Του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου*
Ένα βιβλίο – σταθμός στα Γράμματα και ειδικότερα στην εκπαίδευση της Κύπρου είναι η πρόσφατη μελέτη της εκπαιδευτικού Μαρίας Μιχαηλίδου με τίτλο «Ιστορία της Προσχολικής-Προδημοτικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο», εκδ. Ηλία Επιφανίου, Κύπρος, σελ. 415. Όλο και σπανίζουν τέτοιες έρευνες, τόσο επιβλητικές, με τόση γνώση και διαύγεια, αφού προϋποθέτουν αφιερωματική πίστη, χρόνο, ενδελεχή μελέτη, συγκρίσεις, τεκμηρίωση και αγάπη βαθιά του αντικειμένου.
Χαίρομαι για πολλούς λόγους που κρατώ στα χέρια μου αυτόν τον τόμο, ιδιαίτερα γιατί η Μαρία Μιχαηλίδου είναι αγαπημένη διδάκτοράς μου, που εκπόνησε το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, όπου και υπηρετούσα. Γεννημένη στο Κάιρο, μεγαλωμένη στην Κύπρο, σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου, στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και στο Μαράσλειο Διδασκαλείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπηρέτησε από διάφορες θέσεις την Εκπαίδευση στην Κύπρο (δασκάλα, διευθύντρια, επιθεωρήτρια, ειδική επιστήμων στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο κ.ά.). Έχει δώσει ένα αξιόλογο έργο (πλέον των 20 βιβλίων) στα Κυπριακά Γράμματα με κριτικές, μονογραφίες, ποίηση, θέατρο κ.λπ. Το ιδιαίτερο πεδίο μελέτης και έρευνας είναι κυρίως η εκπαίδευση, η Γενική και η Παιδική Λογοτεχνία κ.ά. Η γραφή της χαρακτηρίζεται από τη ρέουσα γλώσσα, την επιμελημένη φράση, την έγκυρη ιχνηλάτηση και τον σεβασμό στον αναγνώστη.
Το υλικό της έρευνας διαιρείται σε έξι (6) κεφάλαια, με πρόταξη των χαιρετισμών και με κατακλείδα Επίλογο, Παράρτημα, Βιβλιογραφία, Ευρετήριο και Εργο-βιογραφικό σημείωμα.
Στο Α’ κεφάλαιο (σ. 31-56) γίνεται ιστορική αναδρομή από τα αρχαϊκά χρόνια ώς τον 19ο αιώνα. Είναι φυσικό στις πρώιμες κοινωνίες η πρώτη φροντίδα για την επιβίωση, την εξεύρεση τροφής και την προστασία των παιδιών να την έχουν οι γονείς. Ελάχιστες είναι οι μαρτυρίες για την πρώιμη μορφή εκπαίδευσης στην Κύπρο, κυρίως με την κατίσχυση των βασιλείων, όπου υπήρχαν γραφείς-καταγραφείς που δίδασκαν «προνομιούχους εφήβους και νεανίες». Σταθμός στην εκπαίδευση νηπίων (αγοριών και κοριτσιών) υπήρξε η ίδρυση του πρώτου νηπιαγωγείου στη Λεμεσό το 1903, για να καταργηθεί όμως το 1933 από τον Άγγλο διοικητή Palmer. Μετά την Ανεξαρτησία τα πράγματα οδεύουν σε καλύτερους δρόμους.
Το Β’ κεφάλαιο (σ. 57-122) αναφέρεται στην περίοδο της αποικιοκρατίας (1878-1960) και στις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι γονείς και η κοινωνία ολόκληρη σχετικά με την αγωγή των νηπίων. Στον Τύπο της εποχής διαπιστώνουμε το ρεύμα αλληλεγγύης με δωρητές και ευεργέτες, προκειμένου να αντιμετωπιστούν εκπαιδευτικά και κοινωνικά προβλήματα. Διαβάζουμε στον Τύπο: «Ίδρυσις Γυμνασίου άνευ Νηπιαγωγείου, σημαίνει οικοδομήν της οποίας η ίδρυσις άρχεται από της στέγης και βαθμηδόν προς τα θεμέλια αλά κινέζικα!».
Στο Γ’ κεφάλαιο (σ. 123-151) γίνεται αναφορά στα οκτώ φιλανθρωπικά και πνευματικά σωματεία, που επιτέλεσαν αξιόλογο έργο στους τομείς φύλαξης, ασφάλειας και υγιεινής διαβίωσης των νηπίων και των παιδιών προσχολικής ηλικίας, ανακουφίζοντας τις εργαζόμενες μητέρες κ.λπ. Με αυτή «την ιδιωτική πρωτοβουλία και τη φιλάνθρωπη δράση των Σωματείων» παρακινείται και το κρατικό ενδιαφέρον για τη θεσμοθέτηση της Προδημοτικής Εκπαίδευσης.
Το Δ’ κεφάλαιο (σ. 153-195) περιλαμβάνει την εκπαίδευση των νηπίων από το 1960 έως το 1977, τον Κανονισμό Λειτουργίας των Νηπιαγωγείων, την επιμόρφωση και ισοτιμία των νηπιαγωγών προς τους άλλους εκπαιδευτικούς, τα προσφυγικά νηπιαγωγεία μετά το 1974 κ.λπ.
Το Ε’ κεφάλαιο (σ. 197-281) αναφέρεται στην εικοσαετία 1975-1995, όπου η Προδημοτική Εκπαίδευση θεσμοθετείται δωρεάν και υποχρεωτικά για όλα τα παιδιά, βελτιώνεται και συνεχώς αναπτύσσεται με βάση το Αναλυτικό Πρόγραμμα του 2016, «βασισμένο σε όλες τις επιστημονικές σύγχρονες έρευνες για την προσχολική εκπαίδευση».
Το Στ’ κεφάλαιο (σ. 283-334) αναφέρεται σε παιδαγωγούς, ξένους και Κύπριους, που διέπρεψαν και θεωρούνται οι σκαπανείς στην αγωγή και την εκπαίδευση των νηπίων, όπως οι Πεσταλότσι (1746-1827), Φραίμπελ (1782- 1852), Μοντεσόρι (1870-1952), Ντεκρολύ (1871-1932), Σαπφώ Λεοντιάς (1832-1900), Αικατερίνη Λασκαρίδου (1842-1916), Πολυξένη Λοϊζιάς (1855-1942), Αθηναΐς Λανίτη (1885-1973), Περσεφόνη Παπαδοπούλου (1889-1948), Λούλα Παπαχριστοφόρου (1934-2018), Λητώ Παπαχριστοφόρου (1936-1995) κ.ά.
Το βιβλίο Ιστορία της Προσχολικής-Προδημοτικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο», συγκροτημένο σε δομή, κατάταξη και συμπεράσματα, συμβάλλει ουσιαστικά στη γνώση της ιστορικής εμφάνισης, θεσμοθέτησης και πορείας του Νηπιαγωγείου στην Κύπρο, εντάσσοντάς το στο διεθνές εκπαιδευτικό κλίμα. Ασφαλώς είναι χρηστικό και χρήσιμο σε όλους τους εκπαιδευτικούς και ιδιαίτερα στους νηπιαγωγούς.
Κλείνω με ένα μικρό απόσπασμα από τον Επίλογο του βιβλίου, που με εκφράζει απόλυτα: «…σήμερα που θέλουμε και ενθαρρύνουμε να έχει το παιδί άποψη, φωνή και συμμετοχή στα όσα συμβαίνουν στο οικογενειακό και στο σχολικό περιβάλλον, σίγουρα θα πρέπει και τα μικρότερα παιδιά να μπορούν να χαίρονται μαθαίνοντας και να μαθαίνουν παίζοντας, να συμμετέχουν δημιουργώντας και να δημιουργούν συμμετέχοντας στην όλη ζωντανή, οργανωμένη και χαρούμενη ζωή του νηπιαγωγείου».
*Ο Β.Δ. Αναγνωστόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας