Του Διονύση Λεϊμονή
Πόσες και πόσες ιστορίες ντροπής δεν έρχονται στον νου, στα μάτια μας, στο προσκήνιο αναλογιζόμενοι τι πραγματικά έγινε κάπου, κάποτε… Κι όταν η λογοτεχνία αφηγείται ιστορίες που η ίδια η πραγματικότητα καθίσταται πιο δυνατή από τη μυθοπλασία; Ίσως συνεπικουρεί να συνειδητοποιήσουμε πόσο «ζώο» – βάζω τη λέξη σε εισαγωγικά από αγάπη και σεβασμό για τα ζώα που συχνά συμπεριφέρονται πιο ζεστά από εμάς, τα δίποδα, ανώτερα όντα- μπορεί να γίνει ο άνθρωπος παρασυρμένος από οποιοδήποτε εθνικισμό και ρατσιστική αντίληψη. Διαβάζοντας ένα από τα μικροδιηγήματα της Βίκυς Σαμπετάϊ από τη συλλογή διηγημάτων της με τίτλο: «Άλμα πίστης», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Γράφημα, «γνωρίζω» καλύτερα ένα ξανθό αγόρι που η έγκυος μάνα του κρατάει από το χέρι μέσα σε ένα βαγόνι κάτω από το ανήσυχο βλέμμα του πατέρα που παρακολουθεί τους αγαπημένους του με αγωνία και τρόμο μέσα από μια τρύπα.
Γονείς που κλείνουν τα αυτιά τους στα ουρλιαχτά απλών ανθρώπων να τους πετάξουν τα παιδιά για να σωθούν τουλάχιστον εκείνα. Ποιος γονιός είναι τόσο τρελός να δώσει τα παιδιά του σε ξένους; Ποιος τρελός βάζει το κεφάλι του στον ντορβά να πάρει υπό την προστασία του ένα εβραιόπουλο; Ποιος τρελός οδηγεί στον θάνατο ολόκληρες οικογένειες; «Έναν λαό; Ένας παραλογισμός κατισχύει στον κόσμο. Πώς να προβλέψει κανείς το αποτέλεσμα; Καμιά λογική δεν στάθηκε ικανή να αντιληφθεί τη μανία του φασισμού».
Έτσι ο μικρός Μάρκος έφυγε πριν ακόμα γνωρίσει τη θετική πλευρά του κόσμου. Μόνο την άγρια γνώρισε εν ριπή οφθαλμού. Τόσο πρόλαβε κι ούτε άφησε σημάδια πίσω του, παρά μια ιστορία και πολύ πόνο. Μα και πολλή περισυλλογή για το μέλλον, ώστε να μη σιωπά κανείς μπροστά στο άδικο, μπροστά στον θάνατο, μπροστά στον σφαγιασμό εκατομμυρίων αθώων, μεταξύ των οποίων και πολλών πολλών αθώων αγγέλων. Διάβασα και ξαναδιάβασα το μικροδιήγημα αυτό της Βίκυς κι όσες φορές το διάβασα άλλες τόσες έκλαψα, θύμωσα, πόνεσα, μα κι άλλες τόσο πείσμωσα, ούρλιαξα, είπα ΕΛΕΟΣ! ΦΤΑΝΕΙ! ΜΠΑΣΤΑ! και σε όποια γλώσσα κάποιος μπορεί να εκφράσει αγανάκτηση και αποτροπιασμό. Μια μικρή ιστορία αιρούμενη μεταξύ αλήθειας και μυθοπλασίας ανατριχιάζει και ξεσηκώνει, γιατί ακόμα και ολιγόστιχα (δανείζομαι από την ποίηση τον όρο) μπορεί κανείς να εκφράσει την οδύνη, τη σκληρότητα της ζωής, τις ολέθριες συνέπειες ενός αρρωστημένου πάθους εξόντωσης ανθρώπων και φυλών. Διάβασα κι άλλες ιστορίες από το βιβλίο, αυτό το καλαίσθητο πρώτο βιβλίο της Βίκυς Σαμπετάϊ.
Ευτυχώς αντάμωσα εκεί και τη χαρά, σε άλλες και την ελπίδα, σε πολλές την πίστη, σε αρκετές το θαύμα της ζωής, την τρυφερότητα της καθημερινότητας, τους φόβους για το αύριο, τη μαχητικότητα απέναντι σε οποιαδήποτε αντιξοότητα. «Μια συλλογή 31 διηγημάτων που μετεωρίζονται ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, τη φαντασία και την πραγματικότητα. Για αναγνώστες που σκέφτονται out of the box» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου). «Έξω από το κουτί» μεταφράζω αυτοσχέδια. Απ’ αυτό το καταραμένο «κουτί» που αν κλειστούμε μέσα του, ακολουθεί μοιραία η ασφυξία, η απανθρωπιά, η αναισχυντία και η ντροπή. Κάνω «unboxing», λοιπόν, Βίκυ και σ΄ ευχαριστώ για την ωραία αναγνωστική εμπειρία χωρίς όμως να «παραμυθιάζομαι» ότι η λογοτεχνία γίνεται μόνο με ψέματα, αφού κρατάει μεγάλα ψήγματα αλήθειας που κανείς δεν πρέπει και δεν επιτρέπεται να αγνοεί ή να ξεχνά. Με ένα «άλμα πίστης» ας πιστέψουμε ότι η λογοτεχνία αφυπνίζει, ξεσηκώνει, ενεργοποιεί και δραστηριοποιεί πέρα από το ότι ευχαριστεί, ανακουφίζει και παρηγορεί, αποτυπώνοντας κατά έναν τρόπο την ίδια τη ζωή με τα θετικά και τα αρνητικά της, τα γλυκά και τα πικρά της καθημερινότητάς μας.
(το άρθρο γράφτηκε επί τη ευκαιρία του «εορτασμού» της Διεθνούς Ημέρας Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, ημέρα τιμής-27 Ιανουαρίου)