της Χρύσας Λεϊμονή,
ψυχολόγου
Με τον όρο «σχολικό εκφοβισμό», αναφερόμαστε στη χρήση οποιασδήποτε μορφής βίας που ασκείται επανειλημμένα από ένα ή περισσότερα παιδιά προς ένα άλλο, με σκοπό να προκαλέσει πόνο και αναστάτωση. Πρόκειται για μια αντικοινωνική συμπεριφορά, που τραυματίζει εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο και εμποδίζει την ομαλή σχολική ζωή. Το φαινόμενο συμβαίνει στο σχολείο κατά κύριο λόγο, καθώς εκεί συναθροίζεται μεγάλος αριθμός παιδιών για πολλές ώρες σε τακτική βάση, μπορεί όμως να παρουσιαστεί και σε άλλα πλαίσια αλληλεπίδρασης παιδιών όπως η γειτονιά, η κατασκήνωση, ο αθλητικός σύλλογος κ.τ.λ. Οι μορφές του ποικίλες (σωματικός, λεκτικός, συναισθηματικός, ηλεκτρονικός, σεξουαλικός). Έτσι, μερικά από τα πιο κοινά προβλήματα που μπορεί να συναντήσουν τα παιδιά στο πλαίσιο της σχολικής τους κοινότητας είναι η κοροϊδία, οι απειλές, οι εκβιασμοί, τα χτυπήματα, η απομόνωση.
Η διερεύνηση των βαθύτερων σκέψεων και συναισθημάτων των παιδιών γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα είναι υψίστης σημασίας, καθώς θα συντελέσει στο να εκπαιδευτούν τα παιδιά να μιλάνε προληπτικά για όσα τα προβληματίζουν, για τις σκέψεις και τα συναισθήματά που βιώνουν εκείνα και οι γύρω τους, αυξάνοντας τις πιθανότητες να μιλήσουν πιο εύκολα σε περίπτωση που βρεθούν εμπλεκόμενα σε τέτοιου είδους περιστατικά.
Συζητώντας με παιδιά και εφήβους λοιπόν για το συγκεκριμένο ζήτημα, ακούω συχνά εκφράσεις που με προβληματίζουν βαθιά, όπως:
– Τα λόγια του με πλήγωσαν τόσο πολύ. Τελικά άρχισα να βλέπω κι εγώ τον εαυτό μου ως ανίκανη. (Κορίτσι, 13 χρόνων).
– Τις ακούω συνεχώς να με σχολιάζουν πίσω από την πλάτη μου. Ήθελα να ’ξερα δεν έχουν με τι άλλο να ασχοληθούν; (Κορίτσι, 14 χρόνων).
– Πάλι τα ίδια. Με απειλεί σχεδόν καθημερινά ότι θα με χτυπήσει. Τι να κάνω; Του κάνω τα χατίρια μπας και με αφήσει ήσυχο. (Αγόρι, 13 χρόνων).
– Δεν μπορώ να εμπιστευτώ κανέναν. Αν μάθουν οι υπόλοιποι τι γίνεται, θα γίνω ρεζίλι. (Αγόρι, 12 χρόνων).
– Φοβάμαι, να μείνω μόνη. Είναι καλύτερα να έχω φίλες που προσβάλλουν, παρά να μην έχω καθόλου. (Κορίτσι, 14 χρόνων).
Τα παιδιά που έχουν υποστεί σχολικό εκφοβισμό, συχνά θεωρούν τους εαυτούς τους ευάλωτους και μόνους. Δυσκολεύονται να μοιραστούν αυτό που τους συμβαίνει ακόμη και στους πιο δικούς τους ανθρώπους, καθώς αισθάνονται ντροπή. Σκέφτονται πως έχουν κάνει κάτι λάθος και αξίζουν αυτή τη συμπεριφορά, συνεπώς θεωρούν πως δεν θα υπάρχει κάποιος να τους υποστηρίξει και να πάρει το μέρος τους, ακόμη και εάν το εκμυστηρευθούν.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι αλληλοεπιδρούν με τα παιδιά, χρειάζεται να μιλούν προληπτικά για τη βία και τη διαχείρισή της, να προάγουν την κριτική σκέψη των παιδιών, να αφήνουν χώρο για συζητήσεις έκφρασης σκέψεων και προβληματισμών, έτσι ώστε να χτίσουν μαζί τους μια σχέση εμπιστοσύνης, η οποία θα βασίζεται στην ανοιχτότητα και τη ζεστασιά. Επιπλέον, χρειάζεται ταυτόχρονα να έχουν ανοιχτές τις κεραίες τους, προκειμένου να παρατηρήσουν σημάδια κακοποίησης, έχοντας στον νου τους, πως το μοίρασμα τέτοιου είδους πληροφοριών δεν είναι ποτέ εύκολη υπόθεση.
Σας προτρέπω λοιπόν, γονείς και εκπαιδευτικούς, να αφιερώσετε χρόνο σε συζητήσεις με τα παιδιά σας. Βρείτε αφορμές και μιλήστε μαζί τους για αξίες, ιδανικά, όνειρα και συναισθήματα… μην περιμένετε να γίνει κάτι πρώτα και έπειτα να έχετε την απαίτηση τα παιδιά να μιλήσουν επειδή πρέπει να το κάνουν. Κανείς δεν μιλά για τέτοια ζητήματα επειδή πρέπει. Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας στο να συζητάνε μαζί σας για τα «μικρά», για να έρθουν αργότερα σε σας και για τα «μεγάλα». Μα όταν έρθουν, να είστε πολύ προσεκτικοί. Να μην τα αποπάρετε, να μην τα αμφισβητήσετε, να μη βιαστείτε να υποτιμήσετε αυτό που αισθάνονται, γιατί τότε άθελά σας το μόνο που θα καταφέρετε είναι να θεριέψει το κακό μέσα τους.
Σας προτείνω, λοιπόν, κάθε φορά που το παιδί σας εκφράζει τα συναισθήματά του για κάτι που του συμβαίνει, θετικό ή αρνητικό, εσείς να το αγκαλιάζετε λέγοντάς του πόσο θαρραλέο είναι και πόσο σας βοηθάει το μοίρασμά του να το καταλαβαίνετε και άρα να μπορείτε να είστε εκεί για εκείνο με τον τρόπο ακριβώς που το χρειάζεται.
Σε αυτό το σημείο, βέβαια, χρειάζεται επίσης να σταματήσετε για λίγο… και να σκεφτείτε πόσο δύσκολο είναι πολλές φορές για εμάς τους ενήλικες να μοιραστούμε όσα μας συμβαίνουν… πόσο μάλλον για τα παιδιά που ακόμα παλεύουν να βρουν τα λόγια για να το κάνουν…. Εάν μάλιστα πρόκειται για παιδιά Δημοτικού, θα βοηθήσει πολύ να αξιοποιήσετε τη φαντασία σας και τη δημιουργικότητά σας… Βάλτε τα να ζωγραφίσουν, να τραγουδήσουν, να δείξουν αυτό που νιώθουν με όποιον τρόπο διευκολύνει εκείνα… πάντως χρειάζεται να βρουν έναν τρόπο να σας δώσουν να καταλάβετε όχι μόνο τι νιώθουν, αλλά και τι θέλουν και τι ζητάνε από εσάς…
Έχει σημασία τα παιδιά να ξέρουν πως θα είστε δίπλα τους όταν σας έχουν ανάγκη, μα πιο πολύ χρειάζεται να πιστέψουν πως μπορούν να τα καταφέρουν και μόνα τους, αρκεί κάποιος να τους δείξει τον τρόπο να παράγουν σκέψεις για το πώς θα φροντίσουν τον εαυτό τους και πώς αυτό είναι πέρα για πέρα σημαντικό.
Κλείνοντας, θα ήθελα να μείνω περισσότερο στο ότι ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια μάστιγα της εποχής, η οποία φαίνεται να βρίσκει έδαφος λόγω της έλλειψης επικοινωνίας, της αποσύνδεσης από τα συναισθήματά μας, της έλλειψης χρόνου να ασχοληθούμε με τις σχέσεις μας, αλλά και της συνεχόμενης εμπλοκής σε μια διαμάχη εξουσίας μεταξύ μας, η οποία μας οδηγεί τελικά μάλλον στη μοναξιά και στην απογοήτευση, παρά στην αίσθηση αρμονίας και ασφάλειας που έχουμε τόσο πολύ ανάγκη. Ο σχολικός εκφοβισμός αντανακλά την παθογένεια μιας γενιάς που πονά και προτιμά να τραυματίζει και να αυτοτραυματίζεται, παρά να ζητήσει βοήθεια, ξεχνώντας πως οι πραγματικά δυνατοί είναι όσοι καταφέρνουν να αγκαλιάσουν τις πληγές τους και να κάνουν κάτι για αυτές.
Τελικά, εκείνο που χρειάζεται να θυμόμαστε είναι πως όσο πιο πολύ μιλάμε για αυτόν, τόσο περισσότερο τον αναγνωρίζουμε, κι έπειτα αφού τον αναγνωρίσουμε, μέσω της δράσης μας μπορούμε και να τον συρρικνώνουμε.