του Νίκου Κυριαζή*
Η εντύπωση της πλειοψηφίας των Ευρωπαίων πολιτών είναι πως υπάρχει σοβαρό δημοκρατικό έλλειμμα, όπως καταγράφεται από το ευρωβαρόμετρο. Η άποψη αυτή τεκμηριώνεται απόλυτα με τη χρήση πέντε κριτηρίων δημοκρατικότητας: Ισονομία, ισηγορία, ισοκρατεία, ισοπολιτεία, λογοδοσία, όπως εφαρμόζονται σε αρχαίες δημοκρατίες και ομοσπονδίες, και μερικές σύγχρονες.
Ισονομία σημαίνει ισότητα προς τον νόμο, και ισχύει τυπικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ισηγορία σημαίνει τη δυνατότητα κάθε πολίτη να εισηγείται προτάσεις πολιτικής που συζητούνται και ψηφίζονται (ή όχι) από τη συνέλευση των πολιτών. Στη σύγχρονη εποχή η ισηγορία έχει τη μορφή πρωτοβουλιών πολιτών που όταν συγκεντρώσουν έναν ελάχιστο αριθμό υπογραφών οδηγούν σε υποχρεωτικά δημοψηφίσματα με δεσμευτικό αποτέλεσμα. Τέτοιες πρωτοβουλίες δεν προβλέπονται στην ΕΕ. Ισοκρατεία σημαίνει πως όλα τα πολιτικά αξιώματα είναι ανοιχτά σε όλους τους πολίτες. Το κριτήριο ισχύει στην ΕΕ μόνο για τους ευρωβουλευτές. Όλα τα άλλα αξιώματα (π.χ. πρόεδρος της Επιτροπής και του Συμβουλίου) καλύπτονται μετά από διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις, και δεν είναι ανοιχτά για τους πολίτες.
Το κριτήριο της ισοπολιτείας σημαίνει τη μεταφορά πολιτικών δικαιωμάτων από μία πόλη κράτος ή πολιτεία μιας ομοσπονδίας σε μια άλλη. Δεν ισχύει στην ΕΕ. Ένας Πορτογάλος π.χ. που κατοικεί στη Γερμανία δεν έχει το δικαίωμα να ψηφίσει στις γερμανικές εκλογές, που είναι ανοιχτές μόνο στους Γερμανούς.
Τέλος, λογοδοσία σημαίνει πως στο τέλος της θητείας τους, κάθε αξιωματούχος πρέπει να κάνει απολογισμό των πράξεών του, και είναι υπόλογος στους πολίτες που μπορούν να προσφύγουν εναντίον τους, σε περίπτωση λανθασμένων επιλογών, κακοδιαχείρισης κλπ. Η λογοδοσία των Ευρωπαίων αξιωματούχων είναι ανύπαρκτη, όπως ανύπαρκτη είναι και η δυνατότητα πολιτών προσφυγής εναντίον τους.
Είναι φανερό έτσι, πως η ΕΕ με καλύτερη βαθμολογία το 5 (όλα τα κριτήρια εκπληρώνονται πλήρως) θα έπαιρνε κάτω από 2, δεδομένου πως εκπληρώνει πλήρως μόνο την ισονομία και μερικώς την ισοκρατεία, και τα άλλα τρία καθόλου.
Δημοκρατικό έλλειμμα παρουσιάζεται όμως και στις σχέσεις με χώρες μέλη όπως η Ελλάδα. Είναι τουλάχιστον υποκριτικό, συνήθως μετά το τέλος της θητείας τους (αλλά και κατά τη διάρκειά της, όπως η κυρία Λαγκάρντ) Ευρωπαίοι αξιωματούχοι όπως Ντάιζελμπλουμ και ο Γιούνκερ να παραδέχονται πως το ελληνικό πρόγραμμα υπέβαλε σε υπερβολική λιτότητα τους πολίτες, περιείχε πολλά λάθη κλπ. (μετά τη λήξη της θητείας του ο Γιούνκερ παραδέχτηκε στο Ευρωκοινοβούλιο κατά την ομιλία του για την 20η επέτειο του ΕΝΣ-ΟΝΕ πως «δεν δείξαμε επαρκή αλληλεγγύη με την Ελλάδα»). Μια δημοκρατική ΕΕ θα έπρεπε να διορθώσει μόνη της τα λάθη της.
Επιπλέον, πόσο δημοκρατικό είναι η ΕΕ να δεσμεύει για 99 χρόνια την περιουσία του ελληνικού κράτους ως εγγύηση για την αποπληρωμή των δανείων (έστω και αν αυτό δικαιολογήθηκε από έλλειψη εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ) χωρίς καμία δημοκρατική νομιμοποίηση από τους Έλληνες πολίτες; Αυτό θυμίζει περισσότερο αποικιακή συμπεριφορά, παρά αλληλεγγύη.
Πόσο δημοκρατική είναι η ΕΕ όταν επιβάλλει (έστω, ξανά, με τη συναίνεση της κυβέρνησης) πολιτική φορολογίας που καθιστά πάνω από 4 εκ. Έλληνες (πάνω από 50% των φορολογουμένων) δουλοπάροικους της εφορίας αντιμετωπίζοντας δεσμεύσεις κλπ. που ουσιαστικά μειώνουν την ατομική ελευθερία; Αλλά και δημιουργώντας ένα κράτος με τη μικρότερη ανταποδοτικότητα μεταξύ όλων του ΟΟΣΑ, όπως όμως αντικατοπτρίζεται και στις απόψεις των Ελλήνων: 8 στους 10 πιστεύουν πως η φορολογία δεν έχει καμία ανταποδοτικότητα, και 7 στους 10 πως τα επιδόματα δεν πηγαίνουν σε εκείνους που τα έχουν πραγματικά ανάγκη.
Στην περίοδο 2015-2018 η φορολογία αυξήθηκε κατά 15 δισ., από τα οποία επιστράφηκαν ως κοινωνικό μέρισμα κλπ. 1,5 δισ., αναλογία δέκα προς ένα. Δεν είναι λοιπό περίεργο, πως σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο, το 70% των Ελλήνων δεν εμπιστεύονται την ΕΕ, το μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των 28 χωρών-μελών.
Αλλά και τι αξία έχουν εκτιμήσεις όπως του ΔΝΤ, πως το ποσοστό δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ θα έχει υποχωρήσει στο 154% το 2022; Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο της ΕΛΣΤΑΤ του Μαρτίου 2019, το ΑΕΠ ήταν 184,7 δισ. στο τέλος του 2018 και το δημόσιο χρέος (υπ. αρ. Δελτίο του ΟΟΔΗΧ για το δημόσιο χρέος) ήταν 358,9 δισ., δηλαδή ποσοστό που πλησιάζει το 200%. Άρα, σε τέσσερα χρόνια, το χρέος πρέπει να μειωθεί, κατά το ΔΝΤ κατά 46%, ή περίπου 140 δισ., ή κατά 35 δισ. το έτος. Ακόμα και με εξωπραγματικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης πιστεύει κανείς πως αυτό είναι δυνατόν; Ομολογώ πως δεν γνώριζα ότι το ΔΝΤ έχει ως πρότυπο τα παραμύθια της Χαλιμάς και τον βαρόνο Μινχάουζεν.
Αλλά και σε μικρά θέματα, η ΕΕ δείχνει όχι αξιοκρατία, αλλά μικρογραφία του ελληνικού πελατειακού κράτους. Στους 66 διευθυντές και γενικούς διευθυντές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν συγκαταλέγεται ούτε ένας Έλληνας.
Η ΕΕ βλέπει τους, συχνά λανθασμένους αριθμούς, αλλά όχι τους ανθρώπους. Έτσι, οι πολίτες της ΕΕ παύουν να προσβλέπουν στην ΕΕ. Ας ελπίσουμε, πως οι νέοι Ευρωβουλευτές, και οι Έλληνες ανάμεσά τους, θα αγωνισθούν για μια πιο δημοκρατική και αλληλέγγυα ΕΕ.
*καθηγητή ΤμήματοςΟικονομικών Επιστημών
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας