Από την παράσταση στην Επίδαυρο
Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Tι γυρεύουν οι κατσαρίδες στην Επίδαυρο;
Mα κριτσανίζουν τον αρχαίο λόγο.
…αλωνίζοντας την ορχήστρα με αλογίσια τάχατες τριποδίσματα…
Κρίμα στον θεατρικό πικρόλογο του Αριστοφάνη που ζυμώνεται από αντιθεατρικές πόζες στην καρδιά του Πολυκλείτειου ναού. Κάνει τέτοια κοιλιά η παράσταση των Ιππέων, καθώς τεζάρει από το χυδαίο φαΐ που προσφέρει στην τραπεζαρία της Επιδαύρου το Εθνικό Θέατρο. Ο κατεξοχήν, πες, στυλοβάτης του.
Εξηγούμαι: Τέτοια ανοίκεια, στρεβλή και πολύγλωσση απόδοση αρχαίου κειμένου δεν έχω ματακούσει. Μα και τέτοια γλωσσοκλαστική χυδαιότητα δεν υποχρεώθηκα ποτέ να υπομείνω, παρόλες τις «φιλότιμες» προσπάθειες παλιότερων «καταξιωμένων» (υποτίθεται) μεταφραστών, να παλινορθώσουν με δήθεν υποβλητικά κεντρίσματα το κύρος της χειμαζόμενης τηλεοπτικής ακαθαρσίας. Κι όλα αυτά βαθιά μέσα στην πηγή εκφοράς του αρχαίου λόγου. Τόσο κοντά στην πολύπαθη ιστορία της αριστοφανικής πικρολογίας.
Είναι σαν τις κατσαρίδες, λοιπόν, που βγαίνουν τα μεσάνυχτα και γυρεύουν να τρυπώσουν στα άβατα της σκοτεινής κρεβατοκάμαρας, για να αφήσουν ένα λεπτό στρώμα βόρβορου και γλίτσας που κρυσταλλώνεται πάνω στο σώμα του αττικού λόγου.
Το κρίμα πρωτ’ απ’ όλα πέφτει πάνω στον αξιόλογο λογοτέχνη και μεταφραστή Σωτήρη Κακίση. Δεν μας έχει συνηθίσει σε σκατολογίες του τύπου «πάφλατις πούφλατες», εμπαίζοντας λογοπλαστικά το όνομα του πρωταγωνιστή Παφλαγόνα, όσο και αν ο τελευταίος σέρνεται χλευαστικά μεσ’ από τα επιδέξια χέρια του κωμικού ποιητή.
Ό,τι ωραιότερο, ωστόσο, ακούστηκε την Παρασκευή από τη σκηνή του αργολικού θεάτρου ήταν η ακροτελεύτια φράση – συμβουλή του κορυφαίου προς το κοινό (φαντάζομαι, εκτός κειμένου):
«Τώρα ας σβήσουν τα φώτα κι ας πει το φεγγάρι τα δικά του λόγια, τα ίδια λόγια που είπε και τη νύχτα εκείνη του 424 φωτίζοντας με τη χάρη του το μαγευτικό τοπίο της Επιδαύρου»…
Έτσι έκλεινε μια παράσταση βλογιοκομμένη, ραμμένη στα μέτρα ενός τηλεοπτικού αχταρμά πολλών επεισοδίων με στόχο το κοινό της σύγχρονης επιθεωρησιακής αρπαχτής που ξεκαρδίζεται με τις ατάκες της εποχής, δίχως την παραμικρή αναγωγή στο συνθηματολογικό υπόβαθρο της αττικής αλφαβήτας.
Κοντά στην αμαρτία και την ύβρη της μεταφραστικής τιποτολογίας, ο σκηνοθετικός προβολέας αστόχησε με τον φωτισμό του, επιχειρώντας να παχτώσει έναν αχταρμά από αδρανή υλικά μιας φριχτής κινησιολογίας με φερτές ύλες από κατεβατά, σπασμένων κλαριών, βραχόλιθων και λάσπης. Όλα φύρδην μίγδην.
Έχουμε να κάνουμε ατυχώς με μια σκηνοθετική αντίληψη φωνητικής κοσμοπλημμύρας, εμπλουτισμένης από μουσικά παραληρήματα και κραυγολογίες που αντισκόπτουν συλλήβδην τον μοναδικό πλούτο της πρωτότυπης αριστοφανικής γλώσσας χρησιμοποιώντας εικονικές μεθόδους εκφραστικής ασφυξίας. Ξεχνούν ή δεν αντιλαμβάνονται οι σύγχρονοι μεταφορείς των λεκτικών πυράκανθων την επικαιροποίηση των χονδροειδών λιβέλλων, αλλά και των μασκαρεμάτων που επιχειρεί ο ποιητής και που έχουν στόχο τον πολεμοκράχτη Κλέωνα αντιβάλλοντας στη δημαγωγική του χλαμύδα τον αντιπολεμικό χιτώνα των Ιππέων…
Των Ιππέων, που δυστυχώς αλλάζουν ανεξήγητα και σπασμωδικά ένδυμα στην Επίδαυρο κι από άλογα ράτσας γίνονται αλογάκια που κλαίνε…
Για να μην πω κατσαρίδες που διαβωμολοχούν το όμορφο περιβάλλον του Κυνόρτιου λόφου.
*
Ο Αριστοφάνης αριστοφάνιζε. Καλά έκανε. Κι με το δίκιο του. Οι αντιγραφείς όμως της αριστοφανικής ιδιολεξίας, πόσο νομίζουν πως ακολουθούν τις νόρμες της νέας ή παλιάς κωμωδίας αντιποιούμενοι τη σύγχρονη ιαμβική σάτιρα;
«Εσύ ό,τι πεις», λέει κάπου ο Χορός. Και συνεχίζει ο σκηνοθέτης και μεταφραστής να παίζουν.
Εν ού παικτοίς, βέβαια:
«Εσύ, ότι Ιππείς»…
Φτηνολογίες…
Κι επειδή ο Κρατίνος ήταν αυτός που έχασε αυγά και καλάθια, στην αθηναϊκή σκηνή, από την κωμωδία και το πλήρωσε ακριβά, θα τολμούσαμε να πούμε για την παράσταση και τους υπογραφείς της:
Από Κρατίνος εύκολα ξεπέφτεις σε κρετίνο…
*
Κάπου κάπου, μέσα στην ξεραΐλα του κιτρινισμένου κάμπου έσκαγε το κεφαλάκι του κι από κανένα χορταράκι έξυπνου αριστοφανικού αστείου. Πικρόχολο μεν, αλλά γνήσιο τέκνο της ιαμβικής σάτιρας ή και απόπαιδο του ιδιόλεκτου καλαθοποιού της αθηναϊκής ζωής και φανατικού οπαδού της τροχαϊκής χολίτιδας…
Αλλαντοπώλης, Παφλαγόνας, Δήμος Πνυκιώτης, Δημοσθένης, Νικίας και Αγοράκριτος δεινοπάθησαν στα χέρια του σκηνοθέτη. Για μια φούχτα θεατρικό αλάτι…
Που έψησε την πληγή του θεατρικού λόγου πάνω και κάτω από κάθε διάζωμα, κερκίδα ή εδώλιο του Πολυκλείτειου Ναού…
*
Κρίμα μ’ άλλα λόγια στο κύρος του αργολικού θεάτρου. Εκεί που το κατάντησαν, οι κρετίνοι της θεατρικής μωρολογίας και οι παραστάτες της σκηνικής κακογουστιάς.
(*) Επαναλαμβανόμενη φράση του μεταφραστικού χειμάρρου…