Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου*
Ο Φραντς Κάφκα (1883-1924), Τσέχος διηγηματογράφος και μυθιστοριογράφος, ανήκει στους δημιουργούς του λόγου με παγκόσμια ακτινοβολία, που επηρέασε και επηρεάζει με τα γραπτά του τον αναγνώστη και την κοινωνία. Ανήκει στη χορεία εκείνων που αφήνουν ανεξίτηλη τη σκιά τους στην ψυχή του αναγνώστη. Ως φοιτητής διάβασα το μυθιστόρημά του «Ο Πύργος». Με ενθουσίασε, αργότερα διάβασα και τη «Δίκη» του. Έκτοτε δεν μου έτυχε να διαβάσω κάτι άλλο, μέχρι που αυτόν τον καιρό μου δώρισε η φίλη και συνάδελφος Τασούλα Τσιλιμένη το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Γερμανού Michael Kumpfmuller «Το μεγαλείο της ζωής» σε μετάφραση Μ. Αγγελίδου, εκδ. ΑΓΡΑ, 2017, σ. 273.
Ο Φραντς Κάφκα, εβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε στην Πράγα και πέθανε σε ένα σανατόριο της Βιέννης. Έγραψε στα Γερμανικά και το μεγαλύτερο έργο του δημοσιεύτηκε μετά θάνατο: Η Δίκη, Ο Πύργος, Αμερική, Ένας καλλιτέχνης της πείνας, Η μεταμόρφωση, Η κρίση, Το κτίσμα κ.ά.
Έχουν γραφεί πολλά και θα γράφονται για το έργο του. Το μυθιστόρημα όμως τούτο είναι διαφορετικό. Ο συγγραφέας του μάς δίνει τον τελευταίο χρόνο της ζωής του Κάφκα, όταν μέσα στη χρόνια φυματίωση γνωρίζει τον έρωτα της ζωής του, μια βαθιά και υποστασιακή αγάπη στο πρόσωπο της Ντόρας Ντιάμαντ. Εκείνος στα 40, εκείνη στα 25. Αλλά συγκινεί πολύ η τρυφερότητα των σχέσεων, η αλληλοαφοσίωση. Δεν αναλύεται η εξιστόρηση σε γλυκανάλατα ή ανούσια λόγια αγάπης, άλλωστε πουθενά στο κείμενο δεν γίνεται λόγος για έρωτα και αγάπες, παρότι μπορούμε να το θεωρήσουμε βαθιά ερωτικό. Η κοινή ζωή τους ενδιαφέρεται για τα σημαντικά (η λογοτεχνία…), αλλά και τα ασήμαντα, τα καθημερινά. «Η μεγαλύτερη ευτυχία είναι στα μικρά πράγματα».
Χωρίζεται σε τρία μέρη: ΕΝΑ… Φτάνοντας (σελ. 13-98), όπου το 1923 στο Μύριτς της Βαλτικής γνωρίζεται με την Ντόρα Ντιάμαντ και περνούν μαζί το καλοκαίρι. ΔΥΟ…Μένοντας (σελ. 99-184), όπου περιλαμβάνεται η διαμονή του Κάφκα με τη σύντροφό του στο Βερολίνο και ΤΡΙΑ…Φεύγοντας (σελ. 185-273), η ζωή του σε σανατόριο στη Βιέννη, όπου και ο θάνατός του. Ζουν μαζί (καλύτερα θα έλεγα μοιράζονται) το μεγαλείο της ζωής, ως σύντροφοι, χωρίς να παντρευτούν… Και βρίσκουν αυτό το μεγαλείο και οι δύο, ο Κάφκα και η Ντόρα, με τον τρόπο του ο καθένας μέσα από την τέχνη του λόγου και την τέχνη της ζωής.
Το μυθιστόρημα δεν έχει πλοκή, δεν έχει ανατροπές, δεν έχει σασπένς, δεν έχει διαλόγους, δεν έχει έρωτες, δεν έχει μυστήριο, δεν έχει τα τερτίπια της σύγχρονης «εντυπωσιολαγνικής» λογοτεχνίας των best sellers. Τι έχει; Έχει γοητευτική αφήγηση, έχει αλήθεια και καθαρή εικόνα ζωής, αγάπη για τον άνθρωπο κι αγάπη για τα πράγματα, ζωντανή και δημιουργική καρδιά. Είναι ύμνος στη ζωή και στον άνθρωπο. Δεν είναι τυχαίο που τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας Jean Monnet 2013!
Για τον αναγνώστη, επιπλέον, έχει σημασία ο τρόπος γραφής και αφήγησης. Μου θύμισε τον τρόπο καταγραφής των λαϊκών παραμυθιών, σε συνεχή αφήγηση, χωρίς περιόδους, προτάσεις σύντομες, διαλόγους μέσα στη ροή του λόγου, ύφος απλό, λιτό, σαφές, λαμπερό. Μια αφήγηση, που υποτάσσει τον λόγο στην ανθρωπιά και όχι σε αβέβαιη «τεχνολογία» και υπόρρητη γνώση. «Η ζωή είναι η ζωή», καθώς διαβάζουμε.
Σε ένα απόσπασμα από τα Ημερολόγια του Κάφκα (1921), το οποίο προτάσσεται στο μυθιστόρημα, διαβάζουμε: «Είναι πολύ πιθανό ότι το μεγαλείο της ζωής υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους και πάντα σε όλο του τον πλούτο, αλλά κρυμμένο, χωμένο στον πυθμένα, αόρατο, πολύ μακρινό. Όμως υπάρχει, όχι εχθρικό, όχι απρόθυμο, όχι κουφό. Αν το καλέσει κανείς με τη σωστή λέξη, με το σωστό όνομα, έρχεται. Αυτή είναι η ουσία της μαγείας, που δεν δημιουργεί αλλά καλεί».
Το μεγαλείο της ζωής του Γερμανού συγγραφέα Michael Kumpfmuller (γεν. 1961) είναι ένα μυθιστόρημα με τρυφερή αύρα αγάπης, ήπιο, βαθιά ανθρώπινο, που ζωντανεύει τις τελευταίες ημέρες του διάσημου Κάφκα.
*ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας