Η δημοκρατία πεθαίνει στο σκοτάδι

Του Αχιλλέα Παπαρσένου*

 Βιβλίο: Collision of Power

Συγγραφέας: Martin Baron

Εκδ. Flatiron Books, 2023, σελ 560

Ο Μάρτιν Μπάρον γνώριζε ότι θα αντιμετώπιζε μια μεγάλη πρόκληση, όταν τον Ιανουάριο 2013 ανέλαβε τη διεύθυνση της Washington Post (WP), «που έπασχε από χαμηλό μεταβολισμό», με πτώση της κυκλοφορίας και των εσόδων της. Δεν μπορούσε όμως να προβλέψει ότι επτά μήνες αργότερα θα την αγόραζε ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής της Amazon Τζεφ Μπέζος έναντι 250 εκατομμυρίων δολαρίων, μετά από 80 χρόνια ιδιοκτησίας της από την οικογένεια Γκράχαμ. Ούτε ανέμενε ότι τρία χρόνια αργότερα ο λαϊκιστής Ντόναλντ Τραμπ θα κέρδιζε τις προεδρικές εκλογές του 2016, τοποθετώντας την εφημερίδα του στην κορυφή «των εχθρών του λαού». Στη «Σύγκρουση Εξουσίας» εξιστορεί την εμπειρία αυτής της συνύπαρξης σε μια περίοδο αναταραχής για την πολιτική και τα ΜΜΕ μέχρι την αποχώρησή του οκτώ χρόνια αργότερα, στο τέλος Φεβρουαρίου 2021, έναν μήνα μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Τζο Μπάιντεν.

Για τον Μπάρον με την έξαρση της παραπληροφόρησης, της συνωμοσιολογίας και του αυταρχισμού η αναζήτηση της αλήθειας γίνεται δυσκολότερη και ο ρόλος του Τύπου ως θεμέλιο της δημοκρατίας όλο και σημαντικότερος. Πολιτικά ανεξάρτητος, προσηλωμένος στις θεμελιώδεις αρχές της αμεροληψίας, του ελέγχου και λογοδοσίας της εξουσίας, πιστός στον κανόνα ότι η είδηση πριν δημοσιευθεί πρέπει να τεκμηριωθεί επιμελώς και ότι «η καλή δημοσιογραφία αποτελεί πράξη πατριωτισμού», είδε την εφημερίδα του να ανακτά την ηγετική της θέση δίπλα στους Νew Υork Τimes, τα οικονομικά της να εξυγιαίνονται με την κερδοφορία των έξι τελευταίων χρόνων της θητείας του να καλύπτει την αρχική επένδυση του Μπέζος, τον αριθμό των συντακτικού προσωπικού της να αυξάνεται από 580 σε 1.000 και τις ηλεκτρονικές συνδρομές να εκτινάσσονται από τις 500 χιλιάδες στα τρία εκατομμύρια.

Πάντως παρά την αποκατάσταση του γοήτρου της ιστορικής εφημερίδας έφυγε πικραμένος από την αμφισβήτηση που αντιμετώπισε από τη νέα γενιά συντακτών, που τον έβλεπε σαν εκπρόσωπο της παλιάς σχολής, διστακτικό να υιοθετήσει τις αλλαγές που ζητούσαν στην αίθουσα σύνταξης, αντίθετο στη χωρίς μέτρο χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την προβολή των προσωπικών απόψεων των δημοσιογράφων σε σειρά πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων, αργό να προωθήσει άμεσα μαύρους δημοσιογράφους σε θέσεις αρχισυντακτών, μέσα στο κλίμα οργής που προκάλεσε στην αμερικανική κοινωνία η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ τον Μάιο 2020.

Ο συνδυασμός Μπέζου-Μπάρον αποδείχθηκε ευεργετικός. Ο πρώτος γνώριζε καλά την τεχνολογία για να κάνει ελκυστική την εφημερίδα στην ψηφιακή εποχή («ο κόσμος με τη συνδρομή του θέλει να αγοράσει μια ιδέα») και ήταν διατεθειμένος να ξοδεύσει όσα απαιτούνταν για τη βιώσιμη ανάπτυξή της, χωρίς να επεμβαίνει στο δημοσιογραφικό έργο, ακόμη και όταν αφορούσε αμφιλεγόμενες επιχειρηματικές πρακτικές της Amazon ή την ιδιωτική ζωή του, διασκεδάζοντας έτσι τις αρχικές ανησυχίες για την ανεξαρτησία της εφημερίδας. Ο δεύτερος διέθετε την έξωθεν καλή μαρτυρία, αφού είχε ήδη διατελέσει διευθυντής της Boston Globe για έντεκα χρόνια (2001-2012) και ενωρίτερα της Miami Herald (2000-2001), ενώ προηγουμένως είχε εργασθεί από θέσεις αρχισυντάκτη στους Los Angeles Times και Νew Υork Τimes. Επί των ημερών του η Boston Globe αποκάλυψε το μεγάλο σκάνδαλο σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων στους κόλπους της πανίσχυρης Καθολικής Εκκλησίας στη Βοστώνη. Παρά τις ασφυκτικές πιέσεις που δέχθηκε να μην προχωρήσει στην εκρηκτική αποκάλυψη, εμπιστεύθηκε την ερευνητική ομάδα του, που τιμήθηκε με βραβείο Πούλιτζερ το 2003 και εξυμνήθηκε στο φιλμ «Spotlight», που κέρδισε το Οσκαρ καλύτερης ταινίας το 2015.

Η έμφασή του στην ερευνητική δημοσιογραφία ήταν συνυφασμένη με την κουλτούρα της WP, που στις αρχές της δεκαετίας 1970, είχε αποκαλύψει το σκάνδαλο Γουοτεργκέιτ, που οδήγησε στην παραίτηση του προέδρου Νίξον και είχε δημοσιεύσει τα απόρρητα «Έγγραφα του Πενταγώνου» για την αμερικανική ανάμειξη στο Βιετνάμ. Έτσι δεν άργησε η δημοσίευση των αποκαλύψεων του Έντουαρντ Σνόουντεν τον Ιούνιο 2013 για το μυστικό πρόγραμμα μαζικών ηλεκτρονικών παρακολουθήσεων από την αμερικανική μυστική υπηρεσία NSA, που απέσπασε βραβείο Πούλιτζερ. Αυτό το περίοπτο δημοσιογραφικό βραβείο απονεμήθηκε 17 φορές στις τρεις εφημερίδες που διηύθυνε, εκ των οποίων 10 φορές στη WP.

Στον πόλεμο που ο Τραμπ κήρυξε κατά των «διεφθαρμένων ΜΜΕ», στα οποία εκτός της WP, συμπεριλάμβανε τους ΝΥΤ και το CNN, ο Μπάρον αντέτεινε ότι «εμείς δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο, αλλά εργαζόμαστε σκληρά για την ανακάλυψη της αλήθειας, με αμεροληψία και ανοιχτό μυαλό». Απτόητος στις απειλές του Αμερικανού προέδρου και τις πιέσεις που ασκούσε σε κυβερνητικές υπηρεσίες να πλήξουν οικονομικά τον ιδιοκτήτη της Amazon, λόγω της επίμονης κριτικής που του ασκούσε η εφημερίδα του, ο Μπάρον απαντούσε με αποκλειστικότητες που έριχναν φως στην κατάχρηση εξουσίας, την τοξική συμπεριφορά, τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας και την υπονόμευση του κράτους δικαίου από τον Τραμπ. Θεωρώντας ως κύρια αποστολή της εφημερίδας του τον έλεγχο και λογοδοσία της εξουσίας «χωρίς φόβο ή εύνοια», διερευνούσε τα πραγματικά δεδομένα της προεδρίας Τραμπ, από τη ρωσική ανάμειξη στις προεδρικές εκλογές του 2016, την αλλοπρόσαλλη διαχείριση της θανατηφόρας πανδημίας του κορωνοϊού μέχρι την υποκίνηση όχλου οπαδών του για κατάλυση του Καπιτωλίου την 6η Ιανουαρίου 2021 και τη διπλή παραπομπή του από τη Βουλή των Αντιπροσώπων για καθαίρεση (που δεν ενέκρινε η Γερουσία, καθώς δεν συγκέντρωσε την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων). Η εμπρηστική γλώσσα του έθετε σε κίνδυνο γενναίους δημοσιογράφους και έστελνε το μήνυμα σε αυταρχικούς ηγέτες ανά τον κόσμο ότι δεν τον ενδιέφερε η ανεξαρτησία του Τύπου. Έτσι φαίνεται ότι το ερμήνευσε και η ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, όταν οργάνωσε τη φρικτή δολοφονία του σφοδρού επικριτή της, αρθρογράφου της WP Τζαμάλ Κασόγκι στην Κωνσταντινούπολη το 2018.

Στα τέσσερα χρόνια της προεδρίας Τραμπ η WP κατέγραψε 30.573 ψευδείς ή παραπλανητικούς ισχυρισμούς του με κορυφαίο το «μεγάλο ψέμα» της νοθείας στις προεδρικές εκλογές του 2020. Το 2017 κάτω από τον τίτλο της εφημερίδας προστέθηκε το ρητό «η δημοκρατία πεθαίνει στο σκοτάδι», που διατηρήθηκε και μετά την αποχώρηση του Τραμπ από την προεδρία. Ο τελευταίος πάντως αποδείχθηκε ο καλύτερος «πλασιέ» της WP, γιατί το αναγνωστικό κοινό απαντούσε στις επιθέσεις του με μαζικές συνδρομές δείχνοντας έτσι την εμπιστοσύνη του στον ρόλο της εφημερίδας στην προάσπιση της απειλούμενης δημοκρατίας. Αυτές οι συνδρομές μειώθηκαν κατά 500 χιλιάδες, όταν ο Τραμπ εγκατέλειψε τον Λευκό Οίκο. Σε περίπτωση μιας δεύτερης θητείας του ο Μπάρον καλεί τον Τύπο να ασκήσει εξονυχιστικότερο έλεγχο των πεπραγμένων του, γιατί φοβάται ότι ο Τραμπ θα εκδικηθεί τους υποτιθέμενους εχθρούς του και θα εντείνει την αυταρχικότητά του.

*Ο Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.