Η φιλόλογος κ. Σοφία Κανταράκη σε συνέντευξή της μιλά στη «Θ» για το εκπαιδευτικό της έργο από τη θέση της διευθύντριας του 2ου Προτύπου Γυμνασίου Βόλου, αλλά και για την επίδραση που έχει το λογοτεχνικό αποτύπωμα του Αλ. Παπαδιαμάντη, από το νησί του οποίου έλκει την καταγωγή της και στη συγγραφική της δράση.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ:
Μαίρη Τσακνάκη – Γαβαλά
Αγαπητή κ. Γαβαλά, σας ευχαριστώ από καρδιάς, για μια ακόμη φορά, για την πρόσκληση αυτής της συνέντευξης, η οποία θα ξεδιπλώσει κάποιες πτυχές της προσωπικής και επαγγελματικής μου διαδρομής στον φιλόξενο χώρο της εφημερίδας «Θεσσαλία».
-Είστε φιλόλογος και ιστορικός με εξειδίκευση στη Βυζαντινή ιστορία, αλλά θεωρώ ότι η καταγωγή σας από τη Σκιάθο πυροδότησε και άλλα ταλέντα. Ισχύει;
Θα συμφωνήσω απόλυτα μαζί σας. Δεν ξέρω αν θα τα χαρακτήριζα ταλέντα, ίσως τεταρτημόρια της ανήσυχης κατ’ εμέ, πολυσχιδούς κατ’ άλλους, προσωπικότητάς μου. Η ιστορία λειτουργεί ως κινητήριος μοχλός στα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα, αλλά η λογοτεχνία σε συνδυασμό με τη μυθοπλασία με γοητεύει και με συναρπάζει. Έλκω την καταγωγή μου από το νησί του μεγαλύτερου, κατ’ εμέ, πεζογράφου και θεωρώ ότι το λογοτεχνικό του αποτύπωμα με έχει ενδόμυχα κυριεύσει, γεγονός που ενδεχομένως να καθόρισε και τη μικρή μου διακονία στην τέχνη του συγγράφειν. Είναι μια έλξη που σταλάζει αβυθομέτρητα θέλγητρα. Και εν συνεχεία, ήρθαν προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί τίτλοι σε τέσσερα ελληνικά πανεπιστήμια, πολυάριθμες συμμετοχές σε συνέδρια, ημερίδες και σεμινάρια, επιστημονικές επιτροπές, συμμετοχές σε ευρωπαϊκά προγράμματα, πλούσια αρθρογραφία, κ.ά. αλλά και με ενεργή τη συγγραφική μου ιδιότητα, η ακόρεστη δίψα για μάθηση, έρευνα και επιστημονική προσφορά εξακολουθεί να παραμένει άσβεστη. Ωστόσο, η αγάπη για την ιστορία υπερτερεί, όχι μόνο επειδή «όλβιος όστις ιστορίας έσχε μάθησιν», αλλά επειδή είναι φωτιά που αναθερμαίνει αξίες, αρχές και ιδανικά. Mε το παλίμψηστο του χρόνου να περνά διαρκώς από πάνω μας γινόμαστε ιχνηλάτες της ανθρώπινης περιπέτειας. Στη σκιά της αισθάνομαι να ξετυλίγονται συμβάντα και συγγραφικοί σχολιασμοί που συνθέτουν τον καμβά της ύπαρξής μας. Τελικά, ως ονειροπόλος ιστορικός αγαπώ αυτό που τεχνουργώ χωρίς διαχύσεις ή πληθωρικά χαμόγελα.
-Ως διευθύντρια του Προτύπου Γυμνάσιου Βόλου έχετε θέσει υψηλούς στόχους, ανεβάσατε τον πήχη στην εκπαίδευση, όπως μας αποκαλύπτουν συνεχώς οι μέχρι τώρα δράσεις του σχολείου σας. Μιλήστε μας για αυτό.
Επιθυμούμε ένα σχολείο ως εστία Γνώσης και Πολιτισμού. Το σχολείο μας αποτελεί όχι μόνο έναν ιερό χώρο μύησης των μαθητών στην ανακάλυψης της γνώσης, αλλά και μια πηγή ψυχικής και πνευματικής τροφοδοσίας σύσσωμης της ύπαρξης. Αυτό που σταθερά προέχει είναι η ανάπτυξη της νοητικής, κοινωνικής και ηθικής αυτονομίας των μαθητών μας, αλλά και η μετατροπή της τάξης σε έναν ευχάριστο χώρο ατομικής και συλλογικής δράσης. Το ερώτημα είναι πώς εξαργυρώνεται θεσμικά και μεθοδολογικά μια τέτοια στοχοθεσία: Η συμβολή στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη του ανθρώπου. Ο μονοδιάστατος χώρος της μπορεί να αλλάξει μορφή και να μετατραπεί σε «ζωντανό σύστημα» ανταλλαγής πληροφορίας. Είναι ανάγκη, δηλαδή, να επικρατεί μία τέτοια ατμόσφαιρα, η οποία να αποτελεί ελκυστικό στοιχείο για την προσέλευση των μαθητών στο σχολείο, για την παραμονή τους στη σχολική αίθουσα και για την κατά το δυνατόν ενεργότερη συμμετοχή τους στη διαδικασία της διδασκαλίας και μάθησης, αλλά και δημιουργικότητας. Προϋπόθεση για τα παραπάνω αποτελεί ο σεβασμός των προσωπικών ρυθμών και η εφαρμογή τεχνικών και πρακτικών διαφοροποιημένης διδασκαλίας ανάλογα με τις ικανότητες και τις ανάγκες των μαθητών. Οι προκλήσεις, όμως, του μέλλοντος δεν αφήνουν περιθώρια οπισθοδρόμησης. Θεωρώ ακράδαντα πως χρειάζεται να δοθεί έμφαση στην καλλιέργεια ενός ανοιχτού κριτικού πνεύματος που θα διέπει τις αποφάσεις των εν δυνάμει ενεργών μαθητών – πολιτών. Απαραίτητη για αυτό θεωρείται η εξωστρέφεια και η συνδιαλλαγή των μαθητών με το ανθρώπινο περιβάλλον, ώστε να αντλούν τη δύναμη της γνώσης και να μάθουν να δρουν συλλογικά. Επιθυμητός στόχος είναι η ανάπτυξη συνεργατικού καινοτόμου περιβάλλοντος για την επίτευξη των μαθησιακών και γνωστικών στόχων.
-Το σχολείο, εκτός από πηγής γνώσης, αποτελεί και χώρο δημιουργικότητας, καινοτομίας, πρωτοπορίας, αλλά και πεδίο ποικίλων «αναταράξεων». Πώς είναι για μια εκπαιδευτικό όπως εσείς, να καταπιάνεται σήμερα με καθαρά διοικητικά και φαινομενικά «άχαρα» θέματα;
Δίνω καθημερινά εξετάσεις για «καταλληλότητα» καπετάνιου, καθώς αυτός στη φουρτούνα φαίνεται… Και οι αναταράξεις στο καράβι έρχονται χωρίς να τις περιμένεις, δεν υπάρχει προγνωστικό… Ωστόσο, κανένα φάσμα δυσκολίας και ευθύνης δεν συρρικνώνει τη χαρά, την περηφάνια και τη βαθιά ευγνωμοσύνη που αισθάνομαι για αυτό το σχολείο, αλλά και για τις οικογένειες που μας εμπιστεύτηκαν τα παιδιά τους. Όμως, ας μη γελιόμαστε, η οικογένεια παίζει πολύ βασικό ρόλο στην πορεία και την εξέλιξη ενός σχολείου. Συνεπικουρεί και συνδράμει το εκπαιδευτικό έργο με διάφορους τρόπους. Άλλοτε καλούς άλλοτε όχι. Ο ομότιμος πανεπιστημιακός καθηγητής και συγγραφέας Βασίλης Καραποστόλης σε καίριο και ουσιαστικό άρθρο του στην εφημερίδα Νέα (18/11/2023) θα γράψει πως: «Οι καιροί άλλαξαν τόσο πολύ ώστε σήμερα οι γονείς μπροστά στα παιδιά τους μασάνε τα λόγια τους. Φοβούνται μήπως κάνουν κάποιο ασυγχώρητο λάθος. Μήπως προτείνουν κάτι που θα θυμίζει συμβουλές γιαγιάδων. Διστάζουν να πουν στο ανήλικο τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό, αφού οι ίδιοι αμφιβάλλουν για όλα και αφού βλέπουν πώς στο κάτω κάτω η αμφιβολία είναι εντελώς της μόδας». Πόσο επίκαιρο και πόσο αληθινό! Αναμφίβολα, όλα αυτά ήταν για μένα κάτι το πρωτόγνωρο, ειδικά το μέγεθος της γραφειοκρατίας και της πιστής τήρησης τυπικών, κανονιστικών περιορισμών που θέτει το νομικό πλαίσιο του δημοσίου. Το σχολείο, πλέον, αποτελεί το δεύτερο σπίτι μου, καθώς οι γραφειοκρατικές υποχρεώσεις είναι πολλές, οι «απαιτήσεις» ολούθε ακόμη περισσότερες. Όμως, η ηθική ικανοποίηση που εισπράττω δεν αναπληρώνεται με τίποτα. Ισχυρό στήριγμα για μένα είναι ο Σύλλογος Διδασκόντων, αλλά και ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων. Κοινή μας κατεύθυνση είναι όχι μόνο η εύρυθμη λειτουργία του σχολείου, αλλά και η μετατροπή του σε χώρο καινοτομίας και δημιουργικότητας. Ένας χώρος που θα εμπνέει και θα προσφέρει στον βαθμό που μπορεί και επιτρέπεται κίνητρα και ευκαιρίες για ανάπτυξη ιδιαίτερων κλίσεων και δεξιοτήτων των μαθητών μας. Σε αυτό συμβάλλει και η δικτύωση του σχολείου μας με κοινωνικούς φορείς και την τοπική κοινότητα μέσα από ένα ευρύ φάσμα δράσεων.
-Αριστεία, καινοτομία, πρωτοτυπία και Πρότυπο σχολείο: Βίοι παράλληλοι;
Αρχικά, θα μπορούσε εύκολα κάποιος να ισχυριστεί ότι αναγνωρίζονται στα πρότυπα πειραματικά σχολεία ίδια εμπόδια και δυσκολίες που χαρακτηρίζουν και που αναπαράγονται και στα άλλα δημόσια σχολεία: Ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραμμα, απαιτητικό αναλυτικό πρόγραμμα, ελλείψεις σε υποδομές, προσωπικό κ.ά. Όμως, ας μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στα αρχικά στάδια και οι προβλέψεις μας είναι αρκετά ευοίωνες. Είχαμε πάνω από 200 αιτήσεις για 75 θέσεις. Και βρισκόμαστε σε συζητήσεις για αύξηση των θέσεών μας. Αυτό κάτι σημαίνει. Η κοινωνία κάτι επιζητά. Θα σας παραπέμψω στα αποτελέσματα της Α’ φάσης του διαγωνισμού «Θαλής» της μαθηματικής εταιρείας, με τις εξαιρετικές επιδόσεις των μαθητών μας, καθώς και σε πληθώρα άλλων τέτοιων δράσεων με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Με ανησυχεί, όμως, ότι τα παιδιά βιώνουν έντονα την αμφιθυμία ανάμεσα στο «θέλω να συμμετέχω σε κάτι που διαφοροποιεί τη σχολική μου καθημερινότητα» και στο «πρέπει να ανταποκριθώ σε ένα πλήθος σχολικών και εξωσχολικών υποχρεώσεων που μου στερούν τον ελεύθερο χρόνο», ανάμεσα στο «θέλω να μιλήσω» αλλά στο «δεν ξέρω τι και πώς να το κάνω».
Το σημαντικό είναι ότι στο Πρότυπο Γυμνάσιο ο εκπαιδευτικός αποφασίζει να αναλάβει πρωτοβουλία και να καινοτομήσει, να μετακινηθεί από τη θέση της αυθεντίας στον ρόλο του διαμεσολαβητή της γνώσης, να διαμορφώσει συνθήκες κοινότητας μάθησης με τους μαθητές του και να τους οδηγήσει από την παθητική πρόσληψη της γνώσης στην αυτόνομη δράση για τη διερεύνηση και οικοδόμησή της. Για αυτό τον λόγο, άλλωστε, στο πλαίσιο των καινοτόμων δράσεων υλοποιούμε ως πρότυπο σχολείο δειγματικές διδασκαλίες σε άλλα σχολεία.
-Τρίτος χρόνος λειτουργίας του δημοφιλούς πια Ομίλου Δημοσιογραφίας. Υπάρχει μυστικό επιτυχίας;
Ό,τι αγαπάς γίνεται μεταδοτικό. Με τα παιδιά αυτού του ομίλου υιοθετήσαμε έναν άλλο τρόπο μαθησιακής επικοινωνίας και σχολικής εξωστρέφειας. Ζητούμενο είναι να διερευνούμε καθημερινές κοινωνικές πτυχές και να προβληματιζόμαστε πάνω στην επικαιρότητα ενδυόμενοι ρόλο ερευνητή – δημοσιογράφου, αποκτώντας ενεργό ρόλο στη σχέση ανάμεσα στο τρίπολο αναγνώστη – δημοσιογράφου – πραγματικότητας. Και φυσικά να εξασκηθούμε στον γραπτό λόγο μέσα από τη σύνθεση σύντομων κειμένων αφηγηματικού χαρακτήρα και την έκφραση αξιολογικών κρίσεων. Από τις πιο ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις ήταν αυτή στο Προεδρικό μέγαρο με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κ. Σακελλαροπούλου, αλλά και η συνέντευξη των μαθητών με την τέως υφυπουργό Παιδείας κ. Δόμνα Μιχαηλίδου και τον γενικό γραμματέα όπου συζητήσαμε και για την τεχνητή νοημοσύνη! Μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης!
-Ελεύθερος χρόνος; Υπάρχει;
Με κάθε ειλικρίνεια, ούτε δευτερόλεπτο δεν μένει. Ο χρόνος με κυνηγά ανελέητα και εγώ είμαι ανίκανη να του ξεφύγω.
-Τι σας ενοχλεί περισσότερο;
Η αχαριστία, η αγνωμοσύνη και η μνησικακία των ανθρώπων! Κυριαρχούν στις μέρες μας και είναι έτοιμες να σε αιφνιδιάσουν και να καταστρέψουν οτιδήποτε βρεθεί στο διάβα τους. Το συμφέρον ως πρωταγωνιστής, ίδιον και αυτό, της ανθρώπινης μικρότητας, σέρνει αδίστακτα το νυστέρι του πάνω από την επιδερμίδα της επιβεβλημένης κοινωνικής συμπεριφοράς για να αποκαλύψει τις ενδόμυχες βλέψεις της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Είναι και αυτή μια στάσις, κατά τον Καβάφη, νιώθεται…
-Γνωρίζοντας την αγάπη σας για τον Αλ. Παπαδιαμάντη, πείτε μας πώς αντιλαμβάνεστε σήμερα τη διδακτική «προσφορά» του στο σχολείο, στην κοινωνία, κ.ά.
Ο Παπαδιαμάντης είναι ένα αντίδωρο ψυχής και παράλληλα ισχυρό αντίδοτο στην ανθρώπινη αναλγησία και σε ό,τι που θα έπρεπε να ζει στο σκιόφως, κρυπτόμενο από ντροπή και αιδημοσύνη. Και όσο πιο ευλαβική, κατανυκτική και εύτακτη είναι η ψυχή μας, τόσο πιο πολύ θα ωφελήσει η ανάγνωσή του. Πεποίθησή μου είναι ότι η τριβή των μαθητών με την παπαδιαμαντική γραφή δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο επιφανειακά και στο πλαίσιο μιας στείρας ενδοκειμενικής ανάλυσης (παράγραφοι, γλώσσα, ύφος, περίληψη, τεχνικές, κ.ά.), αλλά κυρίως στην προσπάθεια καλλιέργειας ενσυναίσθησης και μιας ανώτερης συνειδητότητας απέναντι στο παλλόμενο κοινωνικό γίγνεσθαι, το οποίο κατά καιρούς αφήνει στίγματα μιας θλιβερής επανάληψης.
-Αν μπορούσατε να βάλετε έναν τίτλο στον τρόπο που σκέφτεστε ποιος θα ήταν αυτός;
Ρεαλιστικός, αυθόρμητος, παρορμητικός, αλλά πάντα ειλικρινής.
-Είστε ένας πολύ ενεργητικός και ευαισθητοποιημένος άνθρωπος με διάφορα θέματα που ταλανίζουν την κοινωνία μας. Ποιο σας απασχολεί περισσότερο.
Αυτό που με θλίβει και με θυμώνει παράλληλα είναι η κακοποίηση των ζώων. Το κακό έχει πάρει διαστάσεις. Η αδιαφορία των ανθρώπων, η μικροψυχία τους απέναντι σε ταλαιπωρημένα, παραμελημένα ζώα δεν είναι χαρακτηριστικό πολιτισμού. Το αντίθετο μάλιστα. Οφείλουμε να σεβόμαστε κάθε πλάσμα, ποικιλοτρόπως. Αν δεν τα αγαπάς τουλάχιστον μη φέρεσαι βάναυσα απέναντι τους. Η ευαισθησία μας ας μην εξαντλείται μόνο στα λόγια.
-Κάποιες ευχές για το νέο έτος;
Ας μην κρυβόμαστε πίσω από μεγαλόστομα λόγια και φανφάρες, που για πολλοστή φορά θα δικαιολογήσουν την υπαρξιακή μας οντότητα και θα χαϊδέψουν τα αυτιά μας. Ο τρόπος που βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τα πάντα απαιτεί επειγόντως αναθεώρηση. Βέβαια χρειάζονται σελίδες ανάλυσης για αυτό. Οπότε, ακολουθώντας την πεπατημένη δεν θα πρωτοτυπήσω, αγαπημένη μας κ. Γαβαλά, και θα ευχηθώ ειρήνη και υγεία σε όλο τον κόσμο, με περισσότερη ενσυναίσθηση και λιγότερη κακεντρέχεια και μικροψυχία. Χρόνια πολλά σε όλο τον κόσμο!