Της
Μαρίας Αλμπανίδου,
νομικού MSc,
ποιήτριας,
αρθρογράφου
Καλημέρα, καλημέρα αγαπημένοι και αγαπημένες και καλή Κυριακή να έχετε και να έχουμε! Σήμερα σας παρουσιάζω ένα βιβλίο, το οποίο με συγκίνησε ιδιαίτερα, ίσως γιατί μου θύμισε αγαπημένους ανθρώπους, καταστάσεις και αφηγήσεις της ζωής μου και έτσι βούτηξα βαθιά μέσα στο παρελθόν. Ανθρώπους που άλλους μπορεί να τους συνάντησα και άλλους όχι, αλλά παρόλα αυτά τους αγάπησα μέσα από διηγήσεις. Και αναφέρομαι σε ένα πολύ ξεχωριστό και όμορφο, ειδικά για τα θεατρικά πράγματα του Βόλου και όχι μόνο, βιβλίο, το «Ο Λάκης έλειπε – Ο Λάκης Καραλής από το «Supermarket» ώς το «Βαφείο»», του συγγραφέα Χαρίλαου Τρουβά, από τις εκδόσεις της Εστίας, που κυκλοφόρησε το 2021. Αναφέρεται φυσικά στη ζωή και στη δημιουργία του πολυτάλαντου θεατράνθρωπου, του γοητευτικού δασκάλου, του μουσικού, του σκηνοθέτη, του ηθοποιού Λάκη Καραλή.
«Ονομάζομαι Λάκης Καραλής του Αθανασίου. Γεννήθηκα στον Βόλο στις 28/3/1943. Τελείωσα το δημοτικό και το γυμνάσιο στον Βόλο, όπου και ζούσε η οικογένειά μου. Ο πατέρας μου ήταν παπάς.
Σε ηλικία δέκα ετών σπούδασα βυζαντινή μουσική στη Βυζαντινή Μουσική Σχολή της Μητρόπολης του Βόλου, την οποία διηύθυνε ο Μανώλης Χατζημάρκος. Αφού τελείωσα τις μαθητικές μου σπουδές στο Β’ Γυμνάσιο Αρρένων Βόλου, ήρθα στην Αθήνα ως φοιτητής της Ιατρικής Σχολής. Παράλληλα εγγράφομαι στο Εθνικό Ωδείο, όπου παρακολουθώ μαθήματα ευρωπαϊκής μουσικής. Αρχίζω να ασχολούμαι με την κιθάρα και παίρνω μαθήματα από τον Β. Τενίδη και τον Νότη Μαυρουδή. Παρακολουθώ ως ακροατής μαθήματα θεάτρου στη Θεατρική Σχολή Κατσέλη και σε άλλες».
Αυτό είναι ένα μικρό απόσπασμα από το βιογραφικό που συνέταξε ο ίδιος στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 2000 και βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου με τον τίτλο «Ο Λάκης Καραλής, αυτο-βιογραφούμενος».
Ο συγγραφέας Χαρίλαος Τρουβάς έχει κάνει μία εξαιρετική δουλειά και έρευνα γύρω από τη ζωή και το έργο του Λάκη Καραλή και έχει συλλέξει πάρα πολύ υλικό. Μιλάνε μέσα στο βιβλίο πολλοί φίλοι του, συνεργάτες του, άνθρωποι της πολιτικής, της τέχνης, πρώην σύντροφοί του, μέλη της οικογένειάς του, υπάρχουν οι στίχοι των τραγουδιών του από τον δίσκο «Supermarket», υπάρχουν κριτικές από πολύ γνωστούς κριτικούς για τις παραστάσεις που ανέβασε τόσο με τη Θεατρική Λέσχη Βόλου, όσο και με το Εργαστήρι Δραματικής Τέχνης του Καλλιτεχνικού Οργανισμού του Δήμου Βόλου, αλλά και με το Θεατρικό Εργαστήρι Δήμου Λαυρίου και στο θέατρο Βαφείο. Εξαιρετική δουλειά! Ας αναφερθούμε σε ορισμένους μόνο που μιλάνε μέσα στο βιβλίο για το Λάκη καθώς δεν μπορούμε να τους αναφέρουμε όλους:
Καταρχάς μιλάει πολύ συγκινητικά και λέει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα η πρώην γ.γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα, η πρώην Αλέκα Δρόσου, όπως χαρακτηριστικά την αναφέρει και ο ίδιος σε μία συνέντευξή του στο βιβλίο. Και να τι λέει για την περίφημη κιθάρα της που χάρισε στο Λάκη, όταν ήταν ακόμα νέοι και κάναν παρέα, γύρω στο ’64:
«Σ’ ένα σπίτι που μαζευτήκαμε ένα βράδυ – δεν θυμάμαι σε ποιο, δεν μας ενδιέφερε και τόσο – άκουσα τον Λάκη. Σε σπίτι τον έχω αποτυπώσει στη μνήμη μου. Βέβαια, μπορεί να είχαμε βγει και σε ταβέρνα, αλλά μες τα πενήντα εξήντα άτομα που μαζευόμασταν, δεν τον θυμάμαι. Έπαιζε, μου άρεσε πάρα πολύ και τον άκουσα κάποια στιγμή να λέει: «Αυτή η κιθάρα που έχω είναι χάλια, είναι απαίσια, δεν έχω λεφτά να πάρω μία άλλη, καλύτερη. Αν είχα μία καλή κιθάρα νιώθω ότι θα απέδιδα καλύτερα». Κανείς δεν ήξερε ότι εγώ είχα κιθάρα και ότι είχα κάνει και μαθήματα. Ούτε οι φίλοι μου. Και του είπα: «Κοίτα να δεις, εγώ έχω μία κιθάρα που τη διάλεξε ο Γεράσιμος Μηλιαρέσης. Θεωρείται μία κιθάρα που μπορεί να την έχει και ένας επαγγελματίας, κάποιος που θ’ ασχοληθεί με τη μουσική κι αυτή τη στιγμή την έχω στο πατάρι. Δεν έχω καταλήξει ότι δεν θ’ ασχοληθώ με την κιθάρα, αλλά μπορώ να σου τη δώσω. Μάλλον στα δικά σου χέρια θα είναι πιο χρήσιμη. Αν αποφασίσω να συνεχίσω και συ μπορέσεις να αγοράσεις μία δική σου, τότε τα ξαναλέμε».
Μου είπε «εντάξει», αλλά έχω την εντύπωση ότι δεν το πολυπίστευε. Και στην επόμενη συνάντηση τού πήγα την κιθάρα – την πήρα μάλιστα κρυφά από το σπίτι μου. Όχι ότι ήταν άνθρωποι τσιγκούνηδες οι γονείς μου – καταρχάς είχαν χρεωθεί για να την αγοράσουν. Ειδικά, όμως, ο πατέρας μου δεν ήθελε να σταματήσω τα μαθήματα. Πίστευε πως θα έβρισκα άλλον καθηγητή. Ο λόγος είναι ότι ήθελε να ακούει καντάδες.
Μόλις είδε ο Λάκης την κιθάρα ενθουσιάστηκε. Και όταν κατάλαβα ότι αυτός ο άνθρωπος μ’ αυτό θέλει να ασχοληθεί, να τραγουδάει με μια καλή κιθάρα του είπα: «Κράτησέ την όσο θέλεις». Και τότε το ’πα στο σπίτι μου ότι τη χάρισα την κιθάρα. Ο πατέρας μου στεναχωρήθηκε. Του είπα ότι τη χάρισα σ’ έναν άνθρωπο που είχε ταλέντο. Εγώ είχα μόνο ενδιαφέρον προσωπικό, δεν επρόκειτο να πάω να παίξω σε άλλους. Αύξαιναν οι υποχρεώσεις μου. Η μητέρα μου θύμωσε λίγο. Ο πατέρας μου είπε: «Εντάξει, άμα είναι να βοηθηθεί ένας άνθρωπος». Νομίζω ότι ήταν πιθανόν ακόμα να χρωστάγανε και να πλήρωναν τις δόσεις».
Μιλάει επίσης για τον Λάκη ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Περικλής Κοροβέσης για το πώς γνωρίστηκαν στο Λονδίνο το ’69, όπου είχε πάει ο Λάκης, λίγο μετά που έγινε η δικτατορία, τον Αύγουστο του ’67, μαζί με την τότε γυναίκα του, μετέπειτα συγγραφέα και μητέρα του γιου τους Ρήγα, Νίκη Αναστασέα. Για το πώς στο Λονδίνο η κύρια δραστηριότητα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Κοροβέσης, ήταν η επανάσταση, δεύτερο το μεροκάματο και τρίτο το γλέντι που ήταν συνυφασμένο με τον Λάκη. Και για το πώς έβγαλε τελικά «έναν αιρετικό δίσκο σε μια άβολη εποχή», όπως τον ονομάζει χαρακτηριστικά ο Αντώνης Ν. Φράγκος στο περιοδικό «Δίφωνο», τεύχος 152, Ιούνιος 2008, το «Supermarket», το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα να προκαλέσει την αντίδραση πολλών προσωπικοτήτων, όπως του Μίκη Θεοδωράκη, με τον οποίο ο Λάκης είχε συνεργαστεί προδικτατορικά, αλλά και τότε το 1971 μιας και ο Μίκης ηχογραφούσε τότε στο Λονδίνο «Τα τραγούδια του αγώνα». Στο στούντιο της Κάμντεν Στριτ, ο Καραλής συμμετείχε στον εν λόγω δίσκο παίζοντας κιθάρα και τραγουδώντας.
Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ο άνθρωπος που ώθησε τον φοιτητή Ιατρικής Λάκη Καραλή να ασχοληθεί με το τραγούδι. Μάλιστα του έδωσε να ερμηνεύσει δύο δικά του τραγούδια – σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη – που περιλαμβάνονται στον δίσκο: «Μου μιλάτε για κείνον» (αφιερωμένο στον Γρηγόρη Λαμπράκη) και «Βουλευτής». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει σε μία συνέντευξή του ο Λάκης Καραλής στον Αλέξη Βάκη, στο περιοδικό «Μετρονόμος», τεύχος 29, Απρίλιος – Ιούνιος 2008, «ο Μίκης ήταν αυτός που μου έδωσε την τελική σπρωξιά για να βγω στο τραγούδι, λέγοντάς μου: «Λάκη άσε την Ιατρική, γιατρός δεν πρόκειται να γίνεις». Ήρθε ο ίδιος και με παρουσίασε στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, εμβόλιμα στη συναυλία με τα «Νέγρικα» που θα έπαιζε ο Μάνος Λοΐζος με τη Μαρία Φαραντούρη. Μιλάω για λίγο πριν από τη δικτατορία. Αλλά είχαμε γνωριστεί νωρίτερα, είχαμε κάνει μια τρομερή συναυλία στον Βόλο σαν Σύλλογος Φοιτητών. Ήταν εποχές άγριες».
Επίσης αναφέρεται στον Λάκη Καραλή, ο συντοπίτης μας και γνωστός για τη θεατρική του διαδρομή από τη Θεατρική Λέσχη Βόλου ακόμα, αλλά επίσης είναι σήμερα, από το 1992 και μετά, ο σκηνοθέτης και ιθύνων νους της Θεατρικής Ομάδας «Εστία Θεάτρου Ερινεώς», Ιωάννης Τράντας, ο οποίος γνωρίστηκε με τον Λάκη το 1985 όταν ο Λάκης ήρθε στη Θεατρική Λέσχη Βόλου καλεσμένος από τον σκηνοθέτη της Σπύρο Βραχωρίτη, για να συμμετάσχει ως μουσικός και συνθέτης στην αρχαιοελληνική «Αντιγόνη» του Σοφοκλή που ετοίμαζε η Λέσχη για να παιχθεί πρωτίστως στις Ινδίες, αλλά και στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες. Να αναφέρω εδώ ότι τελικά η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή παίχτηκε τον Ιούνιο του 1986 στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, όπου οι κριτικές ήταν διθυραμβικές, μάλιστα ο Μηνάς Χρηστίδης στο Έθνος, στις 2 Ιουνίου 1986 έγραψε: «Η Θεατρική Λέσχη Βόλου είναι το πραγματικό Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας». Επίσης, όπως αναφέρει ο Ιωάννης Τράντας, το 1992 με την «Αντιγόνη» η Θεατρική Λέσχη Βόλου πήρε το πρώτο παγκόσμιο βραβείο στην EXPO στη Σεβίλλη κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων της Βαρκελώνης.
Μιλάει επίσης για τον Λάκη Καραλή στο βιβλίο, η αγαπημένη μου φίλη και πρώην σύντροφός του και μητέρα της κόρης τους Αλίκη, επίσης άνθρωπος του θεάτρου, Ισαβέλλα Μαρτζοπούλου, η οποία μάλιστα αναφέρεται χαρακτηριστικά στον θάνατο ενός άλλου μεγάλου της τέχνης του θεάτρου και από τα ιδρυτικά μέλη την περίοδο της δικτατορίας, στο Άλσος Παγκρατίου, του Ελεύθερου Θεάτρου, μαζί με τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου, τον Σταμάτη Φασουλή, τον Μίμη Χρυσομάλλη κ.ά. και στη συνέχεια το 1977 από τα ιδρυτικά μέλη μαζί με τον Σπύρο Βραχωρίτη, τον Ιωάννη Τράντα που ανέφερα πιο πάνω, τη Βίκυ Ψαλτίδου, τον Πατή Κουτσάφτη, τον Παντελή Σταυρινό κ.ά. της Θεατρικής Λέσχης Βόλου, τον εξαιρετικό ηθοποιό Νίκο Σκυλοδήμο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ισαβέλλα: «Στις 18 Μαΐου 1986, ο Νίκος Σκυλοδήμος με το κουστούμι της «Γυναίκας της Ζάκυθος» (παράσταση της Θεατρικής Λέσχης Βόλου) – τελευταίος του ρόλος νομίζω – επιχειρεί μία αλησμόνητη έξοδο στο επέκεινα. Ήταν η γενέθλια μέρα των 38 χρόνων της ζωής του. «Δεν φταίει κανείς, η φαντασία μου. Καλό σας ταξίδι». Και κλείνει με το αινιγματικό: «Να σας ζήσει το θείο βρέφος». Οι ερμηνείες έκλειναν προς την Αντιγόνη ως θείο βρέφος στην ποιητική γλώσσα της μεταφοράς που επικρατούσε στη Λέσχη, αλλά και στην ιδιαίτερη επικοινωνία Νίκου και Σπύρου».
Αναφορά στον Λάκη Καραλή και στη σχέση μαζί του κάνει επίσης ο άλλος συντοπίτης μας και άνθρωπος του θεάτρου κι αυτός με μακρά πορεία στα θεατρικά πράγματα, Ιωάννης Φαρμακίδης, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Λάκη Καραλή στο Εργαστήρι Δραματικής Τέχνης που υπαγόταν στον Καλλιτεχνικό Οργανισμό του Δήμου Βόλου, το οποίο είχε αναλάβει ο Λάκης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Φαρμακίδης στο Εργαστήρι ήρθε και δίδαξε πάρα πολύς κόσμος που είχε σχέση με το θέατρο: ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, χορευτές. Επίσης ήρθαν μεγάλα ονόματα όπως ο Τσακίρογλου, ο Στέργιογλου, ο Μιχαηλίδης, ο Μπαντής κ.ά. και τα παιδιά που συμμετείχαν σ’ αυτό, περίπου εικοσιπέντε με τριάντα, πήραν πάρα πολλά.
Το Εργαστήρι ανέβασε εξαιρετικές παραστάσεις όπως το «Μπιντές, Κοινόβιο και… Αστέρες» που ήταν η πρώτη του θεατρική παράσταση από κείμενα του Λάκη Καραλή και του συγγραφέα του «Μπιντέ». Παράλληλα μία παιδική παράσταση τα «Θεατρομόμολα», σε κείμενα Καραλή σε συνεργασία με τον τουμπίστα Γιάννη Ζουγανέλη και τον σκηνογράφο Γιώργο Βαριά. Επίσης ανέβασε την παράσταση «Ο Υμπύ βασιλεύς» του Αλφρέντ Ζαρρύ, η οποία παρουσιάστηκε στην Αθήνα στο θέατρο Εμπρός τη Δευτέρα και την Τρίτη 3 και 4 Ιουνίου 1991 και οι κριτικές ήταν διθυραμβικές, ειδικά ο Νίνος Φένεκ Μικελίδης σε κριτική του στην Ελευθεροτυπία στις 11 Ιουνίου 1991 εκθείασε τόσο την παράσταση, όσο και τους συντελεστές.
Τι να πω όμως! Είναι τόσα πολλά που πρέπει ακόμα να ειπωθούν και δεν υπάρχει χώρος! Πρέπει πραγματικά να αγοράσετε το βιβλίο κι όχι απλά να το διαβάσετε, αλλά να το μελετήσετε, ειδικά οι άνθρωποι που αγαπάτε το θέατρο. Για την παράσταση, για την τριλογία για την ακρίβεια του Αισχύλου «Ορέστεια» (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες) που έδωσε στη Μακρόνησο, στην εκκλησία του πρώτου τάγματος Μακρονήσου, με το Θεατρικό Εργαστήρι Δήμου Λαυρίου και τους «Επί σκηνής», τη θεατρική ομάδα του Βόλου που αποτελούνταν και αποτελείται από μαθητές του, για τα όσα πραγματικά πολλά και με αγάπη λέει η σύντροφός του, ηθοποιός και ώς το τέλος συνεργάτις του Μαρία Σκούπα, για το πώς στήθηκε ο τελευταίος θεατρικός χώρος του Λάκη Καραλή, το θέατρο Βαφείο, στην Αγίου Όρους 16 και Κωνσταντινουπόλεως 115 στον Βοτανικό, που σήμερα ονομάζεται θέατρο «Βαφείο-Λάκης Καραλής», τι να πω!
Ο Λάκης Καραλής έφυγε το μεσημέρι της επομένης των Αγίων Αποστόλων, της ονομαστικής του εορτής, την 1/7/2009, σε ηλικία εξήντα έξι ετών. Στο δωμάτιο του Ευαγγελισμού ήταν η Αλίκη, η μικρή του κόρη. Έφυγε ενώ εκείνη του κρατούσε το χέρι. Όλη η οικογένεια, οι αδελφές του, τα παιδιά, οι σύντροφοι της ζωής του, οι παλιοί φίλοι, αλλά και οι νέοι ήταν εκεί.
Ήταν ένας / Όλο γυρνούσε κι έπαιζε / Μπουλούκι από μόνος του
Κάποτε βαρέθηκε / κι είπε να γεννηθεί / Κι εδώ τα ίδια
Ήταν ο τρόπος του / Ώς την επόμενη φορά, / Την αγάπη μου και καλή σας ανάγνωση!
Αφιερωμένο στη μνήμη των Λάκη Καραλή, Νίκου Σκυλοδήμου.