Ένα ιστορικό κτίσμα με χρήση καφενείου κοσμεί εδώ και δύο αιώνες την όμορφη πλατεία του Αη-Γιώργη στη Ζαγορά. Σε ένα καφενείο, που στέκει αγέρωχο εδώ και 200 χρόνια, απόλαυσαν τον καφέ τους πολλές προσωπικότητες, με κορυφαίο τον Ελευθέριο Βενιζέλο που επισκέφθηκε τη Ζαγορά στα 1912 και 1931 και που κατά την επίσκεψή του «ο μεγάλος πολιτικός μάς χάρισε ένα πορτρέτο με την υπογραφή του», αλλά και τον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη, ο οποίος μάλιστα σ’ ένα από τα σιδερένια τραπεζάκια του έγραψε το 1935 το ποίημα «Σιρόκο 7 Λεβάντε».
Απολαύστε το καφεδάκι σας διαβάζοντας τη σημερινή συνέντευξη και προγραμματίστε ένα ταξίδι στη Ζαγορά για να απολαύσετε τον επόμενο καφέ σας στο αιωνόβιο καφενείο «Τζάνος», ιδιοκτησίας του πάντα φιλόξενου Γιάννη Πολίτη.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ΑΡΤΕΜΗΣ ΧΑΛΑΤΣΗΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΧΑΛΑΤΣΗ
Αγαπητέ φίλε και συντοπίτη Γιάννη Πολίτη. Μίλησέ μας για το πέτρινο κτίσμα που βρισκόμαστε και στεγάζεται το καφενείο σου…
Το καφενείο που βρισκόμαστε σήμερα, αποτελεί το εναπομείναν δεξί τμήμα ενός μεγάλου αρχοντικού που βρισκόταν εδώ και απλωνόταν σε όλη τη νότια πλευρά της πλατείας. Η αρχική κατασκευή του αρχοντικού προσδιορίζεται περίπου στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Το σημερινό κτίσμα που στεγάζει το καφενείο αποτελεί μόλις ένα μικρό κομμάτι εκείνου του επιβλητικού αρχοντικού. Οι πέτρες του κτηρίου είναι ντόπιες. Το καφενείο είναι ισόγειο και αποτελεί διατηρητέο κτίσμα με ΦΕΚ του 1967. Γνωρίζουμε ότι λειτουργούσε ήδη ως Καφενείον – Εστιατόριον σίγουρα από τα μέσα του 19ο αιώνα. Το αρχοντικό δυστυχώς κάηκε το 1913 από φωτιά που προκλήθηκε από τα «τσαραλίκια», όπως τα λέμε εμείς εδώ, δηλαδή τα ξύλα που δεν έγιναν κάρβουνα. Από προφορικές μαρτυρίες που έχουμε, επειδή η πλατεία δεν είχε ακόμα πλακοστρωθεί, έστρωναν διάδρομο από την κεντρική ξύλινη δίφυλλη πόρτα του αρχοντικού μέχρι την απέναντι εκκλησία του Αη-Γιώργη, έτσι ώστε να μην πατήσει στο χώμα η αρχόντισσα. Το όνομα των αρχικών κτητόρων της οικίας δεν το γνωρίζουμε. Όμως από το σημείο που υπάρχουν συμβόλαια, καθώς σε βάθος χρόνου η οικία πέρασε από αρκετούς ιδιοκτήτες, γνωρίζουμε πως λεγόταν αρχοντικό Λαναρά (επί εποχής Ιερώνυμου Κασσαβέτη), κατόπιν έγινε Βογιατζή, μετά Χατζάκου και το 1920 το αγοράζει ο Αλέξανδρος Πολίτης που δούλευε ήδη σε αυτό, για λογαριασμό του ξαδέρφου του, που ήταν στην Αίγυπτο, του Κουτσάφτη. Ο Αλέξανδρος το κρατάει μέχρι το 1942, όπου και πεθαίνει και δικαιωματικά τότε περνάει στον 17χρονο γιο του, τον Ιωάννη (Τζάνο) Αλέξανδρου Πολίτη, από όπου προέρχεται και το όνομα του καφενείου. Εκείνος συνεταιρίστηκε με τον πατέρα μου. Τα δύο ξαδέλφια συμμετέχουν από κοινού στην επιχείρηση, ο ένας με 11 και ο άλλος με 12 τραπεζάκια σιδερένια σαν αυτά που έχουμε και σήμερα.
Εγώ πρωτοήρθα στο μαγαζί ως βοηθός, ως γκαρσονάκι, το 1970 σε ηλικία 11 ετών. Μάλιστα την εποχή εκείνη το καφέ – εστιατόριο αριθμούσε 210 καθίσματα, καθώς ο αύλειος χώρος εκτεινόταν και στην πλατεία, αλλά και ακριβώς δίπλα στη θέση του καμένου αρχοντικού που είχε παραμείνει οικόπεδο μετά την απομάκρυνση των ερειπίων. Υπήρχε κρεβατιά με κληματαριές, αλλά και πίστα με ορχήστρα που έπαιζαν κιθάρες κάθε βράδυ. Όταν βγήκε στη σύνταξη ο θείος μου το αγόρασα εγώ στα 1986. Δηλαδή, στην οικογένεια μέσα, είμαι ο τρίτος ιδιοκτήτης. Να τονίσουμε επίσης εδώ ότι το καφενείο ήταν από τα πρώτα κτήρια που ηλεκτροδοτήθηκαν στη Ζαγορά, καθώς πριν τον πόλεμο είχε έρθει στη Ζαγορά ο παππούς σου Αρτέμιος Ιωαννίδης, Μικρασιάτης την καταγωγή ως νεαρός ηλεκτρολόγος σταλμένος από τον εργοδότη του Θεοχάρη Σβόλο εκ Πειραιώς, ο οποίος ήταν συνεργάτης του Γκλαβάνη. Ο Αρτέμης έστησε και ξεκίνησε να λειτουργεί την «Ανώνυμος Ηλεκτρική Εταιρεία Ζαγοράς» στα 1936/37 τοποθετώντας τα πρώτα δημόσια φώτα κι ακολούθως βάζοντας ρεύμα σε κάποια μαγαζιά αλλά και αρχοντικά. Σε ένα από αυτά τον προξενέψαν με την εκλεκτή νέα της εποχής Μαρία (Μαρίκα) Σερβετά κι έτσι έγινε κι εκείνος Ζαγοριανός κι έμεινε για πάντα εδώ.
Γνωρίζουμε πότε διαμορφώθηκε η κεντρική πλατεία του Αη-Γιώργη;
Η εκκλησία του Αη-Γιώργη ολοκληρώθηκε στα 1765 και από μαρτυρία που έχουμε έκανε να κατασκευαστεί 30 χρόνια. Έτσι η ιστορία της πλατείας και των γύρω κτισμάτων ξεκινάει ταυτόχρονα με την εκκλησία. Δίπλα, η σπουδαία βιβλιοθήκη της Ζαγοράς ιδρύθηκε στα 1762. Στο διπλανό κτήριο του καφενείου (στα δεξιά) λειτουργούσε σιδεράδικο. Επίσης, στην ανατολική πλευρά της πλατείας υπήρχαν πολλά κτίσματα όπως μαρτυρά και σχετική φωτογραφία του 1900 και τα οποία κάηκαν τη δεκαετία του 1930 από «ατύχημα», το οποίο σύμφωνα πάντα με προφορικές μαρτυρίες προκάλεσε ο τότε δήμαρχος Πάντος προκειμένου να ανοίξει η θέα της πλατείας προς το Αιγαίο και να βλέπει ο κόσμος τη θάλασσα. Από την ανατολική πλευρά της πλατείας σώθηκε μόνο ένα μικρό κτίσμα. Απέναντι δε από εκεί υπήρχε ένα άλλο καφενείο, που είχε ταμπέλα με την ονομασία «Ξενοδοχείον Φαγητού». Το 1898 φυτεύονται τα πλατάνια της πλατείας και υπάρχουν πράξεις συμβουλίων του τότε Δήμου που ζητούσαν οι μαγαζάτορες να πλακοστρώσουν μπροστά στα μαγαζιά τους, καθώς υπήρχε παντού χώμα. Μάλιστα, όταν έφτιαχναν το καλντερίμι μπροστά από το καμπαναριό που οδηγεί στην αυλή της εκκλησίας βρέθηκαν πολλά οστά ανθρώπων, γεγονός που υποδεικνύει πως εκεί υπήρχε παλιό νεκροταφείο. Είναι επίσης σημαντικό να πούμε ότι στη Ζαγορά δεν πάτησαν Τούρκοι, γιατί το χωριό αποτελούσε βακούφικο και το Πήλιο ήταν όλο δωρεά στη σουλτάνα. Οι κάτοικοι εδώ δεν γνώρισαν οθωμανικό ζυγό. Είχαν ιδιαίτερη μεταχείριση και για τον λόγο αυτό λίγο παρακάτω από την πλατεία βρίσκεται και το ιστορικό κτήριο όπου εμαθήτευσε ο Ρήγας (1757-1798) το λεγόμενο Ελληνομουσείο κατασκευής 1702 ή 1712 και το 1777 έγινε σχολείο ανώτερης βαθμίδας. Λειτούργησε επίσης και Παρθεναγωγείο από το 1853.
Επέτρεψε μου εδώ να παρέμβω και να πω πως μπορεί να καταλάβει ο καθένας πόσο σπουδαίο κτήριο είναι το Ελληνομουσείο, καθώς αποτελεί κομβικό σημείο στη ζωή του Ρήγα και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ξεκάθαρα, πως μέσα σ’ αυτό το σχολείο ο Ρήγας απέκτησε το όραμα για μια ελεύθερη κι αδούλωτη Ελλάδα. Δυστυχώς σήμερα έχει εγκαταλειφτεί στην τύχη του, ενώ θα έπρεπε να αποτελεί ορόσημο για όλη την περιοχή και για όλο την Ελληνισμό.
«Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μάς χάρισε
ένα πορτρέτο με την υπογραφή του…»
Ήρθε η ώρα να μας μιλήσεις και για κάποιες σπουδαίες προσωπικότητες που πέρασαν όλα αυτά τα χρόνια από το καφενείο, με κυρίαρχη όλων εκείνη του Ελευθερίου Βενιζέλου…
Πράγματι, η μεγαλύτερη προσωπικότητα που πέρασε από το καφενείο ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που επισκέφτηκε τη Ζαγορά τον Απρίλιο του 1912. Τον Βενιζέλο τον έφερε στη Ζαγορά ως βουλευτής του κόμματος Φιλελευθέρων ο Αλέξανδρος Κασσαβέτης (1871-1932). Ο Βενιζέλος ήρθε τότε με ζώα από το μονοπάτι Βόλος – Χάνια – Ζαγορά, ενώ επέστρεψε με καΐκι από το Χορευτό. Ο Κασσαβέτης έπειτα από τέσσερα χρόνια, δηλαδή το 1916, έγινε υπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Βενιζέλου και μάλιστα λέγεται ο αμαξωτός δρόμος Βόλου – Ζαγοράς που έγινε τη δεκαετία του ’30, δηλαδή αυτός που υπάρχει σήμερα, ήταν ρουσφέτι του Βενιζέλου στον Κασσαβέτη. Ο Βενιζέλος ήρθε στη Ζαγορά ακόμη μία φορά στα 1931.
Ο Βενιζέλος το 1912 κατά τη διαμονή του στη Ζαγορά από το μπαλκόνι στο Κασσαβεταίϊκο που διέμεινε κι ατένιζε το Αιγαίο φαίνεται πως οραματίσθηκε τη μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών…
Δεν αποκλείεται να συνέβη και αυτό. Πρέπει να πούμε εδώ ότι κατά την επίσκεψή του αυτή οι Ζαγοριανοί τίμησαν τον Βενιζέλο κάνοντάς τον επίτιμο δημότη. Όμως το 1916 οι ίδιοι πάλι με νέα απόφαση του τότε Δημοτικού Συμβουλίου τον διέγραψαν από επίτιμο δημότη… Όπως προείπαμε, το καφενείο μας θεωρούνταν ανέκαθεν φιλελεύθερο και Βενιζελικό. Μάλιστα τον καφέ τον σερβίραν σε φλυτζάνια και πιατάκια με ζωγραφισμένη τη μορφή του Βενιζέλου. Κατά την επίσκεψή του εκείνη ο μεγάλος πολιτικός μάς χάρισε ένα πορτρέτο με την υπογραφή του. Αποτελεί κειμήλιο και του καφενείου, αλλά και της οικογένειάς μας. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην πλατεία εκείνη την εποχή υπήρχε ακόμη ένα καφενείο, που ήταν στέκι των Εθνικών. Βρισκόταν κι ένα αυλάκι καταμεσής της πλατείας που περνούσε το νερό. Όταν κάποιος λοιπόν έφευγε από το ένα καφενείο και πήγαινε στο άλλο έλεγαν οι Ζαγοριανοί: «Πάει, το πήδηξε το αυλάκι», εννοώντας ότι άλλαξε κόμμα.
Άλλες προσωπικότητες που πέρασαν από το καφενείο;
Από το καφενείο πέρασαν επίσης ο παιδαγωγός Αλέξανδρος Δελμούζος, τον οποίο έφερναν στη Ζαγορά οι Πανταίοι. Ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης ήρθε στη Ζαγορά και στο μαγαζί μας τον Αύγουστο του 1935 με την αδελφή του Ιωάννα Τσάτσου έπειτα από πρόσκληση των Κασσαβεταίων. Εδώ εμπνεύστηκε κι έγραψε το ποίημα «Σιρόκο 7 Λεβάντε». Κατά τη δεκαετία του ’90 έχουμε την επίσκεψη του Πορτογάλου επαναστάτη Οτέλο ντε Καρβάλιο. Φορούσε πάντα ένα μπεζ κουστούμι κι ερχόταν με τον «Πάμπλο», κατά κόσμον Μιχάλη Ράπτη. Μάλιστα είχαμε κάνει στο καφενείο μας και ειδικό αφιέρωμα Καρβάλιο και Πάμπλο. Ο Πάμπλο πρώτα έμπαινε στην κουζίνα, έπινε ένα τσίπουρο στα κρυφά κι έπειτα καθόταν έξω. «Μην με πάρει είδηση η ΕΣΑ» έλεγε εννοώντας την σύζυγο του Έλλη Δυοβουνιώτη που ήταν πάντα δίπλα του.
Να σε διακόψω εδώ και να σου πω ότι τον Πάμπλο τον γνώρισα προσωπικά κι εγώ σε ένα από τα τελευταία καλοκαίρια του, που παραθέριζε στο Χορευτό και μάλιστα συνήθιζε να κάθεται στο καφενείο του ξενοδοχείου «ΕΡΜΗΣ» δίπλα ακριβώς στη βρύση. Τον θυμάμαι με εκείνο το μεγάλο προγούλι που είχε να διαβάζει πάντα ένα βιβλίο…
Στα νεότερα χρόνια πέρασαν από το καφενείο Λεωνίδας Κύρκος, Δημήτρης Τσοβόλας, Νίκος Κωνσταντόπουλος. Θέλω να αναφέρω επίσης πως ως γκαρσονάκι γνώρισα τους τελευταίους εκπαιδευτικούς Ζαγοριανούς που ζούσαν μόνιμα στην Αίγυπτο κι έρχονταν στη Ζαγορά για διακοπές τα καλοκαίρια. Θυμάμαι πολύ καλά την κ. Τασούλα Μανωλάτου, το γένος Ξυνογαλά, που είχε σπίτι πάνω από την πλατεία. Αυτοί οι άνθρωποι ξεχώριζαν από τους ντόπιους. Είχαν μια ευγένεια και μια καλλιέργεια που καταλάβαινες αμέσως ότι ήταν κάτι το διαφορετικό. Μου έδιναν βιβλία και διάβαζα.
Ποιες άλλες ιστορίες του καφενείου συνδέθηκαν με σταθμούς στην ιστορία του χωριού και της κεντρικής πλατείας του;
1934: Το πρώτο αυτοκίνητο στη Ζαγορά.
Τον Νοέμβριο 1934 έφτασε στη Ζαγορά το πρώτο αυτοκίνητο. Το στόλισαν με λουλούδια και στεφάνια. Οι νέοι της εποχής το σήκωσαν στα χέρια και το ανέβασαν πάνω στην πλατεία. Το αυτοκίνητο αυτό ήταν ΙΧ ιδιοκτησίας Απόστολου Σπυρέλη. Τότε νεωκόρος στον Αη-Γιώργη ήταν ένας 70χρονος με το όνομα Παπανικολάου (ή Κουκάς, όπως τον φώναζαν οι ντόπιοι) με καταγωγή από τη Μύκονο. Αυτός μόλις το είδε, καθώς ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε αυτοκίνητο άρχισε να σταυροκοπιέται κι έλεγε. «Μ’ αξίωσε ο θεός και είδα το θηρίο τούτο»…
1941: Ιταλική Κατοχή.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου του ’40 υπήρχε στο καφενείο ραδιόφωνο, το οποίο το έχουμε ακόμη, και μαζεύονταν ο κόσμος να ακούσει τα νέα. Η Ζαγορά πέρασε σε Ιταλική Κατοχή. Διοικητής στην περιοχή μας ήταν ο Καφαρέλι. Αυτός έβγαλε ανακοίνωση ότι το μαγαζί θα παραμείνει ανοιχτό, θα λειτουργεί κανονικά με τους πελάτες, όπως συνέβαινε μέχρι τότε, αλλά θα μπαινοβγαίνουν και οι Ιταλοί για να τρώνε. Έτσι κι έγινε. Δεν μας πείραξαν. Αντίθετα ένα άλλο καφενείο που υπήρχε στο επάνω μέρος της πλατείας και για το οποίο υπήρχαν υπόνοιες ότι συνεργαζόταν κρυφά με ανταρτικές ομάδες το έκαψαν οι Ιταλοί.
Και φτάνουμε στο σήμερα. Ο κόσμος λιγοστεύει…
Στα 1986 υπήρχαν στη Ζαγορά 3.500 μόνιμοι κάτοικοι. Με την τελευταία απογραφή μειώθηκαν στους 2.000. Το Δημοτικό Σχολείο, καθώς διετέλεσα και πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων, το 2000 αριθμούσε 172 μαθητές, ενώ τώρα έχει μόλις 110 και μάλιστα μετά και από την συνένωση τριών χωριών Ζαγοράς, Πουρίου και Μακρυρράχης.
Η Ζαγορά χρειάζεται στήριξη…
Σήμερα ο κόσμος της Ζαγοράς προσπαθεί να επιβιώσει συνδυαστικά με τα μήλα και τον τουρισμό. Όμως ο τόπος χρειάζεται υποδομές. Τη μέγιστη βοήθεια την προσφέρει ο Συνεταιρισμός «Ζαγορίν», που απορροφά αρκετό κόσμο από το χωριό και κυρίως νέα παιδιά. Προτείνω να ιδρυθεί ΕΠΑΛ στη Ζαγορά. Πρέπει να γίνουν ειδικότητες ώστε να κρατηθούν τα παιδιά εδώ. Η Ίδρυση Τμήματος Φυτικής και Ζωικής Παραγωγής Ανατολικού Πηλίου προς τιμή της γενέτειρας του Αλέξανδρου Πάντου θα αποτελούσε ένα δεύτερο «πόδι» στήριξης της περιοχής.