Σε ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με πρωτοβουλία του διευθυντή του περιοδικού «Νέα Ευθύνη» Δημήτρη Κοσμόπουλου, ποιητή και δοκιμιογράφου, παραβρέθηκε ως μέλος της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών η φιλόλογος-συγγραφέας Σοφία Κανταράκη με θέμα «Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σήμερα».
H κ. Σοφία Κανταράκη μίλησε στη «Θ» για την εμπειρία της αυτή, αλλά και για την ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλο, ο οποίος, σύμφωνα με την ίδια, εντυπωσίασε και καθήλωσε ευχάριστα το κοινό, ανιχνεύοντας και ψηλαφώντας λεπτομερειακά τις βαθύτερες δομές του παπαδιαμαντικού έργου.
«Η καταβύθιση στο έργο του πεζογράφου δεν παύει ποτέ να φέρνει στην επιφάνεια νέες πτυχές του κόσμου που εκείνος τόσο μαεστρικά έπλασε και τόσο γοητευτικά μας μετέφερε» σημείωσε η κ. Σοφία Κανταράκη.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τόνισε μεταξύ άλλων πως «είναι εξαιρετικά δύσκολο – μάλλον αδύνατο – να «κλείσει» κανείς σ’ ένα κείμενο συνεδριακής ομιλίας τον Παπαδιαμάντη και το έργο του, πολύ δε περισσότερο τον άνθρωπο Παπαδιαμάντη».
Σύμφωνα με την κ. Σοφία Κανταράκη, «ο κ. Παυλόπουλος μίλησε αναλυτικά για την ιδιομορφία του έργου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη χαρακτηρίζοντάς τον «ιδανικό» αναχωρητή των Γραμμάτων μας», ενώ περιγράφοντας τη λογοτεχνική του διαδρομή από το ρομαντικό ιστορικό μυθιστόρημα στο ηθογραφικό διήγημα, έκανε λόγο για τον ιδιότυπο, βαθιά θρησκευτικό, αναχωρητισμό του Παπαδιαμάντη, που άφησε τη δική του «σφραγίδα πνευματικής δωρεάς» στη σύγχρονη Ελληνική Γραμματολογία. Παράλληλα, τόνισε ότι «το ηθογραφικό διήγημα του Παπαδιαμάντη είναι μια συγγραφική διαδικασία διαρκούς εξομολόγησης – ή και κατάθεσης ψυχής – η οποία αποδίδει την πραγματικότητα και μόνο την πραγματικότητα».
«Πώς, άλλωστε, θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, όταν ο Παπαδιαμάντης ήταν βαθιά θρησκευόμενος και η εξομολόγηση στην Ορθοδοξία δεν νοείται παρά μόνον ως κατάθεση της αλήθειας προς το Θείον; Εξ ου και ο ρεαλισμός του καθημερινού, ο οποίος διατρέχει όλο το ηθογραφικό διηγηματικό δημιούργημα του Παπαδιαμάντη, λες και ήθελε, ως το τέλος του, ν’ αποκηρύξει τον μυθιστορηματικό ρομαντισμό της νιότης του, που του ήταν ξένος και βαρετός. Βεβαίως, αυτός ο ρεαλισμός δεν τον εμπόδισε – όπως συμβαίνει με κάθε μεγάλο δημιουργό της Λογοτεχνίας – να φθάσει ορισμένες φορές στα όρια ενός είδους «αναψηλάφησης» του ψυχισμού των «ηρώων» του» προσέθεσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Ο κ. Παυλόπουλος επισήμανε, επίσης, ότι ο αναχωρητισμός του Παπαδιαμάντη οφείλεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, και στη θρησκευτική του αυτοσυνειδησία, η οποία εκδηλώνεται, πανταχού παρούσα, στη ζωή και στο έργο του.
Τέλος υποστήριξε ότι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υπήρξε ένας ταπεινός «εργάτης» της Λογοτεχνίας μας, ο οποίος όμως ανήκει στον λαμπρό «κολοφώνα» της. Όπως ανέφερε ο κ. Παυλόπουλος, τούτο το γνώριζε καλά, ήδη από τότε, ο Παπαδιαμάντης, ωστόσο, σημείωσε ότι η ταπεινότητά του, αλλά και η ιδιομορφία τού «αναχωρητισμού» του δεν του επέτρεπαν να το εκφράσει δημοσίως, πολλές φορές ίσως δεν του επέτρεπαν ούτε να το δεχθεί πλήρως ενδομύχως.
«Μόνο σε κάποιες εξάρσεις του θυμικού του, κυρίως όταν ένιωθε βαθιά την απόσταση που τον χώριζε από την υποκρισία της «κοσμικότητας» των λογοτεχνικών κύκλων της εποχής του, «ξέσπασε», φυσικά με τον δικό του, πάντα μετρημένο και αξιοπρεπή, τρόπο. Μια από τις εξάρσεις αυτές είναι και εκείνη, η οποία αποτυπώνεται στην απάντησή του προς τον Ι. Ζερβό (εφ. «Το Άστυ», 28.8.1891), όταν κάποιοι επιχειρούσαν να ισχυρισθούν ότι ο Παπαδιαμάντης εμιμείτο άλλους, μεγάλους, λογοτέχνες extra muros. Είχε τότε δώσει την ακόλουθη απάντηση: «Αλλ’ εγώ σοι λέγω ότι δεν ομοιάζω ούτε με τον Δίκενς, ούτε με τον Σαίξπηρ, ούτε με τον Βερανζέ. Ομοιάζω με τον εαυτό μου»», κατέληξε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Να σημειωθεί ότι στο πρώτο μέρος μετά την προσφώνηση από τον αντιπρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, αναπληρωτή καθηγητή Δημήτριο Καραδήμα, μίλησαν οι κ.κ. Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος, φιλόλογος, συγγραφέας και φιλολογικός επιμελητής της Εκδόσεως των Απάντων του Παπαδιαμάντη, με τίτλο «Και πάλι για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη», Δημήτρης Μαυρόπουλος, θεολόγος, διευθυντής των εκδόσεων «Δόμος», εκδότης των Παπαδιαμαντικών Απάντων, με τίτλο «Η περιπέτεια των Παπαδιαμαντικών εκδόσεων», Θανάσης Νάκας, ομότιμος καθηγητής του Ε.Κ.Π.Α., με τίτλο « Ο ρητορικός Παπαδιαμάντης», Δημήτρης Κοσμόπουλος, ποιητής-δοκιμιογράφος, διευθυντής του περιοδικού
«Νέα Ευθύνη», με τίτλο «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ποιητής».
Τέλος στο δεύτερο μέρος μίλησαν οι κ.κ. Άγγελος Καλογερόπουλος, ποιητής, φιλόλογος, δρ. Μουσικολογίας, με τίτλο «Ο οικουμενικός Παπαδιαμάντης», Κώστας Σταμάτης, φιλολογικός επιμελητής, με τίτλο «Η διαχρονία του Παπαδιαμάντη», και η κ. Βασιλική Λαμπροπούλου, δρ. Φιλολογίας, με τίτλο «Η πρόσληψη του Παπαδιαμάντη από τους νεώτερους δημιουργούς. Οι τελευταίες δεκαετίες».