Της Έλενας Νταβλαμάνου*
Πολύ ωραία…Το μικρό σας τελείωσε αισίως το Νηπιαγωγείο. Παίρνετε βαθιά ανάσα και προσπαθείτε να προετοιμαστείτε για το γεγονός πως το μωρό σας μεγάλωσε και θα κάθεται πλέον στα θρανία! Είναι όμως πραγματικά έτοιμο να περάσει σε αυτή τη φάση;
Το ότι το παιδί σας τελείωσε το Νηπιαγωγείο δε σημαίνει απαραιτήτως ότι είναι έτοιμο για το Δημοτικό Σχολείο. Το Νηπιαγωγείο είναι πράγματι ζωτικής σημασίας για την προετοιμασία του παιδιού για το σχολείο, αλλά κάποια παιδιά δεν καταφέρνουν παρόλα αυτά να είναι έτοιμα στο τέλος της χρονιάς.
Το μοναδικό επίσημο κριτήριο εισαγωγής των παιδιών στην πρώτη Δημοτικού είναι η ηλικία. Το πιο σημαντικό κριτήριο όμως, είναι κατά πόσο το παιδί μπορεί να αντεπεξέλθει με επιτυχία στα μαθήματα και τις σχολικές του υποχρεώσεις, δηλαδή πόσο έτοιμο είναι για το σχολείο. Έτσι λοιπόν, αναφερόμαστε στον όρο Σχολική Ετοιμότητα.
Η σχολική ετοιμότητα είναι μια καινούργια έννοια που χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια και αναφέρεται στις δεξιότητες που χρειάζεται να έχει κατακτήσει ένα παιδί προκειμένου να ξεκινήσει τη φοίτησή του στο Δημοτικό Σχολείο. Με λίγα λόγια, δηλαδή, αξιολογεί κανείς αν είναι έτοιμο ένα παιδί να μπει στη διαδικασία να διδαχθεί, με οργανωμένο και συστηματικό τρόπο, γραφή και ανάγνωση. Τρεις παράμετροι χρειάζεται να εκτιμηθούν: Η ωριμότητα σε σχέση με τον λόγο και την κίνηση, καθώς και η συναισθηματική ωριμότητα του παιδιού.
Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι δεξιότητες που απαιτούνται για μια επιτυχημένη πορεία στην Α’ Δημοτικού, δεν αναπτύσσονται με τον ίδιο ρυθμό σε όλα τα παιδιά. Δεν είμαστε όλοι το ίδιο «γρήγοροι» στην ανάγνωση, τη γραφή, την ορθογραφία όπως δεν είμαστε όλοι το ίδιο «ψηλοί» ή «αδύνατοι». Επομένως, δεν είναι όλα τα παιδιά έτοιμα να πάνε Α’ Δημοτικού λίγο πριν ή αφού έχουν συμπληρώσει τα 6 χρόνια.
Επίσης, δεν ωριμάζουν όλα τα παιδιά με τον ίδιο ρυθμό. Είναι αναμενόμενο κάποια να ωριμάζουν πιο αργά ή και πιο γρήγορα από το μέσο όρο. Σκεφτείτε όμως κατά πόσο και εσείς ενθαρρύνετε αυτές τις συμπεριφορές. Μήπως σας αρέσει να φέρεστε στο παιδί σας σαν να είναι μωράκι και θεωρείτε τη μωρουδίστικη συμπεριφορά χαριτωμένη; Οι ανώριμες συμπεριφορές, είτε οφείλονται σε εγγενή ανωριμότητα του παιδιού είτε όχι συνοδεύονται πάντα από αντίστοιχη ενίσχυση από τους γονείς. Συναντώνται δε συχνότερα σε μοναχοπαίδια ή στο τελευταίο παιδί μίας οικογένειας, ιδίως όταν οι γονείς είναι σχετικά μεγάλης ηλικίας. Πριν κάνει λοιπόν το παιδί σας το μεγάλο βήμα, πρέπει πρώτα να το κάνετε εσείς. Πρέπει πρώτα εσείς να συνειδητοποιήσετε ότι το παιδί σας ναι μεν είναι μικρό, αλλά δεν είναι πια μωρό. Πρέπει, μπορεί και δικαιούται να έχει ένα βαθμό ανεξαρτησίας ως προς την αυτοεξυπηρέτησή του.
Το παιδί σας είναι απόλυτα ικανό στην ηλικία αυτή να τρώει μόνο του, να φροντίζει την προσωπική του υγιεινή, να ντύνεται και να χτενίζεται. Αν δεν κάνει κάποια από τις διαδικασίες αυτές μόνο του, τότε πρέπει να το ενθαρρύνετε στο εξής να το κάνει. Υποδείξτε του τον τρόπο, επιβλέψτε το τις πρώτες μια-δυο φορές και στη συνέχεια αφήστε το να το κάνει μόνο του και επιμείνετε σε αυτό. Το παιδί σας έχει συνηθίσει έναν άνθρωπο που είναι δίπλα του σε ό,τι και αν κάνει και έχει συνηθίσει όλες του οι ανάγκες να καλύπτονται αυτόματα. Ξαφνικά μένει μόνο του και αυτό το τρομάζει. Ενθαρρύνετέ το, αλλά σε καμία περίπτωση μην ενδώσετε.
Το παιδί σας σύντομα θα έχει μία τσάντα με πολλά βιβλία, στυλό, μολύβια, κηρομπογιές, ομπρέλα και χιλιάδες άλλα πράγματα για τα οποία θα είναι υπεύθυνο. Προπομπός της ευθύνης αυτής είναι το παιδί να έχει την ευθύνη του προσωπικού του χώρου. Να κοιμάται στο δωμάτιό του, να τακτοποιεί το κρεβάτι και τα πράγματά του, να γνωρίζει τι υπάρχει σε κάθε συρτάρι.
Τη σχολική ετοιμότητα επηρεάζουν και τα λεγόμενα «αρθρωτικά προβλήματα». Αφορούν στον τρόπο που προφέρει το παιδί τις λέξεις. Είναι σημαντικότατο η επίλυσή τους, αν δεν έχει γίνει ακόμα, να αρχίσει τώρα, πριν το παιδί ξεκινήσει το σχολείο, καθώς είναι πολύ πιθανό τους ήχους που το παιδί προφέρει λάθος να τους γράφει και λάθος, για παράδειγμα αν μπερδεύει το «ρ» με το «γ».
Το παιδί πρέπει στην ηλικία αυτή να έχει ένα συγκεκριμένο «πακέτο» γνώσεων που είναι απαραίτητες για τη μετάβαση στο σχολείο. Στοιχεία που πρέπει να μας ανησυχήσουν:
• Τραυλίζει πάντα ή περιστασιακά, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό.
• Δε σχηματίζει προτάσεις, αλλά μιλά διαρκώς μονολεκτικά, π.χ. λέει πάντα σκέτο «νερό» ή «βόλτα».
• Έχει φτωχό λεξιλόγιο. Δε χρησιμοποιεί χρόνους όταν μιλάει ή τους χρησιμοποιεί χωρίς λογική π.χ. «Αύριο πήγα στον γιατρό».
• Μπερδεύει τα χρώματα ή δεν τα γνωρίζει όλα.
• Δυσκολεύεται να κατατάξει αντικείμενα σε κατηγορίες.
• Δυσκολεύεται να χρωματίσει τηρώντας τα περιθώρια του σχεδίου.
• Μπερδεύει το δεξί με το αριστερό.
• Δεν τηρεί σωστά εντολές.
• Όταν μετράει παραλείπει αριθμούς ή σταματά μετά από ένα συγκεκριμένο σημείο ή μπερδεύει τη σειρά των αριθμών. Στην ηλικία αυτή πρέπει να γνωρίζει να μετρά ώς το εκατό.
• Δεν καταλαβαίνει ή συγχέει τις έννοιες «μικρότερο-μεγαλύτερο», «περισσότερο-λιγότερο».
• Είναι υπερκινητικό;
• Ακολουθεί όρια και κανόνες;
• Παίζει με παιδιά της ηλικίας του;
• Συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες και σχολικές εργασίες του Νηπιαγωγείου;
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις θα πρέπει άμεσα να επισκεφτείτε ένα λογοθεραπευτή. Το να διορθώνετε το παιδί το κάνει να καταλαβαίνει ότι κάτι κάνει λάθος, αλλά δεν το βοηθάει να το διορθώσει, μιας και δεν καταλαβαίνει πάντα τη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που λέτε εσείς και αυτό που είπε το ίδιο ή δε γνωρίζει πώς να το διορθώσει. Μην ακούτε θεραπεία και ανησυχείτε, το παιδί σας δεν έχει κάποιο πρόβλημα, θα αποκτήσει όμως αν το αγνοήσετε. Ο λογοθεραπευτής με κατάλληλες τεχνικές θα το βοηθήσει να καταλάβει τι κάνει λάθος και να μάθει να προφέρει σωστά με τρόπο που ούτε εσείς ούτε κανένας άλλος ειδικός της εκπαίδευσης μπορεί. Στην περίπτωση του τραυλισμού μπορεί να χρειαστεί και ψυχολόγος αν ο λογοθεραπευτής το κρίνει σκόπιμο.
Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί ο λογοθεραπευτής ή ειδικός παιδαγωγός να συστήσει επανάληψη του Νηπιαγωγείου. Να είστε βέβαιοι ότι αυτό είναι ένα μέτρο που συστήνεται μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο. Πολλά παιδιά εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες γιατί δεν ήταν έτοιμα πνευματικά για το Δημοτικό, δυσκολίες που θα είχαν ξεπεραστεί αν το παιδί είχε ξεκινήσει το σχολείο ένα χρόνο αργότερα.
Με δεδομένο ότι στην Α’ Δημοτικού οι απαιτήσεις είναι πολύ περισσότερες και διαφορετικές απ’ ό,τι ήταν στην προηγούμενη βαθμίδα, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό οι γνωστικές δεξιότητες του παιδιού να έχουν ωριμάσει αρκετά. Σε αντίθεση με το Νηπιαγωγείο όπου οι δραστηριότητες είναι πιο ελεύθερες, στην Α’ Δημοτικού η γνώση είναι πιο δομημένη. Πλέον αυτά που θα του ζητούνται είναι πολύ πιο σύνθετα και συνδεδεμένα λογικά μεταξύ τους, και μέσα από διαφορετικές δραστηριότητες, αλληλένδετες μεταξύ τους, επιτυγχάνεται η εμπέδωση. Επομένως, αφού η στοχοθεσία θα είναι διαφορετική, απαιτείται τα παιδιά να έχουν μεγαλύτερη ωριμότητα.
Οι γονείς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας, εμπλέκονται ενεργά και είναι σημαντικό βεβαίως να εμπλέκονται. Όλοι οι γονείς θέλουν και χαίρονται να βλέπουν τα παιδιά τους να μεγαλώνουν και να καταφέρνουν πράγματα και κάπου εδώ εντάσσεται και η επιθυμία που υπάρχει κάποιες φορές από κάποιους, να μάθει το παιδί να γράφει όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Σαν να είναι μια απόδειξη ότι το παιδάκι τους μεγάλωσε.
Παρόλα αυτά, ο πιο σημαντικός παιδαγωγικός κανόνας για τον Rousseau δεν είναι το να κερδίζουμε χρόνο, αλλά το να χάνουμε χρόνο!
Είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε αν το παιδί μας είναι έτοιμο να πάει στο Δημοτικό Σχολείο. Η Α’ Δημοτικού αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της σχολικής πορείας, καθορίζει μια καλή αρχή και αποφέρει επιτυχή αποτελέσματα. Για να έχουμε καλούς μαθητές, πρώτα πρέπει να έχουμε έτοιμους μαθητές στο να δεχτούν τη γνώση και αυτό δεν καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από τη χρονολογική τους ηλικία.
* Η Έλενα Νταβλαμάνου είναι εκπαιδευτικός (McS) στο Δημοτικό Σχολείο «Saint Joseph» και συγγραφέας