Του Αχιλλέα Παπαρσένου*
Βιβλίο: King: A Life,
Συγγραφέας: Jonathan Eig
Εκδ. Simon & Schuster, 2023, σελ. 688
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ (ΜΛΚ) κατέκτησε μια θέση στο πάνθεον των πατέρων του αμερικανικού έθνους επιλέγοντας τον δρόμο του μαρτυρίου, όταν οδήγησε τον λαό του «ως νέος Μωυσής με προορισμό τη Γη της Επαγγελίας». Η πολυτάραχη ζωή του, που τερματίσθηκε βίαια στα 39 χρόνια του από τη σφαίρα του δολοφόνου, ξετυλίγεται στην καθηλωτική αφήγηση του Τζόναθαν Άιγκ, πρώην συντάκτη της Wall Street Journal και συγγραφέα βραβευμένης βιογραφίας του Μοχάμεντ Άλι.
Μελετώντας χιλιάδες σελίδες από απόρρητα έγγραφα του FBI, που αποχαρακτηρίστηκαν πρόσφατα, προσωπικές επιστολές και μαρτυρίες συνεργατών του ΜΛΚ, άγνωστες ηχογραφήσεις της συζύγου του και αδημοσίευτες αναμνήσεις του πατέρα του, το βιβλίο του δεν αποτελεί μια αγιογραφία του εμβληματικού ηγέτη των μαύρων, καθώς αναδεικνύει την πολυπλοκότητα της προσωπικότητάς του. Γεννημένος στην Ατλάντα το 1929, ο ΜΛΚ ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του ως ιεροκήρυκας και πάστορας στην Εκκλησία των Βαπτιστών, «όπου οι μαύροι έβρισκαν ανακούφιση από τον καθημερινό πόνο». Χαρισματικός, κομψός και δεινός ρήτορας τραβούσε την προσοχή με τη μόρφωση και την κοινωνική άνεση που του εξασφάλιζαν η μεσοαστική ανατροφή του και οι σπουδές στη θεολογία με διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.
Ο ΜΛΚ δεν ήταν «άγιος ή τέλειος», όπως παραδεχόταν η Κορέττα Σκοτ, η πιστή σύζυγος και αφοσιωμένη συναγωνίστριά του, την οποία απατούσε με εξωσυζυγικές σχέσεις, που κατέγραφε το FBI για να τον υπονομεύσει και να τον εκβιάζει. Τον διέκρινε η γενναιότητα, αλλά και η αυτοαμφισβήτηση, που του προκαλούσε κατά καιρούς κατάθλιψη, χωρίς όμως αυτή να τον εκτροχιάσει από τον ακάματο αγώνα του για την κατάργηση του φυλετικού διαχωρισμού εις βάρος των μαύρων στην εργασία, στα σχολεία, στα εστιατόρια, στις συγκοινωνίες, στους δημόσιους χώρους. Θαυμαστής του Γκάντι και της φιλοσοφίας του για ειρηνική αντίσταση, με συχνές αναφορές στους προφήτες της Βίβλου και στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, «οι ομιλίες του συνδύαζαν τη σοφία του Σωκράτη, την ευγλωττία του Δημοσθένη και τους κεραυνούς του Ησαΐα». Συχνή ήταν και η επίκληση της ελληνικής λέξης «αγάπη», ως οδηγό σε όσους τον ακολουθούσαν επικεφαλής του κινήματος για ισότητα, ελευθερία και δικαιοσύνη, που στην πορεία διευρύνθηκε με δράση κατά της φτώχειας και του πολέμου.
Ο Γολγοθάς του ΜΛΚ ξεκίνησε σε ηλικία 26 ετών την 5η Δεκεμβρίου 1955 από τον άμβωνα της εκκλησίας του στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα, στη φωλιά του ρατσιστικού Νότου, όταν οργάνωσε μποϊκοτάζ των λεωφορείων της πόλης, μετά τη σύλληψη της Ρόζα Παρκς, γιατί αρνήθηκε να παραχωρήσει σε λευκό επιβάτη τη θέση της στο λεωφορείο. Στα δεκατρία χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι τη δολοφονία του μπήκε στη φυλακή 29 φορές. Απτόητος επαναλάμβανε αισιόδοξα τη φράση «θα υπερισχύσουμε» και όσο εντείνονταν η βία και οι απειλές κατά της ζωής του, τόσο δυνάμωνε η προσήλωσή του στην επιτυχία του αγώνα, που είχε επωμισθεί.
«Συνδυάζοντας πολιτική δεξιότητα, ηθική πειθώ και φυσική γενναιότητα ηγήθηκε της πιο πετυχημένης εκστρατείας πίεσης στην αμερικανική ιστορία» και υπήρξε ο καταλύτης για την έγκριση θεμελιωδών νόμων κατά των φυλετικών διακρίσεων, οι οποίες διατηρούνταν de jure και de facto έναν αιώνα μετά την κατάργηση της δουλείας από τον πρόεδρο Λίνκολν. Η δράση του δίχασε τότε την Αμερική και ο ίδιος δαιμονοποιήθηκε από τους υπέρμαχους της λευκής κυριαρχίας, αλλά η στρατηγική του αμφισβητήθηκε από τους μαύρους μαχητικούς ακτιβιστές, όπως ο Μάλκολμ Χ, που αντίθετα με εκείνον, δεν απέκλειαν τη χρήση βίας. Παρότι ένας από τους στενότερους συνεργάτες του είχε παλαιότερα σχέσεις με το ΚΚ ΗΠΑ, ο ίδιος δεν πρέσβευε την ανατροπή του καπιταλισμού, αλλά προτιμούσε τη σοσιαλδημοκρατία για τη μεταρρύθμισή του.
Ήταν επίσης πεπεισμένος ότι έπρεπε να αγγίξει τη συνείδηση των φιλελευθέρων λευκών στον Βορρά, γιατί «ο μαύρος χρειάζεται τον λευκό για να τον απελευθερώσει από τον φόβο και ο λευκός τον μαύρο για να τον απαλλάξει από τις ενοχές του» και αξιοποίησε αποτελεσματικά το επικοινωνιακό χάρισμά του στα ΜΜΕ, ιδίως στην τηλεόραση. Η εικόνα νεαρού μαύρου διαδηλωτή να δέχεται άγρια επίθεση από αστυνομικό σκύλο στο Μπέρμιγχαμ της Αλαμπάμα το 1963 σόκαρε την Αμερική και τον κόσμο.
Στη μεγάλη πορεία των 250.000 ειρηνικών διαδηλωτών στην Ουάσιγκτον την 28η Αυγούστου 1963 εκφώνησε μία από τις πιο αξιομνημόνευτες ομιλίες στην αμερικανική ιστορία με τίτλο «Έχω ένα όνειρο». Σε ένα αριστούργημα ρητορικής ονειρευόταν τη μέρα «που τα παιδιά του δουλοκτήτη και του σκλάβου θα κάθονταν στο ίδιο τραπέζι της αδελφοσύνης και τα τέσσερα παιδιά του θα κρίνονταν από το περιεχόμενο του χαρακτήρα και όχι από το χρώμα του δέρματός τους». Ο μέχρι τότε επιφυλακτικός πρόεδρος Κένεντι δεσμεύθηκε να προωθήσει νομοθεσία που θα εξασφάλιζε πλήρη πολιτικά δικαιώματα στους μαύρους. Μετά τη δολοφονία του τον Νοέμβριο 1963 τον νόμο υπέγραψε ο πρόεδρος Τζόνσον το 1964, όπως και τους νόμους για το Δικαίωμα Ψήφου το 1965 και για το Δικαίωμα στη Δίκαιη Στέγαση το 1968.
Οι καλές σχέσεις του ΜΛΚ όμως με τον Τζόνσον ψυχράνθηκαν από το 1966, όταν κλιμάκωσε τη δημόσια αντίθεσή του στον πόλεμο του Βιετνάμ. Εχθρός του δεν ήταν μόνο η Κου Κλουξ Κλαν, αλλά και ο διευθυντής του FBI Έντγκαρ Χούβερ, που υποπτευόμενος κομμουνιστική επιρροή τον παρακολουθούσε εμμονικά αποσπώντας μάλιστα την έγκριση του υπουργού Δικαιοσύνης Ρόμπερτ Κένεντι, που κατά τα άλλα υποστήριζε τον αγώνα του ΜΛΚ. Η ευρύτερη αναγνώρισή του ήλθε το 1963, όταν το περιοδικό TIME τον ονόμασε «Πρόσωπο της Χρονιάς» και το 1964, όταν τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ της Ειρήνης.
Στο τελευταίο κήρυγμά του στο Μέμφις του Τενεσί την 3η Απριλίου 1968 φανταζόταν μια συναρπαστική συζήτηση ανάμεσα στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Ευριπίδη και τον Αριστοφάνη και προαισθανόμενος το τέλος του διαβεβαίωσε το εκκλησίασμα ότι δεν ανησυχούσε μήπως δεν ζήσει μια μακρά ζωή, γιατί «με τη βοήθεια του Θεού είχε φτάσει στην κορυφή του όρους, από όπου αντίκριζε τη Γη της Επαγγελίας». Την επομένη δολοφονήθηκε, όταν βγήκε στο μπαλκόνι του ξενοδοχείου του. Το 1983 ο πρόεδρος Ρέιγκαν υπέγραψε τον νόμο, που καθιέρωνε εθνική εορτή προς τιμήν του. Μνημείο του έχει αναγερθεί στην Ουάσιγκτον κοντά σε εκείνα των προέδρων Λίνκολν και Τζέφερσον, αλλά ο ρατσισμός δεν έχει εξαλειφθεί στην Αμερική. Οι αγώνες του για πολιτική ισότητα και οικονομική δικαιοσύνη είναι σήμερα επίκαιροι, όπως και πριν από 55 χρόνια.
*Ο Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.