Του Χάρη Αμμανατίδη*
Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ιδρύθηκε το 1984, ενώ υποδέχθηκε τους πρώτους φοιτητές το 1988. Το Πανεπιστήμιο με μια στρατηγική επιλογή για το ίδιο αλλά και την πόλη του Βόλου, αξιοποίησε ιστορικά ακίνητα της πόλης του Βόλου τα οποία «προδίδουν» την βιομηχανική παράδοσή της. Ιστορικά κι εμβληματικά κτίρια πέρασαν στα «χέρια» του Πανεπιστημίου, το οποίο στο πλαίσιο επανάχρησής τους επισκεύασε κι αναδιαμόρφωσε τα κτίρια ώστε να πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές για να στεγάσουν και να ικανοποιήσουν το σύνολο των υπηρεσιών κι αναγκών ενός Ακαδημαϊκού Ιδρύματος.
Η στρατηγική εν λόγω επιλογή αποτέλεσε προϊόν προβληματισμού κατά πόσο ένα Πανεπιστήμιο πρέπει να αναπτύσσεται σ΄ έναν «παρθένο» χώρο και να χτίζονται τα απαραίτητα κτίρια, ή εάν το Πανεπιστήμιο μπορεί να λειτουργήσει σε διάφορες περιοχές μιας πόλης και για τον λόγο αυτό εκπονήθηκε Ρυθμιστικό Σχέδιο επί προεδρίας Διοικούσας Επιτροπής Λαζαρίδη Παντελή. Σαφέστατα βέβαια η επανάχρηση των κτιρίων από το Πανεπιστήμιο διέσωσε ένα σημαντικό κτιριακό απόθεμα που αποτελεί ιστορική κληρονομιά για την πόλη του Βόλου, ενώ για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της εν λόγω διαδικασίας θ’ αναφερθούμε διεξοδικά στο 2ο μέρος του αφιερώματος την επόμενη Κυριακή. Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τη λειτουργία των κτιρίων κατά το παρελθόν.
Α) Καπναποθήκη Παπαστράτου
Tο κτίριο καπναποθήκης Παπαστράτου στο ανατολικό άκρο του λιμανιού του Βόλου, είναι ένα εμβληματικό κτίριο το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς όχι μόνο για το Πανεπιστήμιο αλλά για την ίδια την πόλη. Kτίστηκε το 1935 (δίπλα από το εν λόγω κτίριο υπήρχε μία ακόμη αποθήκη, η οποία κτίσθηκε το 1926 και κατεδαφίστηκε, στο σημείο όπου είναι σήμερα κτισμένο το κτίριο «Αλέξανδρος Δελμούζος».) Στο κτίριο της καπναποθήκης γινόταν η αποθήκευση και η μηχανική επεξεργασία του καπνού που περιελάμβανε την ύγρανση των καπνοδεμάτων, την επεξεργασία τους σε καπνόφυλλα, τον καθαρισμό και διαλογή τους, το χαρμάνισμα, το κοσκίνισμα, τη δεματοποίηση και τη διάθεσή του στο εμπόριο. Απασχολούνταν μέχρι 400 άτομα προσωπικό και στα δύο κτίρια. Στην εν λόγω παλιά καπναποθήκη της οικογένειας Παπαστράτου, στεγάζονται σήμερα η Διοίκηση και διάφορες Υπηρεσίες του Πανεπιστημίου.
Β) Μεταλλουργία Παπαρήγα (Αποθήκη υλικών – Μηχανουργείο – Χυτήριο)
Η μεταλλουργία Παπαρήγα ιδρύθηκε το 1889. Τα κτίρια της στο Πεδίο του Άρεως αγοράστηκαν το 1987 από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας κι αξιοποιήθηκαν ως εξής: Η αποθήκη υλικών στεγάζει το τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, το μηχανουργείο στεγάζει το τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, ενώ το χυτήριο στεγάζει το τμήμα Πολιτικών Μηχανικών.
Γ) Καπναποθήκες Αδερφών Ν. Ματσάγγου (Νέα Ιωνία)
Οι τεράστιες παλιές καπναποθήκες του εργοστασίου Αδερφών Ματσάγγου, στεγάζουν σήμερα τη Σχολή Γεωπονικών Επιστημών (στο Φυτόκο Νέας Ιωνίας). Πρόκειται για αξιοποίηση ενός κτιριακού αποθέματος, που το μέγεθός του προδίδει το μέγεθος της συγκεκριμένης καπνοβιομηχανίας στην Ελλάδα.
Δ) Καπνοβιομηχανία Αδελφών Ν. Ματσάγγου
To κτίριο βρίσκεται επί της οδού Παύλου Μελά. Πρόκειται για ένα βιομηχανικό κτίριο του 1890, με μεγάλα ύψη και ανοίγματα, αλλά και πολλές επεκτάσεις και επεμβάσεις. Το 1940 ήταν η μεγαλύτερη βιομηχανία στην Ελλάδα με 2.000. Σε τμήμα του κτιρίου έχει ήδη αναπτυχθεί το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών.
Ε) Κτίριο Τσικρίκη
Το κτίριο βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Ιάσονος και Γαμβέτα. Είναι έργο του αρχιτέκτονα Αναστασίου Μεταξά (1863-1937) και παρουσιάζει αρχιτεκτονικό και μορφολογικό ενδιαφέρον. Το κτίριο σχεδιάστηκε ως κατοικία του δημάρχου Α. Γκλαβάνη ενώ το 1955 αγοράστηκε από τον οφθαλμίατρο Τσικρίκη και χρησιμοποιήθηκε ως οφθαλμολογική κλινική και κατοικία της οικογένειας του. Στο ισόγειο του κτιρίου στεγάστηκε το γαλλικό προξενείο. Σήμερα χρησιμοποιείται κατόπιν ανακαίνισης από το Πανεπιστήμιο ως χώρος διαλέξεων, σεμιναρίων κλπ.
Στ) Κίτρινη Αποθήκη
Η σύγχρονη ιστορία της «Κίτρινης Αποθήκης» στη συμβολή των οδών Βασσάνη και Γαζή, μαρτυρά την παλαιά δαιδαλώδη ιστορία του κτιρίου. Πολλές νομικές εμπλοκές του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και του τρόπου αξιοποίησής του δεν έχουν εντάξει προς το παρόν το κτίριο στη λειτουργική συγκρότηση του και καθημερινότητα του Πανεπιστημίου. Η Κίτρινη Αποθήκη χρησιμοποιήθηκε ως τόπος φυλάκισης, βασανιστηρίων και θανάτωσης εκατοντάδων αγωνιστών, από τον Μάρτιο του ’44 μέχρι την απελευθέρωση.
Ζ) Οικία Καβούρα
Πρόκειται για κτίριο όπου στεγάζεται σήμερα η Τεχνική Υπηρεσία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στη διασταύρωση των οδών Τάκη Οικονομάκη και Γαμβέτα. Το κτίριο αυτό αποτελούσε οικία της οικογένειας Καβούρα.
Η) Οικία Κίτσου Μακρή
Το Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή στεγάζεται στο σπίτι του Κίτσου Μακρή, το οποίο κτίστηκε το 1955 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αργύρη Φιλιππίδη. Πρόκειται για μια διώροφη μονοκατοικία εμβαδού 180 τ.μ., που διατηρεί στοιχεία της παραδοσιακής πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής. Το «Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή» (ΛΚΚΜ) περιήλθε στην κατοχή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με δωρεά της οικογένειας του λαογράφου Κίτσου Μακρή (1917-1988), μετά τον θάνατό του και σύμφωνα με δική του επιθυμία. Από το 1997 λειτουργεί ως Παράρτημα της Βιβλιοθήκης & Κέντρου Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (ΒΙΚΕΠΠΘ) με κύριο στόχο να προσφέρει οργανωμένη πρόσβαση στη συλλογή του λαογράφου.
Θ) Πρώην ΚΤΕΛ Βόλου
Η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου εδρεύει στην πόλη του Βόλου και από τον Μάιο του 2005 λειτουργεί στο πλήρως ανακατασκευασμένο κτίριο της πρώην Τράπεζας Αθηνών στο κέντρο της πόλης στη συμβολή των οδών Μεταμορφώσεως και Δημητριάδος. Χρησιμοποιήθηκε επίσης ως εμπορική αποθήκη και ως σταθμός των υπεραστικών λεωφορείων (ΚΤΕΛ Βόλου).
Ι) Εγκαταστάσεις Τσαλαπάτα
Το Εργοστάσιο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα ήταν ένα από τα μεγαλύτερα του είδους του. Τα εργαστήρια και οι βιομηχανικοί χώροι έχουν αναστηλωθεί και αποτελούν σήμερα σπάνιο δείγμα διασωζόμενου βιομηχανικού συγκροτήματος στον ελληνικό χώρο. Το Εργοστάσιο Πλινθοκεραμοποιίας ιδρύθηκε το 1926 από τους αδερφούς Τσαλαπάτα. Η συνολική έκτασή του ανέρχεται σε 22.000 τ.μ. Στο εργοστάσιο αυτό κατασκευάζονταν ποικίλοι τύποι πλίνθων και κεράμων. Απασχολούσε στην ακμή της λειτουργίας του 250 άτομα. To Εργοστάσιο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα τερμάτισε τη λειτουργία του τo 1978. Δεν αποτελεί ιδιοκτησία του Πανεπιστημίου, ωστόσο στεγάζονται στο χώρο υπηρεσίες του και συγκεκριμένα η Επιτροπή Ερευνών.
Ια) Πρώην κλινική Λητώ
Στη συμβολή των οδών 2ας Νοεμβρίου και Βερναρδάκη στεγάζεται σήμερα η φοιτητική λέσχη και εστία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Αποτελεί εγκατάσταση που παλιά φιλοξενούσε την κλινική «Λητώ».
Ιβ) Μονή Πάου
Εκτός της πόλης του Βόλου, το Πανεπιστήμιο έχει κατασκευάσει το Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο του το οποίο βρίσκεται στο Νότιο Πήλιο, 43 χλμ. από τον Βόλο και συγκεκριμένα στην Αργαλαστή. Στεγάζεται στα κτήρια μιας παλιάς μονής του 18ου αιώνα (της Μονής του Αγ. Νικολάου) τα οποία παραχωρήθηκαν το 1985 από την κοινότητα της Αργαλαστής. Το συγκρότημα αυτό που διαχειρίζεται η Εταιρεία Αξιοποίησης της Περιουσίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (ΕΔΑΠ/ΠΘ) είναι πλήρως εξοπλισμένο, λειτουργεί όλον τον χρόνο και δύναται να φιλοξενήσει θερινά σχολεία και μικρές ομάδες εργασίας, ως και πολιτιστικά δρώμενα (συναυλίες, εκθέσεις…).
Πηγές: α) Ιστοσελίδαwww.uth.gr, β) Σημειώσεις μαθήματος Αδαμάκη Κώστα, κεφ. «Πείραμα επανάχρησης βιομηχανικών κτιρίων στο Π.Σ. Βόλου – Ν. Ιωνίας», γ) www.ktirio.gr, δ) ιστοσελίδα www.adamakis-architects.gr.
Την επόμενη Κυριακή, ακολουθεί το 2ο Μέρος του αφιερώματος: Η επανάχρηση των ιστορικών κτιρίων από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και οι επιπτώσεις στη λειτουργία της πόλης του Βόλου.
* Ο Χάρης Αμμανατίδης είναι μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, Msc Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Διαχείρισης, e-mail: [email protected]