Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Α.
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον το βιβλίο του Γεωργίου Β. Διαμαντάκου (1895-1989) με τίτλο Από τον στρατιωτικόν βίον (Αύγουστος 1916 – Νοέμβριος 1920), Εισαγωγή-Σημειώσεις Σίμων Βεκρής, επιμέλεια κειμένων Καίτη Διαμαντάκου, εξώφυλλο Κάτια Κουτσαφτή, εκδόσεις Αίολος, Αθήνα 2021, σελ. 205. Είναι το στρατιωτικό ημερολόγιο του πατέρα του φίλου μου Νίκου Διαμαντάκου και κάτι που με συγκίνησε πολύ είναι η αφιέρωση: «Στα αγόρια μου, τον Βασιλάκη, τον Νικολάκη και τον Γιαννάκη», ιερή παρακαταθήκη σε όλους τους απογόνους. Και πόσο συγκινητικό και τιμητικό είναι να έχει κανείς χειρόγραφα του πατέρα του, που ζωντανεύουν μια ηρωική περίοδο της ζωής του!
Στα μακροσκελή Εισαγωγικά (σ. 13-30) διαβάζουμε την ενδιαφέρουσα βιογραφία του συγγραφέα, που καταγόταν από τη Ζαγορά Πηλίου, μαθήτευσε στο τετρατάξιο Δημοτικό Σχολείο και στο τριτάξιο Σχολαρχείο της Ζαγοράς, προαγόμενος σε όλες τις τάξεις με «άριστα». Σε ηλικία 14 ετών διακόπτει τις σπουδές και ξενιτεύτηκε στην Αίγυπτο κοντά στο θείο του Ιωάννη Αφέντου. Έμεινε στην Αίγυπτο 6 περίπου χρόνια, ως το καλοκαίρι του 1916, οπότε επέστρεψε στον Βόλο για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία…
Επίσης στα Εισαγωγικά παρέχεται μια πλήρης εικόνα του έργου, με εξαιρετική ανάλυση και πραγματολογική προσέγγιση, με γνώση και αγάπη από τον ιστορικό κ. Βεκρή και ακολουθούν τα κείμενα του ημερολογίου, όπως Στρατιωτικός όρκος, [Α΄ τετράδιο, σ. 33-87], Μέρος Α’, Το πρώτον έτος [1916], Μέρος Β’, Το δεύτερον έτος [1917], Μέρος Γ’, Το τρίτον έτος [1918], ακολουθεί η συνέχεια, ήτοι [Β’ Τετράδιο, σ. 89-145], Μέρος Γ’, Το τρίτον έτος [1919], Μέρος Δ’, Προς την απόλυσιν [1920], Θεατρικό Επίμετρο (σ. 147-197), Τοπωνύμια, Χρονολόγιο, Σημειώσεις, Βιβλιογραφία.
Ο συγγραφέας καταγράφει λεπτομέρειες από τη στρατιωτική του θητεία, τις πορείες, την καθημερινότητα, τα στρατιωτικά επεισόδια, τις σχέσεις με τους στρατιώτες κ.ά. Η καταγραφή αυτή γραμματολογικά ανήκει μάλλον σε μικτό είδος, ανάμεσα στο ημερολόγιο, την αυτοβιογραφία και το χρονικό και μας δίνει πολλές εικόνες του στρατιωτικού βίου ενός απλού στρατιώτη πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Όμως, κατά την άποψή μου, Το θεατρικό του Επίμετρο έχει ιδιαίτερη σημασία υπό την έννοια ότι είναι μια σοβαρή απόπειρα λογοτεχνική να θεατροποιήσει το πολεμικό δράμα που εξελίχτηκε στη φονική μάχη του Σκρα (1918), όπου και ο ίδιος έλαβε μέρος ως λοχίας. Στο διαλογικό έμμετρο αυτό δράμα, χωρισμένο σε δύο μέρη, πρωταγωνιστούν ο Σκρας, ο Θάνατος, οι Νεκροί, οι Ψυχές των Νεκρών, ο Άδης, ο Άγγελος, το Βουνό, το Κανόνι, οι Οβίδες κ.ά. Αξίζει να τονίσουμε στοιχεία που συναντούμε στην ποίησή του, όπως το υψηλό ύφος, ο ανθρωπομορφισμός, το δραματικό και γνωμολογικό στοιχείο, ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος κ.ά. ΄Ένα δείγμα: …Δεν φταίνε τα βουνά, ο Σκρας ούτε και τα κανόνια / Μόν’ πταίει ο εγωισμός, το πείσμα και η διχόνοια… Δεν φταίν΄ καθόλου οι μικροί, φταίνε οι Κυβερνήται / Που πάντοτε για Πόλεμο σκέπτονται οι αλήται… Ο πόλεμος είναι κακόν, ανήμερον θηρίον / Φορεύς πολλών δυστυχιών και συμφορών μυρίων…
Οι στίχοι αυτοί του Γεωργίου Β. Διαμαντάκου θα έλεγα μεταφράζουν το αρχαίο γνωμικό του Ηράκλειου «Πόλεμος πατήρ πάντων, πάντων δε βασιλεύς», τελικά η ανθρώπινη ιστορία δεν είναι παρά η χώρα με δεινά ανείπωτα, το πλεκτό της ματαιότητας και της αδυσώπητης μοίρας. Αξίζει τόσο για το θέμα του και την αισθητική του, όσο και για τις αλήθειές του.
Β.
Το δεύτερο βιβλίο που μου έκανε μεγάλη εντύπωση (μου ράγισε την καρδιά, πρέπει να γράψω) είναι μια ανατύπωση με τίτλο Σμύρνη – Χρονικό 1922, σελ. 67, από την Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες» για τα Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Συγγραφέας του ο Κώστας Στούρνας (1900-1979), από τη Ζαγορά Πηλίου, δημοσιογράφος, λογοτέχνης, ποιητής και αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, φιλοπρόοδος, αισιόδοξος, ευγενής, «ευχάριστος και ευάρεστος αφηγητής, κερδίζει την αγάπη και τον θαυμασμό των αναγνωστών του». Ο συγγραφέας ως στρατιώτης στη Μικρασία γνώρισε τη βαρβαρότητα του πολέμου και έγραψε αυτό το χρονικό, που ανακάλυψε ο Αντώνης Δ. Αντωνίου και το ανατύπωσαν οι Ίωνες με Εισαγωγικό σημείωμά τους. Άλλα του έργα είναι: Ιωνική τραγωδία (1964), Σωτηρία (1936), Ελληνικά βουνά (1938), Σκληρή θάλασσα (1943), Θεατρικά (1973) κ.ά.
Το περιεχόμενο του βιβλίου χωρίζεται σε δύο μέρη, πριν και μετά την πυρπόληση και Καταστροφή της Σμύρνης. Ο συγγραφέας του Κώστας Στούρνας σημειώνει στον Πρόλογο: Το πρώτο είναι μια εικόνα, ένα σκίτσο να μην πούμε πορτραίτο της τραγικής ιωνικής πρωτεύουσας, όπως την είδαν όσοι πήγαν να δώσουν λευτεριά στον μαρτυρικό ελληνικό πληθυσμό της Ιωνίας. Το δεύτερο είναι απόσπασμα ημερολογίου εντυπώσεων νεαρού στρατιώτη που είδε τη μεγάλη χαρά, αλλά και τον θάνατο της Ελληνικής Σμύρνης, αυτόν που την προετοίμασε ψύχραιμα η πολιτική της Ευρώπης, η τόσο υποκριτική, που υπέσκαψε με χίλιους σατανικούς τρόπους το ηθικό ενός Στρατού μέχρι να πετάξει τα όπλα, σαν άμαχο, ανεύθυνο πληθυσμό να σφαχτεί «εν ονόματι του Διεθνούς -τάχα- Δικαίου», που σ’ αυτή την περίσταση αποδείχτηκε «Διεθνές Άδικο» και ντροπή του «Πολιτισμένου» ανθρώπου. Ιδιαίτερα του «Χριστιανικού».
Είναι συγκλονιστική η γραφή και η περιγραφή της Σμύρνης (με τη διπλή εικόνα) και φοβούμαι ότι θα μειώσω τη λάμψη της με τα δικά μου λόγια, γι’ αυτό προτείνω να διαβάσουν μόνοι τους οι αναγνώστες αυτό το λυρικό, δραματικό, λαμπερό και εθνογνωστικό κείμενο. Και θα πρότεινα επίσης, με κάποιον τρόπο, να φτάσει στα χέρια των μαθητών Λυκείου. Γιατί η ιστορική αλήθεια, αφηγημένη με ψυχή δίνει τροφή σε όλους, ιδιαίτερα στους νέους!