*του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Γνώρισα την περασμένη εβδομάδα στη Βήτα Παθολογική του Νοσοκομείου ένα λεβέντη Χανιώτη γιατρό.
Μιλήσαμε για την Κρήτη κι ακόμα περισσότερο για τα νησιά που τη γυροφέρνουν. Kι ακόμη – ακόμη για τις παθογένειες (όχι τις ιατρικές) της νεότερης Ελλάδας. Και των σύγχρονων Ελλήνων.
Αιφνιδιαστικά μου έθεσε το ερώτημα:
«Έχεις πάει στη Γαυδοπούλα; Ξέρεις τι έχει αυτό το νησιδάκι;».
Με άφησε άναυδο ο Κρητικός γιατρός. Όχι τόσο με τις γνώσεις και την ενημέρωσή του, όσο για την κατάφαση της περιβαλλοντικής του έγνοιας.
Ύστερα πιάσαμε κουβέντα για τις Μαδάρες…
*
Αλλά το θέμα ήταν τα νησιά. Όχι εκείνα που ξέρουν όλοι. Ούτε τα δεύτερα που ιχνηλατούν οι διάφοροι πορτολάνοι. Μα τα άλλα, από κει και πέρα, τα τρίτα και τα τέταρτα, που είναι και τα περισσότερα, όσα δεν έχουν όνομα μήτε γεωγραφική υπόσταση και πλέουν ανοικτίρμονα μέσα στο πέλαγος της πετραίας ξενοιασιάς και της βουλιμίας των ανέμων.
*
Ταξίδεψα, είναι αλήθεια, σε πολλά τέτοια νησιά διασχίζοντας μυθικές θάλασσες. Γνώρισα βουνά από βράχους και ξέρες. Ξέρες δαρμένες από κυματωγές και αντιμάμαλα, από λιοστρόφια κι ανεμοσούρια.
Κολύμπησα σε θάλασσες μοναχικές, που τις σφράγιζε ο ρούφουλας κι η σκοτεινάγρα. Σπαρτάρησα μέσα σε φουρτούνες και σε μπουγάζια.
Περπάτησα βουνά από θάλασσες και βγήκα σε απάτητους όρμους, σε σπηλιές και σε γιαλούδια. Γεύτηκα τις κορφές των νησιών, όπως τις εκπόνησε η χερσαία μάζα της Αιγαιίδας και τις υπονόμευσε ο συνδυασμός της τεκτονικής πλάκας, κορφές που ξεπερνούσαν σε ρέμβη και μαγεία πολλές ανάδελφες των μεγάλων ηπειρωτικών βουνών.
*
Χιλιάδες διάσπαρτα κομμάτια γης, προικισμένα με μια αταλάντευτη αρμονία μεγεθών, σχημάτων και φυσιογραφίας, γεννημένα από αλλεπάλληλες γεωλογικές αναταραχές, δημιούργησαν ένα δαιδαλώδες τοπίο με τμήματα χέρσου που άλλοτε βυθίζονται εκρηκτικά κι απότομα στη θάλασσα κι άλλοτε σμίγουν ήπια μαζί της.
Ηφαιστειογενή και αποσαθρωμένα μικρονήσια, βράχοι από ασβεστόλιθο, κι εδάφη με άργιλλο, νικέλιο, μάρμαρο, οψιδιανό και θειάφι, με παράδοξα σχήματα, διαβρωμένα από την αλμύρα και τους ευαγείς ανέμους, ταξιδεύουν αργά κουνώντας τ’ ολοπέτρινο μαντήλι τους σε κάθε στροφή του πέλαγου σχηματίζοντας θολές ανάερες φιγούρες.
*
Τα νησιά που περπάτησα γεννούσαν κι άλλα νησιά. Και σαν την Ύδρα του αρχαίου μύθου, όλο και πολλαπλασιάζονταν μέσα από το άπειρο και βαθύ μαστάρι του αρχιπέλαγου.
Και να, κάθε τόσο, καινούργιες νησίδες, καινούργια μονόπετρα και βραχόλιθοι, σαν τζοβαΐρια της θάλασσας, αργυρά, ρουμπινένια ή χρυσαφικά, που ξεφύτρωναν στη μέση μιας απίστευτης και ρωμαλέας πολυνησίας.
Και να εδώ ετούτοι οι «καλόγεροι», να παραπέρα εκείνοι οι μοναχοί θεόρατοι βράχοι, οι σκυθρωποί ερημίτες του πέλαγου.
Που όνομα δεν είχαν και όνομα τους έδινα, κάθε που τους λιάνιζε το μάτι μου και τους χάιδευε η ψυχή μου.
Και να τα νησιά που κουβαλούσαν κάτι ονόματα από αρχαίους μύθους, μα και άλλα καμωμένα από νεολογισμούς. Νησιά μακρινά και απρόσιτα. Σύρνα, λέει, κι Αγιονήσι, Θοδωρού και Λιάδι, μα και Πλάτη, Δοκός, αλλά και Κανδελούσα. Βους, Ψείρα, Νίμος, Τρουλονήσι, Σχίζα, Τηγανάκια, Πετροκάραβο και Παραπόλα.
Νησιά με ένδυμα πατριαρχικό, ολόσωμο και φελόνι από σκέτη πέτρα. Ολόγυμνα πλωτά νησιά με σάρκα την αρμύρα. Με ή δίχως πετραχήλι και άμφια σκοτεινά, όπως ταιριάζει σ’ ένα τέτοιο ξαφνικό κι ολομόναχο του πέλαγου στολίδι.
*
Ο Θεός «έσπειρε κόσμους μικρούς, κατ’ εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου», όπως λέει κι ο ποιητής. Και μας άφησε να τους ανακαλύψουμε εμείς…
Κάπως έτσι τους γνώρισα και τους βίωσα, τους «κόσμους» αυτούς, σαν τον ερημίτη ή το ναυαγό, αφιερώνοντας ώρες πολλές και ματιές ψηλαφητές κι ύστερα πια, σα μανιακός, γύρευα να τoυς ξεψαχνίσω.
Τη Σύρνα την πρωτοείδα απ’ την κορφή της Αστροπαλιάς. Το Αγιονήσι διασχίζοντας το Καρπάθιο πέλαγο και τα Πολεμόνησα από τη ράχη της Σκάτζουρας.
Έτσι γνώρισα την αχλύ και το μυστήριο των καθεδρικών του Αιγαίου και τα υψίκορφα ιδρύματα των κοινόβιων πουλιών.
*
Το Λιάδι το είδα απ’ τον Σταυρό της Αμοργού, τη Δοκό από της Ερμιόνης τον μυχό κι απ’ το ηφαίστειο της Νισύρου είδα της Κανδελούσας το αχνό και φωτερό σημάδι.
*
Μα κι άλλα, χιλιάδες νησιά και νησόπουλα, που δεν υπάρχει αριθμός, πήρε το μάτι μου κι άλεσε η ψυχή μου, που όμοιά τους δε συνάντησε κανένας πορτολάνος, όσο κι αν έσχιζε τα βάθη του Αιγαίου.
*
Νησιά που έπλασε η σκέψη και ζωγράφισε ο λογισμός, νησόπουλα μα και βραχοποιήματα που σμίλεψε η φαντασία και πυροδότησε ο λυρισμός της έκστασης.
*
Νησιά λοιπόν, ακρόνησα και μεσονήσια, βραχόπουλα τριγωνικά και ρομβοειδή, καμπαναριά του πέλαγου και τ’ ουρανού ξωκλήσια.
*
Και να η Γραμβούσα, οι Ακραδιές και το Ασπρονήσι, το Γλαρόνησο και το Σεσκλί, το Παξιμάδι, η Ρεβυθούσα, η Νικουριά, ο Αϊ-Μηνάς, η Άνυδρος, το Αντικέρι και η Γρυλούσα. Κι ακόμη η Οξιά, τα Παξιμάδια κι η Αντίμηλος, τ’ Αντίψαρα κι η Σερφοπούλα, τα Λέβιθα, οι Μάκαρες κι η Δρακονέρα, ο Δίαπλος, το Ρέπι, η Αλιμιά, η Κύθρος, τ’ Αργυρόνησο κι η Οφιδούσα.
Και ο κατάλογος θάθελε δεκάδες σελίδες ακόμη για να στομώσει.
*
Νησιά με λάμψη, με όγκο, με σπειροειδή χαίτη, αστάθμητα πελαγινά σουσούμια, που τα ενοικούν σαύρες και θαλασσαετοί, καλικατζούνες, μα και απλάνητα βλέμματα, θεωροί της άγριας πανίδας.
*
Φουσκοθαλασσιές, προβοσκίδες κι αντιμάμαλα στομφώδη και διαλεκτικά, σπηλιές νηρέων και θαλασσοσπηλιές, καταφύγια ονείρων και ζωοποιά αμφίβια, που σαρώνουν ολημερίς τ’ απελέκητα πλευρικά ηλιοκύματα.
*
Τα νησιά που ονειρεύτηκα δεν είχαν ποτέ το σχήμα του νησιού. Τα νησιά που εζήλωσα, δεν είχαν αμμούδες ή αραξοβόλια, δεν είχαν των αισθήσεων τη μαλακή αφή.
*
Είχαν όμως το τραχύ και ατόφιο πετράδι, το στημόνι θέλω να πω και το υφάδι, λίγες σκόρπιες αφάνες και φλόμους που τους χτένιζαν ώς πίσω τις βαθιές τους κόχες. Είχαν ακόμη το πρινάρι, την αγριλιά και το φρύγανο, το θυμάρι, τη ρίγανη και τη λεβάντα, μα κι εκείνη την υπέροχη Αμόργη που έφτιαχνε τους λινούς χιτώνες των νησιωτών.
*
Αυτοί οι πελώριοι δράκοι με το κίτρινο φολιδωτό δέρμα και τις τούφες τα ξυλώδη αειθαλή φυτά με τα δερματώδη σκληρά φύλλα, τις θυσανωτές αφάνες και τα κρίταμα που κρέμονται ως πολυτρίχια κι ακροστιχίδες των γκρεμνών.
*
Κι οι πλάκες οι σφηνοειδείς που σχίζουν, κάθετα ή οριζόντια, σε τομές, τις επιφάνειες των τεράστιων βράχων, με την γκρίζα λωρίδα που τη δέρνει απανωτά ο κάθε στυγερός σορόκος.
*
Πάλεψα μαζί τους και τα δόξασα. Κι εκείνα, φανερά ή κρυφά, με δόξασαν, με την ειδή τους και το κλίμα τους κι έτσι κατάφερα να δω το φωτεινό τους σέλας, το σέλας των μυστικών τους δρόμων.
*
Σαν κρυμμένοι ενάλιοι δαίμονες φαντάζουν ετούτα τα βραχόνησα, που καραδοκούν πίσω από κοφτές γωνιές, λεπιδωτές επιφάνειες και στρουφιχτούς νερόλακκους, πουν’ έτοιμοι να σε καταπιούν και να σε πετσοκόψουν. Άλλα είναι φαρμακονήσια, πικρά κι ανάλγητα, κι άλλα αγαθονήσια, γλυκόπιοτα και τρυφερά, όλα μα όλα είναι βραχόνησα που ο άνθρωπος τάχει στο περιθώριο και που ωστόσο εμένα με πότισαν με τ’ αγιονέρι τους και τον ηχητικό καημό τους, σε όλα τα πλάτη και σε όλα τα βάθη του ελληνικού αρχιπέλαγου.
*
Νησιά λοιπόν που δεν κατοικήθηκαν ποτέ από ανθρώπους, παρά μόνο από πουλιά και ζούμπερα, τρίτωνες και λάμιες, μα και σειρήνες μαγικές που οι παλιοί ναυτικοί τις έλεγαν γοργόνες.
*
Τα νησιά αυτά δεν τα ξέχασα ποτές. Κι αν δεν υπήρξανε στις δέλτους των υφάλων ή στους λαβύρινθους των θαλασσινών αγρών, στα κάρτα των καιρών ή στις στροφές της γεωγραφίας, σίγουρα υπάρχουν στ’ απόσκια τ’ ουρανού και της θάλασσας και βαθιά, πολύ βαθιά, μέσα στα αχαρτογράφητα όνειρά μας.
*
Το γκρίζο πνίγεται στο θαλασσί, το κίτρινο βυθίζεται στο μαύρο και το ουρανί προσθαλασσώνεται εδώ κι εκεί χτίζοντας ένα διαρκές και αέναο ουρανοθέμελο.
Αυτοί οι πελώριοι δράκοι με το μολυβένιο δέρμα και με τούφες από κρίταμα κι αφάνες.
Αυτές οι γοργόνες με τις στρουφιχτές ουρές που λιανίζουνε το κύμα και το κάνουνε αφρό.
Εκείνες οι λάμιες με τις φολιδωτές πλάτες και οι σμέρνες με την κίτρινη λωρίδα στη ράχη, που την ανυμνεί ο πουνέντες ή την ξεβράζει ο γρέγος.
*
Αυτές τις θολές, ανώνυμες κι ακαθόριστες βραχονησίδες του Αιγαίου, του Καρπάθιου, του Κρητικού, του Μυρτώου και του Ικάριου πέλαγου, που σοφίστηκα, με το νου ή τις αισθήσεις,
*
Αυτές τις πετραίες συνειδήσεις που αποστήθισα πέτρα την πέτρα.
*
Αυτά τα γοτθικά ανάγλυφα του πόντου και τ’ αραβουργήματα των βράχων, που ένα ανεξήγητο κουράγιο με βοήθησε ν’ ακουμπήσω.
*
Αυτά τα μοναχικά και δοξασμένα ποιήματα που επάνω τους – μ’ ένα πιο αυστηρό βλέμμα – διακρίνεις την Ά λ λ η Ζ ω ή, με ολάκερο τον οπλισμό και την εξάρτυση των άγραφων μύθων, με τους κινητήριους μοχλούς, που γυροφέρνουν οι αιγαιόγλαροι σαν άσπρες οβίδες, κι οι μύχοι, οι αρτέμηδες, τα όστρακα κι οι σαύρες, οι ψαραετοί και οι άγριοι κόνικλοι που γύρω τους, μέσα ή έξω από τις θαλασσοσπηλιές, πλαταγίζουν ή βυθομετρούν τον αέναο κόσμο, τα ζωνοδέλφινα κι οι φώκιες, οι σμέρνες, τα μουγγριά κι οι δράκαινες.
*
Τόσα και τόσα νησιά και νησόπουλα που υπήρξαν και υπάρχουν ως ασύλληπτες ιδέες, οραμάτων και στοχασμών, αλλά κι απλησίαστα πεδία οπτικής βολής,
*
Όλες αυτές οι λαχταριστές φάτνες των βραχοποίητων ονείρων.
*
Που έμειναν αλώβητες από το αγοραίο βλέμμα, βήμα και αίσθημα.
*
Που πάλεψα μαζί τους στα θαλασσινά αλώνια, καθώς μου ’δειχναν πάντα ένα ακαταμάχητο ουράνιο βάθρο σαν εφαλτήριο μυστικών διαδρομών.
*
Αυτά τα απάτητα κι όμως ονειρεμένα νησιά και νησόπουλα είναι που εκμετρώ σαν οπτασίες άπιαστες κι υπολογίζω ως ολικές θεότητες, ενός άλλου κόσμου, που δεν μου έλαχε ως κλήρος της ζωής, αλλά ως πλήρωμα Ζωής και Τύχης.
*
Γι’ αυτά λοιπόν τα βραχόνησα, θα μιλήσω εδωνά, σχεδόν σαν να με αποπλάνησαν, αφού έτσι κι αλλιώς έμειναν στο απυρόβλητο του λόγου και του μύθου.
*
Όμως θα τα βαδίσω δρασκελίζοντας το Αρχιπέλαγο των Αισθήσεων, των Βιωμάτων και του Γνωστικού Λειμώνα, που συνιστούν και συνυφαίνουν τον εξωτικό μικρόκοσμο του Αιγαίου και της λοιπής πελαγινής χωροθεσίας.
*
Αυτά τα ελληνικά βραχόνησα που φιλοτεχνούν τον απόκοσμο και αυστηρό χαρακτήρα, αλλά και το δωρικό ρυθμολόγιο της φύσει – και όχι θέσει – αρχιτεκτονικής.
*
Σε ένα διπλό ταξίδι, στην ομορφιά της ιωνικής σοφίας και της δωρικής λιτότητας,
Στον κόσμο του ονείρου και της κοσμικής συνείδησης,
Της Αποκάλυψης και της Αυτογνωσίας,
Σε ό,τι πιο όμορφο και λιτό έχει να παρουσιάσει η ελληνική φ ύ σ η που γι’ αυτό ακριβώς, το «κλασικό της μέγεθος», ξεχωρίζει κι ανυμνείται.
*
Αυτά θ’ αφηγηθώ κι αυτά θα νοσταλγήσω, σαν άλλος «να υ α γός», τυχερός και πολυπλάνητος, δίχως βέβαια να ρίξω μαύρη πέτρα πίσω μου.
*
Από τέτοια νησιά να φαν κι οι κότες.
Γεμάτο είναι τ’ αρχιπέλαγος.
[Καλά ταξίδια σε πελάγη ονειρεμένα…]