν πέθανε ο Κυριάκος. Μετά παράτησε τις σπουδές στην εμπορική σχολή και ανέλαβε ο Γιάννης. Πρόσχαρος και περιποιητικός, με ήρεμο πρόσωπο δεχόταν και την πιο δύσκολη πελάτισσα και όλη την εργατιά των παρακείμενων εργοστασίων, ακούραστος και χαμογελαστός καθημερινές και σχόλες από το πρωί έως το βράδυ έχοντας το σπίτι του στο διπλανό οίκημα.

Ήταν απίστευτο πως μιλούσαν οι μυρωδιές του στον δρόμο και στη γειτονιά, πως αισθανόσουν τη γεύση τους κυρίαρχη και πως έφτιαχναν τις εικόνες στα παιδικά μάτια μας.
Τα χρόνια περνούσαν, οι πελάτες πλήθαιναν, η ζωή άλλαζε και το 1970 ο φούρνος άλλαξε θέση σε καινούριο οίκημα, μεγάλο και ιδιόκτητο, καινούρια σύγχρονα μηχανήματα, στον ίδιο δρόμο, λίγο πιο πέρα, όμως προς την πλευρά της Αναπαύσεως. Από τότε ο φούρνος Τσικριτζή παραμένει ενεργός στην αγορά της Νέας Ιωνίας και η ταμπέλα έξω από το κατάστημα «Φούρνος Τσικριτζή από το 1928» επιβεβαιώνει την πολύτιμη πείρα της οικογένειας.
Κάπου εκεί κοντά ήταν και το σπίτι της οικογένειας Βλασταρίδη. Τρία αδέλφια ήταν, ο Γρηγόρης, μια αδελφή, η οποία έμενε στο σπίτι μέχρι το τέλος της και ο μεγαλύτερος αδελφός, γνωστός για τα κατορθώματά του στη Νέα Ιωνία.

Λίγο πιο πέρα ήταν το σπίτι του Χρήστου Πιπικάκη από το Κατίκιοϊ, που ήταν έμπορος ποδηλάτων. Είχε κατάστημα στη γωνία Γαζή με Ιωλκού στον Βόλο. Περισσότερο όμως ήταν γνωστός για τη συμμετοχή του στα κοινά της Νέας Ιωνίας. Είχε εκλεγεί 3 φορές με διάφορους δημάρχους: Το 1951 με τον Μιχάλη Τίκογλου, το 1959 με τον Απόστολο Βολίδη και το 1978 με τον Ανδρέα Βαλαχή. Χαρακτήρας ήρεμος και προσιτός ήταν αγαπητός στη γειτονιά και γενικότερα στον συνοικισμό.
Διάφορα σπιτάκια, μικρά προσφυγικά και πέτρινα χαμηλά πρόβαλαν στο ενδιάμεσο, μέχρι το σπίτι της κυρά Σεβαστής που ήταν φίλη της γιαγιάς, άξια Θειριανή, νοικοκυρά, που έθρεψε μόνη της την οικογένεια.

Δίπλα της ήταν το κτήμα του Γιώργου Καραγιάννη, του αναπληρωματικού δημοτικού συμβούλου στις εκλογές του 1951, μεγάλο, γεμάτο δέντρα οπωροφόρα, που έφτανε μέχρι το ποτάμι και μέρος του πουλήθηκε για τα πρώτα σινεμά της προσφυγούπολης. Αργότερα το οικόπεδο τεμαχίστηκε και στη γωνία έγινε το μαραγκούδικο.
Απέναντι στο σημερινό τριγωνάκι-πλατειούλα έμενε μια οικογένεια που από τη γιαγιά τους είχαν μια θαυματουργή εικόνα από τη Μικρά Ασία. Πολύς κόσμος μπαινόβγαινε στην αυλή για να προσκυνήσει την εικόνα και να ζητήσει την ευλογία και το θαύμα της. Την εικόνα κληρονόμησε η εγγονή της γιαγιάς η Τούλα που καμάρωνε για τον «θησαυρό» της, δεν τον παρέδωσε στα προσφυγικά κειμήλια και παρέμεινε άγρυπνος φρουρός του.

Λίγο πιο πέρα, ήταν ο φούρνος του Παυλίδη από τις Κυδωνιές. Ήταν μετά το τριγωνάκι, από τους παλιότερους του συνοικισμού, με έντονα τα σημάδια της παρουσίας του χρόνου, κολλημένος δίπλα από το σπίτι του γιου του Μανώλη που έμενε με τις τρεις αδελφές του. Ο Μανώλης συνέχισε τη δουλειά, παντρεύτηκε, αλλά δεν έκανε παιδιά. Η μια η αδελφή του έμενε μέχρι το τέλος της σε κείνο το σπίτι. Η άλλη ήταν σύζυγος Σκαμάγκα και η μικρότερη – την έλεγαν Μπέμπα – βοηθούσε στον φούρνο. Ήταν μονώροφο κτίσμα κοντά στην καρδιά του συνοικισμού.
Ο χώρος ήταν μικρός και χωρούσε τον ξύλινο πάγκο και τον φούρνο που έψηνε. Αλλά η πελατεία του ήταν κυρίως από τα παρακείμενα μαγαζιά του κεντρικού δρόμου και από τα κυριακάτικα ψησίματα.

Στη γωνία ακριβώς Βασιλίσσης Φρειδερίκης και Δημοκρατίας, στο Φαρδύ, ήταν το μεγάλο κατάστημα ηλεκτρικών ειδών και ποδηλάτων του Παντελή Μαγουλά. Ήταν γεμάτο με όλες τις μάρκες ραδιοφώνων, πικάπ και δίσκους 43 στροφών που τα τραγούδια τους άγγιζαν τις ψυχές της προσφυγιάς. Στη διαπασών τα τραγούδια του Στέλιου Καζαντζίδη, το Κορδελιό, η Σμυρνιωπούλα και άλλα απάλυναν τις καρδιές των θαμώνων των γειτονικών καφενείων στο Φαρδύ.
Σμυρνιός ο πατέρας του Σταύρος, από επιφανή οικογένεια βρέθηκε στη Νέα Ιωνία με τη γυναίκα του και τα τρία παιδιά: Τον Παντελή, την Έλλη και τον Νίκο. Η Έλλη έγινε δασκάλα που υπηρέτησε στα σχολεία της Νέας Ιωνίας και ο Νίκος ήταν σιδηροδρομικός.

Ο Παντελής ήταν ένας από τους σημαντικούς και αξιόλογους κατοίκους της. Νεαρός ήταν ποδοσφαιριστής του Απόλλωνα Σμύρνης και μετά έγινε ο πρώτος αρχηγός της ομάδας που ίδρυσαν οι πρόσφυγες το 1924 στη Νέα Ιωνία, με το όνομα ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ. Το 1927 ήταν από τους οργανωτές της ομάδας και ένας από τους νονούς του ονόματος σε ΝΙΚΗ.
Από το 1924 έως το 1966, μέχρι τον θάνατό του, υπήρξε η ψυχή της ΝΙΚΗΣ και αφιερώθηκε στην πρόοδό της. Παντρεύτηκε, αλλά δεν έκανε παιδιά. Υιοθέτησε την ανιψιά του Ελισάβετ, την οποία παντρεύτηκε ο ποδοσφαιριστής της ΝΙΚΗΣ Σταύρος Ντάφης και απόκτησε οικογένεια. Ο Σταύρος μετέτρεψε το κατάστημα ηλεκτρικών σε καφενείο των θαμώνων της ΝΙΚΗΣ. Κάποιες φορές μάλιστα μετά τον κυριακάτικο αγώνα της ομάδας, έχοντας δίσκους και το ίδιο πάθος με τον πεθερό του, έβαζε δυνατά στο πικάπ τα τραγούδια της ΝΙΚΗΣ και ξεσήκωνε όλο το Φαρδύ σε απρόσμενο πανηγύρι αισιοδοξίας και ελπίδας για την ομάδα και τη Νέα Ιωνία.

Πηγές: Προσωπικές μαρτυρίες, Λίτσας Καϊκλή, Γιάννη Τσικριτζή, Γιάννη Κονταξή, Δ. Κωνσταντάρα-Σταθαρά «Το Χρονικό της Νέας Ιωνίας 1924-1994», 1994, Δ. Κωνσταντάρα-Σταθαρά «Συναξάρι των πρώτων οικιστών της Ν. Ι. από το 1924»,
Β. Γιασιράνη-Κυρίτση «Από τον παππού στον εγγονό», 2011.

Συνεχίζεται