Το 28% των μαθητών ρέπει στο κάπνισμα, με το 50% εξ αυτών να καπνίζει καθημερινά μέχρι και έξι τσιγάρα, ενώ ένα 42,9% έχει σχέση με το κάπνισμα μεταξύ δύο με τέσσερα χρόνια. Θετικό αποτέλεσμα της έρευνας είναι η διάθεση περίπου των μισών από τους καπνιστές μαθητές, να διακόψουν το κάπνισμα, αφού οι περισσότεροι είναι ενήμεροι για τους κινδύνους από αυτό κυρίως στον τομέα της υγείας τους.
Πρόκειται για μερικά από τα συμπεράσματα της πολύ ενδιαφέρουσας έρευνας, που πραγματοποιήθηκε από το 3ο ΕΠΑΛ Βόλου, στο πλαίσιο του προγράμματος ΝΟΗΣΙΣ και στο μάθημα «Αγωγή Υγείας», με τη συμμετοχή μαθητών τμήματος της Α΄ τάξης. Στην έρευνα συμμετείχαν 200 μαθητές /τριες. Οι 68 (34%) ήταν αγόρια και οι 132 κορίτσια (66%). Το 67,5% των μαθητών είχε ηλικία 16-17 έτη. Μικρότερα ποσοστά είχαν άλλες ηλικίες, με μεγαλύτερη αυτή των 33 ετών. Ως προς την καταγωγή τους το 93% των μαθητών είναι Έλληνες, ενώ το 7% είναι μαθητές από διάφορες χώρες, κυρίως των Βαλκανίων (Αλβανία και Βουλγαρία). Όλοι όμως οι μαθητές του δείγματος διαμένουν στο αστικό κέντρο του Βόλου. Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας είναι μέτρια και καλή για το 91% του δείγματος. Πολύ καλή είναι για το 6,5% και κακή μόλις για το 2,5% των μαθητών. Όπως επισημαίνεται στην έρευνα «ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η έναρξη της καπνιστικής συνήθειας στην εφηβική ηλικία. Η υιοθέτηση ανθυγιεινών συμπεριφορών στη νεαρή ηλικία οδηγεί και σε ανάλογη συμπεριφορά και στην ενήλικη ζωή. Ένας έφηβος καπνιστής θα παραμείνει καπνιστής εφ’ όρου ζωής, με περιορισμένη ποιότητα ζωής και μεγαλύτερη πιθανότητα πρόωρου θανάτου, προκαλώντας μεγάλη οικονομική επιβάρυνση των συστημάτων υγείας. Στη χώρα μας, τα ποσοστά του καθημερινού καπνίσματος στους 16χρονους μαθητές Λυκείου, κυμαίνονται στα επίπεδα του ευρωπαϊκού μέσου όρου (12,4%), γεγονός που καθιστά ιδιαίτερα σημαντική την ανάγκη διερεύνησης των παραγόντων εκείνων, που οδηγούν τους έφηβους στην υιοθέτηση της καπνιστικής συμπεριφοράς.
Ενδιαφέροντα αποτελέσματα
Σύμφωνα με την έρευνα, καπνιστές δηλώνουν οι 56 (28%) μαθητές/τριες του δείγματος και μη καπνιστές οι 144 (72%). Για τους καπνιστές η πλειοψηφία αυτών καπνίζει από 1 έως 3 τσιγάρα την ημέρα (28,5%). Το 23,3% καπνίζει από 4 έως 6 τσιγάρα, το 16,1% από 10-12 τσιγάρα και το 9% περισσότερα από 19 τσιγάρα την ημέρα. Το 37,5% των μαθητών είναι καπνιστές τον τελευταίο χρόνο ενώ το 42,9% καπνίζει μεταξύ 2 έως 4 χρόνια. Το 7,1 % καπνίζει 6 χρόνια. Ως προς την ηλικία έναρξης του καπνίσματος το 1,8 % δηλώνει τα 11 έτη και 8,9% τα 12 έτη (ηλικίες δημοτικού σχολείου), ενώ το 30,4% των μαθητών ξεκίνησε το κάπνισμα στην ηλικία των 14 χρόνων, 25% των μαθητών ξεκίνησε το κάπνισμα στην ηλικία των 13 χρόνων και το ίδιο συμβαίνει και για την ηλικία των 15 χρόνων. Στις οικογένειες των καπνιστών μαθητών ο πατέρας είναι επίσης καπνιστής στο 55,4%, η μητέρα στο 57,1% και τα αδέρφια στο 37,5 % των περιπτώσεων.
Καπνίζει χωρίς λόγο το 44,6%
Οι λόγοι για τους οποίους ένας μαθητής ξεκίνησε το κάπνισμα δεν είναι ιδιαίτερα σαφείς, αφού η πλειοψηφία αυτών δηλώνει χωρίς λόγο (44,6% ) ή κάτι άλλο 48,2%. Το 35,7% ξεκίνησε το κάπνισμα από περιέργεια και το 28,6% λόγω μίμησης. Η μόδα του καπνίσματος δεν αποτέλεσε κίνητρο για κανέναν μαθητή/τρια. Στην ερώτηση γιατί συνεχίζουν το κάπνισμα οι μαθητές/τριες απάντησαν «γιατί μου αρέσει» σε ποσοστό 44,6%, ενώ το 39,2% γιατί νιώθει χαλαρός/ρή και εκτονώνει το άγχος. Χωρίς λόγο συνεχίζει να καπνίζει το 16,1% των καπνιστών μαθητών. Για τους κινδύνους από το κάπνισμα ενημερωμένοι είναι η πλειοψηφία των μαθητών (94,6%), ενώ μόλις το 5,4% δηλώνει πως δεν γνωρίζει τους κινδύνους από το κάπνισμα. Το ενδεχόμενο να διακόψει το κάπνισμα έχει σκεφτεί το 54,5% των καπνιστών και το 45,5% όχι. Από τους μαθητές / μαθήτριες που σκέφτονται να διακόψουν τη συνήθεια του καπνίσματος, σημαντικότερος λόγος είναι η υγεία τους (81,3%) και ακολουθεί η οικονομία χρημάτων (40,6%). Η απαγόρευση των γονέων είναι κίνητρο για το 12,5% των μαθητών και η νομοθετημένη απαγόρευση για το 6,3% αυτών. Στην πλειοψηφία των μαθητών (67,9%) οι γονείς γνωρίζουν ότι τα παιδιά τους καπνίζουν, αλλά από αυτούς είναι σύμφωνοι και το επιτρέπουν μόνο στο 46,4% των περιπτώσεων.
Σύμφωνοι με τον αντικαπνιστικό νόμο
Οι καπνιστές μαθητές είναι σύμφωνοι με τον αντικαπνιστικό νόμο. Το 48,2 αυτών θεωρεί ότι η εφαρμογή του νόμου πρέπει να είναι περισσότερο ελαστική, και το 23,2% θεωρεί ότι ο νόμος είναι προστατευτικός για τους παθητικούς καπνιστές. Οι μαθητές που διαφωνούν με τον αντικαπνιστικό νόμο, υποστηρίζουν ότι και οι καπνιστές έχουν δικαιώματα (17,9%) και ότι το κάπνισμα δεν είναι παράνομο (17,9%).
«Επικίνδυνο για την υγεία το κάπνισμα», λένε οι μη καπνιστές
Οι μη καπνιστές μαθητές επιλέγουν να μην καπνίζουν, γιατί είναι επικίνδυνο για την υγεία (66%) και δεν έχει να τους προσφέρει τίποτα (55,6%). Το 36,1% θεωρεί το κάπνισμα καθημερινή οικονομική σπατάλη και το 25,7% το χαρακτηρίζει ως μία βρώμικη συνήθεια. Αν και μη καπνιστές, έχουν μπει στον πειρασμό να ξεκινήσουν το κάπνισμα το 75,7% των μαθητών/τριών. Οι μη καπνιστές μαθητές συμφωνούν στην πλειοψηφία τους με την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου με το 43,1% να αναφέρεται στο παθητικό κάπνισμα. Αυστηρότερα πρόστιμα ζητά το 29,2%. Ένα ποσοστό 11,1% διαφωνεί με την εφαρμογή του νόμου, γιατί θεωρεί ότι και οι καπνιστές έχουν επίσης δικαιώματα.
Το ποσοστό των καπνιστών μαθητών είναι μειωμένο σε σχέση με τους καπνιστές
Η καπνιστική συνήθεια είναι δημοφιλής μεταξύ των εφήβων. Η παρούσα έρευνα κατέδειξε ότι ευτυχώς το ποσοστό των καπνιστών μαθητών είναι μειωμένο σε σχέση με τους καπνιστές (καπνίζει περίπου 1 στους 4 μαθητές). Οι περισσότεροι εκ των καπνιστών καπνίζουν για λίγα χρόνια, γεγονός που μπορεί να κάνει ευκολότερη την προσπάθειά τους να απαλλαγούν από τη συνήθεια αυτή, αλλά και να μειώσει τον κίνδυνο λόγω της διάρκειας του καπνίσματος, έναρξης και αριθμού τσιγάρων ανά ημέρα. Μάλλον περιστασιακοί καπνιστές θεωρούνται πολλοί από τους μαθητές, αφού ο αριθμός των τσιγάρων που καπνίζουν ημερησίως είναι μικρός. Οι λόγοι που τους οδηγούν στο κάπνισμα, είναι απροσδιόριστοι και γενικοί. Όπου εξειδικεύονται η περιέργεια και η μίμηση, είναι οι βασικοί λόγοι. Η μίμηση είναι περισσότερο προφανής ως λόγος στους μαθητές/τριες, των οποίων οι γονείς ή τα αδέρφια είναι καπνιστές. Οι γονείς τις περισσότερες φορές γνωρίζουν, όπως επίσης τις περισσότερες φορές δεν εγκρίνουν την καπνιστική συνήθεια των παιδιών τους. Θετικό αποτέλεσμα της έρευνας είναι η διάθεση περίπου των μισών από τους καπνιστές μαθητές, να διακόψουν το κάπνισμα, αφού οι περισσότεροι είναι ενήμεροι για τους κινδύνους κυρίως στον τομέα της υγείας τους. Την οικονομική σπατάλη θεωρεί κίνητρο ένα σημαντικό ποσοστό των μαθητών. Η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου που προκάλεσε μεγάλη συζήτηση τα δύο τελευταία χρόνια, βρίσκει σύμφωνους τους καπνιστές μαθητές, οι οποίοι επιθυμούν να είναι περισσότερο ελαστική, αλλά ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η διάσταση του παθητικού καπνίσματος, που οι ίδιοι οι καπνιστές θέτουν. Οι μη καπνιστές από την άλλη πλευρά είναι η πλειοψηφία. Η επικινδυνότητα του καπνίσματος και η επίδρασή του στην υγεία τους είναι ο σημαντικότερος λόγος, για να μην καπνίσουν, παρόλο που κάποιοι μπήκαν στον πειρασμό να το κάνουν. Και οι μη καπνιστές μαθητές συμφωνούν με τον αντικαπνιστικό νόμο, υποστηρίζοντας κυρίως το θέμα του παθητικού καπνίσματος, αλλά ζητώντας και μεγαλύτερα πρόστιμα για τους παραβάτες. Σημαντικό είναι όμως ότι και από τους μη καπνιστές ένα ποσοστό διαφωνεί με την εφαρμογή του νόμου, γιατί θεωρεί ότι και οι καπνιστές έχουν δικαιώματα και μπορούν να καπνίζουν, όπου θέλουν, χωρίς απαγορεύσεις.
Η ενεργός συμμετοχή των νέων
Στην έρευνα αναφέρεται πως «τα προγράμματα Αγωγής Υγείας, τόσο σε επίπεδο σχολικής μονάδας όσο και σε επίπεδο ευρύτερου πληθυσμού, φαίνεται ότι αποδίδουν αρκετά, αφού ο αριθμός των καπνιστών τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί. Η συνέχισή τους, ειδικά στην περίοδο της εφηβείας που οι νέοι είναι περισσότερο επιρρεπείς στο κάπνισμα, είναι ζωτικής σημασίας. Επίσης ζωτικής σημασίας είναι η στάση των μελών της οικογένειας, που με τις συμπεριφορές τους αποτελούν πρότυπα προς μίμηση ή αποφυγή. Τίποτα όμως δεν μπορεί να γίνει χωρίς την ενεργητική συμμετοχή των νέων. Η γνώση υπάρχει και τους παρέχεται, αυτό που χρειάζεται είναι η θέλησή τους και η ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους, ώστε με υπευθυνότητα να θέτουν και να υλοποιούν στόχους για την υγεία τους συνολικά.