Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Παρότι οι κοινωνία μας θέλει σήμερα να είναι ή να φαίνεται προοδευτική και δίκαιη, παρατηρούνται διαφορές σε σχέση με το φύλο, μέσα από μια πραγματικότητα που δημιουργήθηκε βάσει των διαφορετικών κοινωνικοποιητικών προτύπων για αγόρια και κορίτσια, στη διαδικασία διαμόρφωσης ταυτότητας φύλου. Επίσης έχει συντηρηθεί ένας μύθος που επιτρέπει να διαιωνίζονται οι διακρίσεις φύλου και η γυναικεία «κοινωνική κατωτερότητα».
Αλλά ας εξετάσουμε το φύλο ως έκφραση κοινωνικής ανισότητας και ας γυρίσουμε πίσω στην ιστορία για να παρατηρήσουμε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες είχαν διαφορετική σχέση στη διαδικασία παραγωγής και άρα με την εξουσία και την πολιτική. Έτσι αυτή η ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών στη διαδικασία παραγωγής δημιούργησε τεράστιες ανισότητες και αποκλεισμούς για τις γυναίκες.
Επιπρόσθετα σε οποιαδήποτε έρευνα και να ανατρέξουμε ακόμα και σήμερα οι γυναίκες βρίσκονται σε κατώτερη κοινωνική θέση από τους άνδρες σε σχέση με το επάγγελμα, τη θέση στο επάγγελμα, το ύψος του μισθού, το εισόδημα, την κατοχή πλούτου και τη συμμετοχή σε δομές λήψης πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων.
Συνοψίζοντας μπορούμε να καταλήξουμε ότι η ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών εστιάζεται σε θέματα εξουσίας και εργασίας που μεταφέρονται στη συνέχεια ως μορφές ανεπιθύμητης λεκτικής, ψυχολογικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικής φύσης.
Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι οι καταγγελίες σεξουαλικής παρενόχλησης συνδέονται με εργασιακούς χώρους, γεγονός που το επιβεβαιώνει στην Ελλάδα και ο Συνήγορος του Πολίτη. Χρήσιμα στοιχεία μάς παρέχει και η τελευταία πανελλαδική έρευνα για τη σεξουαλική παρενόχληση που διενέργησε το ΚΕΘΙ (2004), όπου περίπου 1 στις 3 γυναίκες που έχει προσωπική εμπειρία σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας, καθώς επίσης γνωρίζει και άλλη γυναίκα από τον ίδιο εργασιακό χώρο που έχει επίσης υποστεί σεξουαλική παρενόχληση από το ίδιο άτομο. Επιπρόσθετα σύμφωνα με την πανευρωπαϊκή έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) (2014), το 55 % των γυναικών στην Ε.Ε. έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση τουλάχιστον μία φορά από την ηλικία των 15 ετών και μετά.
Διαβάζοντας κανείς το «Εγχειρίδιο συμβουλευτικής για τη σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας» που δημιούργησε η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) θα παρατηρήσουμε ότι ακόμα και οι γυναίκες που βρίσκονται σε υψηλή ιεραρχική θέση μπορεί να υποστούν σεξουαλική παρενόχληση. Ωστόσο, ιδιαίτερα εκτεθειμένες είναι οι νέες γυναίκες, νεοεισερχόμενες στην αγορά εργασίας, μαθητευόμενες, απασχολούμενες σε συνθήκες εργασιακής ανασφάλειας, διαζευγμένες, μητέρες μονογονεϊκών οικογενειών και μετανάστριες. Γενικά οι γυναίκες που βρίσκονται σε ευάλωτη κοινωνική θέση έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να υποστούν σεξουαλική παρενόχληση.
Ωστόσο, όλοι και όλες οι συνάδερφοί μας και ειδικά τα ανώτερα στελέχη και οι εργοδότες ευθύνονται για την ορθή λειτουργία ενός χώρου εργασίας. Συνεπώς πρέπει να καλλιεργήσουμε παιδεία από την προσχολική αγωγή για το θέμα της ευθύνης απέναντι στον συνάνθρωπο και πρέπει όλοι μας να επεμβαίνουμε σε περίπτωση που κάποιος συνάδερφος ή συναδέρφισσα υφίσταται σεξουαλική παρενόχληση.
Το ζήτημα όμως των ανισοτήτων των φύλων που τροφοδοτείται από την άνιση διαδικασία παραγωγής και άρα συνδέεται με την εξουσία είναι θέμα πολιτικό. Για τον λόγο αυτό πρέπει να δημιουργήσουμε μια κοινωνία και ένα κράτος απαλλαγμένα από τον σεξισμό και τις εκδηλώσεις του. Πρέπει να διαμορφωθούν πολιτικές που θα στηρίζονται σε μέτρα πρόληψης και καταπολέμησης του σεξισμού και των εκδηλώσεών του στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα. Συνεπώς θα πρέπει να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις που θα ενθαρρύνουν τους εμπλεκόμενους πολιτικούς φορείς (κόμματα) να δημιουργήσουν και να εφαρμόσουν την κατάλληλη νομοθεσία, αλλά και τα αντίστοιχα προγράμματα υλοποίησης σε τοπικό επίπεδο, σε εθνικό, σε περιφερειακό και σε διεθνές επίπεδο.
Σήμερα περνάμε σε μια εποχή όπου τα στερεότυπα φύλου με τα οποία μεγαλώσαμε θα πρέπει να ανατραπούν. Δεν είναι δυνατόν να συντηρούνται απόψεις ότι οι γυναίκες έχουν την κύρια ευθύνη για την φροντίδα των παιδιών και ότι οι άνδρες είναι κυρίως εκείνοι που εξασφαλίζουν το εισόδημα της οικογένειας. Τέτοιου είδους απόψεις αν παραμείνουν δικαιολογούν μια διαφορετική μεταχείριση. Εδραιώνουν στερεότυπα και ανοίγουν την ψαλίδα των ανισοτήτων σε σχέση με το φύλο.
Ας υπενθυμίσουμε ότι η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (CETS αριθ. 210, Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης) απαιτεί από τα συμβαλλόμενα μέρη «να προωθήσουν αλλαγές στα κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα συμπεριφοράς γυναικών και ανδρών με σκοπό την εξάλειψη των προκαταλήψεων, εθίμων, παραδόσεων και όλων των άλλων πρακτικών που βασίζονται στην ιδέα της κατωτερότητας των γυναικών ή στους στερεοτυπικούς ρόλους γυναικών και ανδρών» και ότι η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης απαιτεί επίσης από τα μέρη να ποινικοποιήσουν την παρενοχλητική παρακολούθηση και να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι η σεξουαλική παρενόχληση υπόκειται σε ποινικές ή άλλες νομικές κυρώσεις.
Τέλος κλείνοντας θα υιοθετήσω από το εισαγωγικό σημείωμα του εγχειριδίου της ΓΓΙΦ «Δεν ανεχόμαστε τη σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας» τη σκέψη «καταπολεμώντας τη σεξουαλική παρενόχληση δεν καταπολεμάμε ούτε το ούτε το φλερτ ούτε τον έρωτα στον χώρο εργασίας. Η σεξουαλική παρενόχληση, όμως, αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και γι’ αυτό είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από το φλερτ».
Πηγές:
ΣΥΣΤΑΣΗ CM/REC (2019)1 Παράρτημα της Σύστασης CM/REC(2019)1, Προλαμβάνοντας και καταπολεμώντας τον σεξισμό
Δεν ανεχόμαστε τη σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ, ΕΡΓΟΔΟΣΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣΠΡΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΕΣ, ΕΡΓΟΔΟΣΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ, Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ), Διαθέσιμο στο: https://www.isotita.gr/wp-content/uploads/2017/04/EGXEIRIDIO-SYMBOULEYTIKIS.pdf (τελευταία ανάγνωση 6 Φεβρουαρίου 2021).
Σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, Κέντρο Ερευνών για θέματα Ισότητας, Διαθέσιμο: https://www.kethi.gr/blog/sexoyaliki-parenohlisi-ston-horo-ergasias (τελευταία ανάγνωση 6 Φεβρουαρίου 2021).
* Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.