Του Παντελή Προμπονά*
Κλεμμένος από το ομότιτλο τραγούδι των Beirut, μιας μπάντας βαλκανικής pop, ο σημερινός τίτλος δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με όσα ακολουθούν, εκτός από τη συνθήκη σύνθεσής του: Το φευγιό. Ο Zach Cordon έγραψε τη βασική μελωδία στο ταξίδι – απόδραση που πραγματοποίησε προς την Ευρώπη, κυρίως στο Παρίσι, ξοδεύοντας τα χρήματα που είχε αποταμιεύσει η οικογένειά του για τις σπουδές του. Στον δίσκο (Gulag Orkestar, 2006) μπήκε με τον τρόπο που είχε ηχογραφηθεί πρωτότυπα στην κρεβατοκάμαρά του, λίγο καιρό μετά την επιστροφή του. Ο τίτλος σημαίνει κυριολεκτικά «Καρτ ποστάλ από την Ιταλία» και παρότι αφορά μια ερωτική περιπέτεια, περιέχει σε ελεύθερη μετάφραση, τον εξής στίχο: Δεν είμαστε όλοι κακοί / βάζουμε τα πόδια μας ακριβώς εκεί που τα είχαν άλλοι / που έπρεπε να φύγουν / δεν έπρεπε να φύγουν. Και τον τελευταίο καιρό τρεις απ’ τις ειδήσεις που περνάνε στα ψιλά αισθάνομαι πως μας στέλνουν Καρτ ποστάλ από την Ιταλία.
Πρώτη, το σκίτσο του διάσημου Ιταλού σκιτσογράφου Makkox, δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Il Foglio» στις 11 Ιανουαρίου 2019. Ο καλλιτέχνης εικονοποιεί την ιστορία που αφηγήθηκε η δρ. Cristina Cattaneo, διευθύντρια του Εργαστηρίου Ανθρωπολογίας και Ιατροδικαστικής Οδοντολογίας του Πανεπιστημίου του Μιλάνου, στο νέο βιβλίο της με τίτλο: Ναυάγια χωρίς πρόσωπο. Δώστε ένα όνομα στα θύματα της Μεσογείου (εκδ. Temi, 2018). Διενεργώντας νεκροψία στο πτώμα ενός δεκατετράχρονου από το Μαλί, βρήκε ραμμένο στο σακάκι του το ενδεικτικό του από το σχολείο. Ήθελε να δείξει στους «απέναντι» πως ήταν καλός μαθητής. Στο συγκλονιστικό σκίτσο, τα ζώα του βυθού τον συγχαίρουν για τις επιδόσεις του.
Δεύτερη, οι τίτλοι ιταλικών μέσων για το «αντάρτικο» Ιταλών δημάρχων στις πρόσφατες αντιμεταναστευτικές νομοθετικές ρυθμίσεις του Matteo Salvini. Ο σημερινός υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας είναι ο επικεφαλής της ακροδεξιάς Λίγκας του Βορρά που συγκυβερνά με το Κίνημα των Πέντε Αστέρων. Προώθησε και κέρδισε και στα δυο νομοθετικά σώματα της γειτονικής χώρας ρυθμίσεις όπου περιστέλλουν βασικά δικαιώματα των αιτούντων άσυλο, περιορίζουν το καθεστώς αδειών παραμονής, διευρύνουν τη χρήση όπλων ρεύματος εναντίον μεταναστών, δημιουργούν γκρίζες ζώνες αστυνομικών επεμβάσεων σε επισφαλείς πληθυσμούς, ενώ προτάσσουν ως δόγμα της μεταναστευτικής πολιτικής τη δημιουργία κλειστών δομών στρατοπεδικού τύπου. Παράλληλα η ιταλική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως δεν θα υπογράψει το Παγκόσμιο Σύμφωνο του ΟΗΕ για την Ασφαλή, Ομαλή και Τακτική Μετανάστευση ενός μη δεσμευτικού κειμένου που έχουν ήδη υπογράψει 190 χώρες. Δήμαρχοι σημαντικών περιοχών όπως του Παλέρμο, της Φλωρεντίας και της Νάπολης δήλωσαν πως δε θα εφαρμόσουν το νέο νομοθετικό πλαίσιο, καθώς θίγει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
Καθόλου άσχετη με την παραπάνω ιστορία η τρίτη η εικόνα: Το πλοίο της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Sea Watch (με σημαία Ολλανδίας), διέσωσε ανοιχτά της Λιβύης 33 μετανάστες και περιπλανήθηκε για περίπου δεκαπέντε ημέρες χωρίς κανένα κράτος να δέχεται να ελλιμενιστεί, ενώ ήδη τρεις γερμανικές πόλεις είχαν αποδεχθεί τους διασωθέντες. Οι επιβαίνοντες προχώρησαν σε απεργία πείνας μέχρι η Μάλτα, αλλά και ο «αντάρτης» δήμαρχος της Νάπολης, να το αποδεχθούν. Όλα αυτά λίγες μέρες μετά τη χριστουγεννιάτικη διάσωση 311 ανθρώπων από το ισπανικό Open Arms, το οποίο επίσης μετά από διπλωματικό θρίλερ έδεσε στα νότια της χώρας.
Συγχωρέστε με για τις λεπτομέρειες που παρέθεσα, πιστεύω όμως πως έχουν σημασία, καθώς πρόκειται για τρία παραδείγματα που λαλίστατα καταδεικνύουν την εγγενή αντίφαση της λεγόμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στις μέρες μας συνυπάρχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Η επικράτηση της νεοφιλελεύθερης οικονομικής ορθοδοξίας που υλοποιεί με ευκολία πολιτικές κινητικότητας της εργασίας, ανοιχτών συνόρων στις αγορές, ενιαίου νομίσματος και κεντρικού ελέγχου των δημόσιων οικονομικών των κρατών – μελών, ενώ παράλληλα οικοδομεί την Ευρώπη – Φρούριο σε ό,τι αφορά στα εξωτερικά της σύνορα με τη διεύρυνση της Frontex, τις συζητήσεις περί Ευρω-στρατού, τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας. Πολλά ευρωπαϊκά κράτη (Ουγγαρία, Ιταλία, Αυστρία, Σλοβενία, Πολωνία, Κροατία, Τσεχία) διαλέγουν τον δρόμο της εθνικής αναδίπλωσης και των κλειστών συνόρων. Μπορεί όμως στη πραγματικότητα να υπάρξει οποιαδήποτε μορφή οικονομικής ενοποίησης χωρίς την πολιτική; Χωρίς την ύπαρξη μιας δι-εθνικής ευρωπαϊκής αυτοσυνειδησίας σε σχέση με το αποικιοκρατικό και ιμπεριαλιστικό παρελθόν της ηπείρου; Χωρίς τον αναστοχασμό πάνω στην ασκούμενη ενεργειακή γεωπολιτική που προκαλεί κρίσεις και πολεμικές συγκρούσεις στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο; Οι διακηρύξεις εξήντα χρόνων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων τίθενται σήμερα σε αμφισβήτηση όχι από έναν γενικό και αόριστο αντιευρωπαϊσμό, αλλά από την ξενοφοβική, ρατσιστική, αντιδημοκρατική, ευρωκεντρική και λαϊκιστική ακροδεξιά.
Οι καρτ ποστάλ, υλικό τεκμήριο μιας άλλης εποχής, απεικονίζουν τοπία και σημαντικά αξιοθέατα ενός τόπου και διαθέτουν λίγο χώρο για μερικές σκέψεις του αποστολέα στον παραλήπτη. Ας γίνουμε εμείς σήμερα οι αποστολείς μιας εικόνας από κάποιο μεσογειακό μνημείο ή ηλιοβασίλεμα. Τι θα γράφατε στο πίσω μέρος στους οικείους ενός πνιγμένου Μαλινέζου πρόσφυγα, στους συγγενείς των ναυαγών της Λιβύης, στους ανθρώπους που δεν έχουν άλλη λύση για να σώσουν τη ζωή τους εκτός από το φευγιό από μια δύσκολη κατάσταση; Μη βιαστείτε να απαντήσετε. Σκεφτείτε.
*Υπ. διδάκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, [email protected].