Η Σουηδική Ακαδημία αποφάσισε φέτος να μην δώσει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το βραβείο από το 1921 που θεσπίστηκε δεν απονεμήθηκε το 1918, το 1935 καθώς και την τετραετία που μαινόταν ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος (1940 έως και 1943).
Και μπορεί ο Νορβηγός Κνουτ Χάμσουν, που βραβεύτηκε το 1920, να περιφρονήθηκε από τους συμπατριώτες του για τις φιλοναζιστικές του ιδεολογίες, και 60 χρόνια μετά τον θάνατό του να συνεχίζει να προκαλεί «έριδες» στην πατρίδα του, ωστόσο υπάρχουν Νομπελίστες που βραβεύθηκαν με γνώμονα και το ειρηνευτικό τους έργο με τις αναφορές τους μέσω της λογοτεχνικής τους πένας στα δεινά του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου ,όπως ο Σ. Μπέκετ (βραβείο 1969) που τιμήθηκε με το Μετάλλιο Αντίστασης και τον Σταυρό του πολέμου από τη γαλλική κυβέρνηση για τη δράση του κατά της γερμανικής κατοχής, αλλά μέχρι το τέλος της ζωής του αναφερόταν με μετριοφροσύνη στο έργο του αυτό.
Οδυσσέας Ελύτης,
«Άξιον Εστί» (Ίκαρος)
Ο Οδυσσέας Ελύτης έχει εκδώσει την προηγούμενη χρονιά του πολέμου τους «Προσανατολισμούς», την πρώτη ποιητική του συλλογή. Επιστρατεύεται ως ανθυπολοχαγός και τον Δεκέμβριο βρίσκεται να πολεμά στη ζώνη του πυρός, στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας. Ο χειμώνας του 1940-41 ήταν πρόωρος και ένας από τους βαρύτερους του 20ού αιώνα. Τον Φεβρουάριο του 1941 ο Ελύτης παθαίνει κοιλιακό τύφο και μεταφέρεται ετοιμοθάνατος στο νοσοκομείο Ιωαννίνων. Γλιτώνει από θαύμα. Όταν αναρρώνει η Ελλάδα βρίσκεται υπό τριπλή κατοχή. Στο «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», γραμμένο το 1941, ο επιτάφιος θρήνος για τον ανώνυμο μαχητή μέσα στον δυσοίωνο χειμώνα μετατρέπεται σε ύμνο για τα νιάτα, τον έρωτα και την επικράτηση της ζωής.
Το Άξιον εστί γράφτηκε το 1959 και εκδόθηκε έναν χρόνο αργότερα, ενώ ήταν αυτό που χάρισε στον δημιουργό του το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, κάνοντάς τον έτσι τον 2ο Έλληνα που τιμάται με το Ανώτερο Βραβείο Λογοτεχνίας, μετά τον Γ. Σεφέρη το 1963.
Τα μέρη του «Άξιον Εστί» είναι τα ακόλουθα:
1. Η Γένεσις, Εισαγωγή – Τότε είπε 2. Ιδού εγώ λοιπόν 3. Η πορεία προς το μέτωπο 4. Ένα το χελιδόνι 5. Τα θεμέλιά μου στα βουνά 6. Με το λύχνο του άστρου 7. Η Μεγάλη Έξοδος 8. Της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ 9. Ναοί στο σχήμα του ουρανού 10. Της αγάπης αίματα 11. Ναοί στο σχήμα του ουρανού 12. Προφητικόν 13. Ανοίγω το στόμα μου 14. Σε χώρα μακρινή 15. Το Δοξαστικόν.
Σβετλάνα Αλεξίεβιτς,
«Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας» (Πατάκης)
H Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (Νόμπελ Λογοτεχνίας 2015) στο βιβλίο της Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας φωτίζει το στοιχείο της συμμετοχής της Σοβιετικής γυναίκας (Ρωσίδας, Ουκρανής, Λευκορωσίδας, Σιβηριανής κ.τ.λ.) στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Πάνω από 500.000 γυναίκες -στην πλειονότητά τους νεαρά κορίτσια, σχεδόν έφηβες- πήραν ενεργό μέρος στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο και στις πρώτες γραμμές του μετώπου, όχι μόνον ως νοσοκόμες και τραυματιοφορείς, αλλά και σε αποκλειστικά έως τότε ανδρικές ειδικότητες. Κάποιες από τις γυναίκες αυτές, που επέζησαν κι έφτασαν ώς τις μέρες μας, και που η συγγραφέας αναζήτησε σε πόλεις, κωμοπόλεις και απομακρυσμένα χωριά, αφηγήθηκαν τον δικό τους πόλεμο – και το έκαναν με τρόπο συγκλονιστικό.
Το βιβλίο αυτό, που ήταν το πρώτο από μια σειρά «βιβλίων των φωνών» που έγραψε η συγγραφέας-δημοσιογράφος, κυκλοφόρησε σε μια πρώτη εκδοχή το 1985 στη Ρωσία σε 2 εκατομμύρια αντίτυπα (είχαν προηγηθεί και αποσπασματικές δημοσιεύσεις σε περιοδικά) και μεταφράστηκε σε 35 γλώσσες. Αρκετές από τις ιστορίες του έγιναν η βάση για κινηματογραφικά και τηλεοπτικά σενάρια. Η αναθεωρημένη έκδοση του 2002 περιλαμβάνει κομμάτια που είχαν αφαιρεθεί από τη λογοκρισία, καθώς και υλικό που η ίδια η συγγραφέας δεν είχε τολμήσει εκείνη την εποχή να χρησιμοποιήσει.
Χάινριχ Μπελ
«Ομαδικό πορτρέτο με μια κυρία» (Πόλις)
Μια απλή γυναίκα, χωρίς καμία φιλοδοξία ηρωισμού, που μεγάλωσε την εποχή της γιγάντωσης του ναζισμού στη Γερμανία, που έζησε τον πόλεμο και κατάφερε να επιζήσει, και τώρα, στη δημοκρατική μεταπολεμική Δυτική Γερμανία του ’60, βιώνει τα απόνερα μιας εποχής που μάλλον δεν είναι τόσο περασμένη όσο δείχνει.
Στο «Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία», ένα κορυφαίο έργο του μοντερνισμού, την «κορωνίδα της δημιουργίας του Χάινριχ Μπελ», σύμφωνα με τη διατύπωση της επιτροπής που του απένειμε το βραβείο Νόμπελ το 1972, αποτυπώνονται με ακρίβεια και σαρκασμό, με φαινομενική αφέλεια κι ωστόσο εκπληκτική εμβρίθεια, τα πεπρωμένα και οι επιλογές ενός λαού σε κρίση. Κάθε «μαρτυρία» φωτίζει τη ζωή όχι μόνο της Λένι, αλλά και καθενός από τη χορεία εκείνων που την πλαισιώνουν στο «ομαδικό πορτρέτο», τον αισθησιασμό, την ποταπότητα και τη μεγαλοσύνη της ανθρώπινης φύσης. Και απρόσμενα, σχεδόν μαγικά, βλέπουμε να αναδύεται ένα ακόμα πορτρέτο: Το ψηφιδωτό μιας ολόκληρης ηπείρου – το πορτρέτο της Ευρώπης.
Χαριτίνη Μαλισσόβα