Tου Γεώργιου Καπουρνιώτη
Αν εξαιρέσουμε το περσινό Πάσχα, που εξαιτίας της πανδημίας του νέου κορωνοϊού δεν γιορτάστηκε, το φετινό ήταν πολύ διαφορετικό εν συγκρίσει με όσα έχουμε ζήσει στο παρελθόν.
Αρχικά, ας δούμε βιβλιογραφικά τη σημασία και την ετυμολογία του. Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια (2021): «Πάσχα ονομάζεται η μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού και του ιουδαϊσμού. Στον Ιουδαϊσμό καθιερώθηκε ως η ανάμνηση της Εξόδου, που ελευθέρωσε τους Εβραίους από την αιγυπτιακή δουλεία. Μεταγενέστερα υιοθετήθηκε ως εορτασμός από τους Χριστιανούς αναφορικά με τον θυσιαστικό θάνατο και την ανάσταση του Ιησού Χριστού.
O όρος Πάσχα προέρχεται από το αραμαϊκό πασ’ά και το εβραϊκό πέσαχ. Κάποιοι μελετητές έχουν προτείνει ως προέλευση του εβραϊκού όρου ξένη ετυμολογία, όπως η ασσυριακή πασαχού (πραύνω) ή η αιγυπτιακή πασ’ (ανάμνηση) ή πεσάχ (πλήγμα). Ορισμένοι ερευνητές ανιχνεύουν τις αρχές των εορταστικών εκδηλώσεων του Πάσχα σε χαναανιτικές γιορτές που σχετίζονται με τη συγκομιδή κριθαριού την άνοιξη. Άλλοι μελετητές θεωρούν ότι η ρίζα του Πάσχα βρίσκεται σε γιορτές και ιεροτελεστίες της άνοιξης της προ-ισραηλιτικής εποχής με την έννοια των ποιμένων που υποβάλλουν αίτημα στον θεό για την προστασία του κοπαδιού τους. Αξίζει να τονισθεί, πως αυτές οι υποθέσεις δε θεωρούνται επαρκώς τεκμηριωμένες.»
Αν γυρίσουμε λίγο πίσω στον χρόνο, θα θυμηθούμε πως το Πάσχα στις πόλεις και στα χωριά κάποτε είχε πιο πολύ θρησκευτικό παρά κοσμικό χαρακτήρα, γεγονός που αντικρούεται με τα όσα βιώνουμε στη σημερινή εποχή. Ειδικά στα χωριά, το παραδοσιακό Πάσχα, το περίμεναν πως και πως κάτοικοι και τουρίστες. Και ας μην ξεχνάμε πως τότε η προετοιμασία για το Πάσχα ξεκινούσε, με το άνοιγμα του Τριωδίου.
Ακολουθούσαν οι εβδομάδες της κρεατοφάγου, αρχικά, και της τυροφάγου, κατόπιν, συνοδευόμενη από ποικίλες καρναβαλικές εκδηλώσεις. Τέλος έρχονταν η καθαρή εβδομάδα και άλλες πέντε, μέχρι τη Μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου.
Πέραν τούτου, απ’ την Καθαρά Δευτέρα και μετά η νηστεία ήταν απαραίτητη και ιδιαίτερα αυστηρή, αφού αποφεύγονταν, συστηματικά, το κρέας, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το ψάρι, που είχε την τιμητική του μόνο την ημέρα του Ευαγγελισμού και την Κυριακή των Βαΐων. Η Καθαρά Δευτέρα, μάλιστα, έδινε ξεχωριστή χαρά σε πολλούς, γιατί περίσσευε απ’ το πλούσιο αποκριάτικο τραπέζι μας πολλά αρτύσιμα φαγητά κατάλληλα για τη μετέπειτα νηστεία – καταλαβαίνετε τι εννοώ …
Υπήρχαν, βέβαια, και κάποιοι χριστιανοί, οι οποίοι κάνανε τις εκπτώσεις τους, αλλά ούτε τις κοινολογούσαν, ούτε επαίρονταν γι’ αυτές, προκειμένου να μη σκανδαλίζουν τους πολλούς, που νήστευαν. Άλλωστε, τα σουβλατζίδικα και γυράδικα, ή οι πιτσαρίες δεν λειτουργούσαν, για να μην προκαλούν με τις οσμές τους. Σημειωτέον ότι, σχεδόν, όλοι κοινωνούσαν, μία φορά τουλάχιστον, κατά τη διάρκεια της νηστείας ή της Μεγάλης Εβδομάδας, ενώ οι ναοί ήταν, πάντα, γεμάτοι από κόσμο και απ’ όλες τις ηλικίες.
Μετά από την περίοδο της νηστείας και τη στέρηση πενήντα ημερών από κρέας και γαλακτοκομικά περιμέναμε με μεγάλη ανυπομονησία το Πάσχα για να φάμε ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς. Η βουλιμία, ήταν τόσο μεγάλη, έχοντας ως αποτέλεσμα κάποιους συνανθρώπους μας να βάζουν στις τσέπες τους ένα κόκκινο αυγό ή ένα κουλουράκι, για να προφθάσουν την πείνα τους μετά το «Χριστός Ανέστη», το οποίο συνοδεύονταν, από πυροτεχνήματα και βαρελότα, από φωταψίες, από αναμμένες λαμπάδες – μια άσπρη λαμπάδα, ενδεχομένως, δώρο του νονού και της νονάς στα βαφτιστήρια τους – απ’ τους πανηγυρικούς ήχους του κωδωνοστασίου και τις ανταλλαγές ευχών. Τα μικρά παιδιά φορούσαν τα ρούχα ή παπούτσια, δώρο του νονού ή της νονάς. Οι μεγαλύτεροι φορούσαν τα καλά τους διότι η Ανάσταση του Κυρίου ήταν μία ξεχωριστή γιορτή.
Μετά τη βραδινή ακολουθία, συγγενείς και φίλοι απολαμβάναμε όλοι μαζί ένα πλούσιο τραπέζι με διάφορα εδέσματα και ως κύριο πιάτο μαγειρίτσα. Την επόμενη ημέρα, την Κυριακή του Πάσχα, είχε κεντρική θέση στο Πασχαλιάτικο σκηνικό, ο οβελίας. Μάλιστα μερικοί για λόγους οικονομίας ούτε αυτόν απολαμβάνανε με τη δικαιολογία, ότι ένα αρνί ψητό εξαφανίζεται, εύκολα, ενώ μαγειρεμένο, τμηματικά, καλύπτει περισσότερο χρόνο την οικογένεια.
Αντίθετα στις μέρες μας, όπως αντιλαμβανόμαστε όλοι μας, ο θρησκευτικός χαρακτήρας του Πάσχα έχει υποχωρήσει αισθητά και έχει δώσει την πρωτοκαθεδρία στον κοσμικό. Εκείνο που ενδιαφέρει, πλέον, τη μεγάλη πλειοψηφία των χριστιανών δεν είναι η ψυχική προετοιμασία και ό,τι αυτή συνεπάγεται, αλλά τα ψώνια, το φαγητό, η διασκέδαση, ο χορός, οι συναναστροφές με φίλους, τα ταξίδια, τα ξενύχτια, η κραιπάλη και το άφθονο αλκοόλ …
Απομονώσαμε τις Αποκριές και τις καταστήσαμε γιορτή του καρνάβαλου και του ξεφαντώματος και όχι απαρχή ενός δύσκολου αγώνα για τη σωτηρία της ψυχής μας. Θυμόμαστε, συνήθως, τα νηστίσιμα μόνο την Καθαρά Δευτέρα ή κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά ευκαιριακά και χάριν ποικιλίας και όχι σαν άσκηση χάριν της εγκράτειας.
Εκκλησιαζόμαστε, αραιά και πού, ενώ τα μυστήρια της εξομολόγησης και της Θείας Κοινωνίας είναι άγνωστα σε πολλούς χριστιανούς. Έχουμε, τέλος, αναγάγει σε μείζον ζήτημα το ψήσιμο του οβελία, κι ας μην έχουν κάποιοι να φάνε.
Κι όλα αυτά τα είδαμε τώρα στην εποχή του κορωνοϊού …
Λιτή και απλή, λοιπόν, ήταν η παραδοσιακή Πασχαλιά σε σχέση με το σήμερα, αλλά και τόσο γεμάτη από Χριστό και οικογενειακή θαλπωρή.
Βιβλιογραφία
Βικιπαίδεια (2021). Πάσχα. Ηλεκτρονική Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια.