Του Γεώργιου Καπουρνιώτη
H οικογένεια αποτελεί έναν κοινωνικό θεσμό και το περιβάλλον όπου ένα παιδί μεγαλώνει και ζει σε αυτό, σχεδόν την πρώτη εικοσαετία της ζωής του. Όσον αφορά στον θεσμό της οικογένειας, έχουν σημειωθεί στην επιστημονική κοινότητα πολυάριθμες μελέτες. Αποτέλεσμα αυτών είναι και η διατύπωση αρκετών ορισμών με σκοπό την καλύτερη κατανόηση του όρου. Πιο συγκεκριμένα, ο Μάρντοκ αναφέρει πως: «Η οικογένεια αποτελεί κοινωνική ομάδα με χαρακτηριστικά την κατοίκηση στον ίδιο χώρο, την οικονομική συνεργασία και την αναπαραγωγή». Ένας επιπρόσθετος και συνάμα πολύ νεότερος ορισμός διαφορετικός από τον «παραδοσιακό» του Μάρντοκ που προαναφέθηκε, είναι του Ποπενόε που διευκρινίζει ότι: «η οικογένεια είναι μια σχετικά μικρή ομάδα συγγενών ή προσώπων με συγγενική σχέση που συγκατοικούν, η οποία αποτελείται από ένα τουλάχιστον ενήλικο άτομο και ένα εξαρτώμενο ανήλικο άτομο και η οποία έχει ως κοινωνική αποστολή της την αναπαραγωγή, την κοινωνικοποίηση και ανατροφή των παιδιών, τη μεταξύ των μελών αγάπη και συντροφιά, τον έλεγχο των ερωτικών σχέσεων και την οικονομική συνεργασία».
Ο θεσμός της οικογένειας, από ιστορικούς χρόνους και σύμφωνα με την παράδοση, επιτελεί μια πληθώρα ποικίλων δράσεων και λειτουργιών που έχουν ως στόχο την ικανοποίηση των αναγκών των παιδιών. Πρέπει να διασαφηνιστεί ότι αυτές ασκούν άμεση ή έμμεση επίδραση στο παιδί από τη στιγμή που γεννιέται μέχρι το τέλος της ανάπτυξης (16ο -18ο έτος). Αναλυτικότερα, οι λειτουργίες είναι:
Ικανοποίηση βιολογικών αναγκών (φαγητό, νερό, ύπνος, ένδυση).
Ικανοποίηση της ανάγκης για παροχή ασφάλειας (σπίτι, υγεία) και η αίσθηση του «ανήκειν». Με άλλα λόγια θέτει τα όρια μέσα στα οποία το παιδί νιώθει ασφαλές ως μέλος μιας ομάδας με την οποία μοιράζεται σκοπούς και αξίες.
Συναισθηματική στήριξη (αγάπη, στοργή, οικειότητα).
Η ανάπτυξη των νοητικών/γλωσσικών ικανοτήτων του παιδιού.
Κοινωνικοποίηση (διαπροσωπικές σχέσεις, φιλία, συμμετοχή σε κοινωνικές ομάδες όπως οι θρησκευτικές).
Ικανοποίηση αναγκών της εκτίμησης. Μέσα από την οικογένεια το παιδί μαθαίνει την έννοια της αυτοεκτίμησης αλλά και να εκτιμά και να σέβεται τους συνανθρώπους του.
Διαπροσωπικές δεξιότητες, τρόποι χειρισμού καταστάσεων στις οποίες εμπλέκονται οι άλλοι.
Ένα εύλογο ερώτημα όμως το οποίο απασχολεί πολλούς σήμερα είναι το: «κατά πόσο οι παραπάνω λειτουργίες συνεχίζουν να έχουν το αναμενόμενο αντίκρισμα στα αναπτυσσόμενα παιδιά;»
Οι δύσκολες συνθήκες επιβίωσης, οι οικονομικές δυσκολίες, ο ανταγωνισμός στην εργασία, οι προσωπικές φιλοδοξίες και επιδιώξεις, η ανάγκη ανεξαρτητοποίησης καθώς και η απόκτηση υλικών αγαθών οδηγούν σε μια ανακατανομή των λειτουργιών της ελληνικής οικογένειας. Τα φαινόμενα αυτά οξύνθηκαν λόγω της οικονομικής κρίσης που αντιμετώπισε η χώρα.
Σημειώνεται, επίσης ότι οι υποστηρικτικές οικογενειακές δομές, όπως οι βρεφονηπιακοί – παιδικοί σταθμοί, τα νηπιαγωγεία, το ολοήμερο δημοτικό σχολείο, οι εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών αλλά και η φροντίδα των παιδιών από τη γιαγιά και τον παππού ανακουφίζουν τους γονείς και βοηθούν στο να μειωθούν τα προβλήματα που παρουσιάζονται στην οικογένεια σχετικά με την ανατροφή τους.
Παρατηρείται, λοιπόν, ότι τα παιδιά έχουν πάρα πολλά εκτός από το πλέον σημαντικό που είναι η προσοχή των γονέων τους. Οι εργαζόμενοι γονείς, λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι και όταν είναι στο σπίτι δεν ασχολούνται με τα παιδιά τους. Συχνά, όντας κουρασμένοι και στρεσαρισμένοι από τον φόρτο εργασίας τους, προσπαθούν να καλύψουν το κενό που δημιουργούν, αγοράζοντας στα παιδιά υλικά αγαθά, παιχνίδια. Με αυτό τον τρόπο απενοχοποιούνται, αισθάνονται ότι δείχνουν την αγάπη τους στο παιδί και πιστεύουν ότι αυτό είναι καλά και ευχαριστημένο. Η φράση «πήγαινε να παίξεις με τα παιχνίδια σου και άφησέ με να ξεκουραστώ ή να κάνω τις δουλειές μου» ακούγεται σχεδόν καθημερινά από τους γονείς και έχει ως αποτέλεσμα να πληγώνει τα παιδιά. Αυτά έχουν στοίβες παιχνίδια και καθημερινά ζητούν ακόμα περισσότερα και δεν σταματούν να ζητούν. Τα παιδιά, όμως, με τη συμπεριφορά τους δείχνουν ή κραυγάζουν για την ανάγκη που έχουν να ασχολούνται αποκλειστικά οι γονείς μαζί τους κάποιες ώρες της ημέρας. Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι, τα παιδιά που κλαψουρίζουν και τσιρίζουν, απαιτώντας να έχουν όλα τα νέα παιχνίδια που κυκλοφορούν στην αγορά, ότι έχουν οι φίλοι τους ή ότι διαφημίζεται στην τηλεόραση, χωρίς να τους ταιριάζουν στην ψυχοσύνθεσή τους και που δεν αισθάνονται ευγνωμοσύνη για ό,τι τους έχει προσφερθεί απλόχερα, είναι πολύ πιθανόν μεγαλώνοντας να καλύψουν το κενό το οποίο αισθάνονται ρίχνοντάς το στο φαγητό, τα ψώνια, το αλκοόλ και αργότερα στις διάφορες ουσίες.
Από τη στιγμή που ένα παιδί γεννιέται, γεννιέται και η ανάγκη του για παροχή αγάπης στοργής, φροντίδας, εμπιστοσύνης, οικειότητας. Και όλα αυτά είναι εφικτά μόνο με την ενασχόληση και το ειλικρινές ενδιαφέρον των γονέων προς αυτά.
Είναι σημαντικό για να μην κάνουμε κακομαθημένα τα παιδιά μας, να οριοθετήσουμε το τι μπορούμε να τους αγοράσουμε και είναι απαραίτητο να ασχολούμαστε μαζί τους. Τα παιδιά έχουν ανάγκη την προσοχή μας και την αγάπη μας, που οφείλουμε να την εκδηλώνουμε με την παρουσία μας και όχι να την αντικαθιστούμε με υλικά αγαθά. Οι αξίες της ζωής δεν μαθαίνονται από τα παιχνίδια αλλά από τα βιώματα της οικογένειας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, λοιπόν, πως όσο και αν μας πιέζουν οι επαγγελματικές μας υποχρεώσεις και οι ευθύνες έχουμε υποχρέωση να φροντίζουμε και να ασχολούμαστε με τα παιδιά μας. Αυτό έχει ως στόχο να μοιραστούμε τις ευαισθησίες τους, τα συναισθήματά τους, τη γλώσσα τους και τις ανησυχίες τους.
Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι ο covid-19 και ο εγκλεισμός λειτούργησαν ως αρωγοί σε αρκετές οικογένειες καθώς βοήθησαν στην αναδιάρθρωση των σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών καθώς οι γονείς είχαν τον χρόνο, τη δυνατότητα και την ευκαιρία να περάσουν πολύτιμο και ουσιαστικό χρόνο με τα παιδιά τους.