Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Η Μηλιώτικη Σχολή συνδέθηκε εκτός από τον Άνθιμο Γαζή και με δυο άλλες σημαντικές προσωπικότητες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στο Πήλιο. Ο πρώτος ήταν ο Δημήτριος Δανιήλ Φιλιππίδης από τις Μηλιές, λόγιος κληρικός, ο οποίος συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κύριες πρoσωπικότητες του νεοελληνικού διαφωτισμού. Ο δεύτερος ήταν ο Γρηγόριος Κωνσταντάς και αυτός από τις Μηλιές, λόγιος, δάσκαλος και ιεροδιάκονος. Υπήρξε σημαντική προσωπικότητα στο προεπαναστατικό κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, συμμετείχε στην επανάσταση του 1821 και ίδρυσε τη Σχολή των Μηλεών Πηλίου. Διετέλεσε έφορος της Παιδείας (1824-1828) και διορισμένος από τον Καποδίστρια στέλεχος του Ορφανοτροφείου της Αίγινας (1828-1834). Αρχικός σκοπός των ιδρυτών της Σχολής ήταν να δημιουργήσουν μία Ακαδημία, κάτι σαν πανεπιστήμιο, αλλά οι οθωμανικές Αρχές αρνήθηκαν να δώσουν άδεια για κάτι τέτοιο. Το κτίσιμο της Σχολής ολοκληρώθηκε το 1817, με την οικονομική συνδρομή των πρώτων ιδρυτών, οι οποίοι πρόσφεραν για τον σκοπό αυτό 500 χρυσά φλουριά ολλανδικά, ενώ επιπρόσθετα έμπρακτη υπήρξε και η συνεισφορά πολλών άλλων Πηλιορειτών. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, η Σχολή διέκοψε την λειτουργία της, μιας και οι ιδρυτές της ήταν μεταξύ των πρωτεργατών των επαναστατών. Η Σχολή επαναλειτούργησε το 1834 με την φροντίδα του Γρηγορίου Κωνσταντά. Όταν πέθανε ο Κωνσταντάς το 1844, η Σχολή έκλεισε οριστικά (Σκουβαράς και Μακρής, 1999· Τζώρτζη, Μιχαλακοπούλου και Τσιργούλα, 2005· Τζώρτζη, 2004:12).
Ο W. Leak επίσης αναφέρει πως το 1809 υπήρχαν πέντε ελληνικά σχολεία στο Πήλιο, συγκεκριμένα στη Μακρυνίτσα, τη Δράκεια, την Πορταριά, τη Ζαγορά και τις Μηλιές και πως πολλοί πήγαιναν για ανώτερες σπουδές στην Κωνσταντινούπολη. Προσθέτει δε τα παρακάτω σχετικά με τις προσπάθειες των Γ. Κωνσταντά και Δ. Φιλιππίδη για την ίδρυση στο Πήλιο Ακαδημίας, που θα προσέλκυε νέους από όλη την Ελλάδα, για να σπουδάσουν εκεί: «Προκάλεσαν ακόμη και φιρμάνι από τον Σουλτάνο Σελίμ, συγκέντρωσαν 800 πουγκιά, κυρίως από πλούσιους εμπόρους στην Ευρώπη, και προβλέψανε για βιβλία και μαθηματικά όργανα» (Καπανιάρης και Τσούκας, 2015:115).
Ακόμα και σήμερα στη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Μηλεών διασώζονται εποπτικά, που χρησιμοποιούνταν για τη διδακτική διαδικασία στη Μηλιώτικη Σχολή, όπως το τμήμα ηλεκτροστατικής μηχανής Ramsden των αρχών του 19ου αιώνα, που χρησιμοποιούνταν για πειράματα στατικού ηλεκτρισμού. Επίσης όργανα για την πραγματοποίηση πειραμάτων χημείας. Τα εποπτικά μέσα είχαν αγοραστεί από τον Γαζή στη Βιέννη το 1805. Επίσης σώζονται πλάκες (αβάκια), επάνω στα οποία γράφανε οι μαθητές της μηλιώτικης σχολής, με τη βοήθεια κοντυλιού και σχιστόλιθου. Επιπρόσθετα σώζεται σφαιρικός αστρολάβος ή αστρολάβος Ιππάρχου ή Ίππαρχου. Εποπτικό μέσο για τις ανάγκες διδασκαλίας της κοσμογραφίας-αστρονομίας στη μηλιώτικη σχολή, αγορασμένο στη Βιέννη. Ο σφαιρικός αστρολάβος αποτελείται από πέντε μεταλλικές στεφάνες σε μορφή δακτυλίων κατά την ακόλουθη διάταξη: Μία εξωτερική οριζόντια, η οποία εφάπτεται εσωτερικά με δύο άλλες κάθετες μεταξύ τους στεφάνες, που συνδέονται μόνιμα. Οι δύο αυτές μόνιμες φέρουν επιπρόσθετα άλλες δύο ομόκεντρες κινητές στεφάνες, που συνδέονται κατά διαφορετικό άξονα μεταξύ τους. Οι δύο μόνιμα σταθερές στεφάνες ονομάζονταν η μεν μία «κάθετος κύκλος», η δε άλλη «εκλειπτικός κύκλος». Οι σφαιρικοί αστρολάβοι χρησιμοποιήθηκαν από την εποχή του Ιππάρχου και του Πτολεμαίου μέχρι τον 17ο αιώνα. Τέλος σώζονται γήινες σφαίρες, εποπτικά μέσα για τις ανάγκες διδασκαλίας της γεωγραφίας στη μηλιώτικη σχολή, αγορασμένα και αυτά στη Βιέννη (Καπανιάρης, 2020:92).
Δημήτριος Δανιήλ Φιλιππίδης (Μηλιές Πηλίου, περί το 1750 – Βεσσαραβία Μολδαβίας, 1832)
Ο λόγιος κληρικός Δημήτριος Δανιήλ Φιλιππίδης γεννήθηκε στις Μηλιές περίπου το 1750 και συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κύριες πρoσωπικότητες του νεοελληνικού διαφωτισμού. Από την πλευρά του πατέρα του, Φιλίππου Αργυρίου, ήταν εξάδελφος του Άνθιμου Γαζή, ενώ από την πλευρά της μητέρας του, Αλεξάνδρας Παπαθεοδώρου, ήταν εξάδελφος του Γρηγορίου Κωνσταντά.
Αρχικά φοίτησε κι αυτός στο σχολείο του χωριού του και στη συνέχεια στη Ζαγορά. Έγινε ιερομόναχος, αλλάζοντας το όνομά του από Δημήτριος σε Δανιήλ και ξεκίνησε την εκπαιδευτική του περιπλάνηση: Σχολές Άθω, Χίου, Κωνσταντινούπολης κι από εκεί στο Βουκουρέστι, στη Σχολή του Νεόφυτου Καυσοκαλυβίτη. Το 1790 ήρθε σε επαφή με τον κύκλο των διαφωτιστών του Δημητρίου Καταρτζή. Μαζί με τον εξάδελφό του Γρηγόριο Κωνσταντά ξεκίνησε την συγγραφή της Γεωγραφίας Νεωτερικής, ο πρώτος τόμος της οποίας κυκλοφόρησε στην Βιέννη το 1791. Από το 1790 μέχρι το 1794 έζησε στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε μαθήματα μαθηματικών και φυσικών επιστημών. Το 1794 επέστρεψε στις Μηλιές και κατόπιν πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, σε μία πυρκαγιά, έχασε όλα του τα υπάρχοντα, μεταξύ των οποίων και το χειρόγραφο για τον δεύτερο τόμο της Γεωγραφίας Νεωτερικής, με αποτέλεσμα το έργο αυτό να μείνει ανολοκλήρωτο (Τζώρτζη, 2004:6-7).
Μετά από μια πλούσια διαδρομή ως διδάσκαλος μαθηματικών, φυσικής και χημείας σε ευρωπαϊκές χώρες επέστρεψε στη Μηλιές, για να βοηθήσει στο στήσιμο της Σχολής των Μηλεών και να μυηθεί το 1819 στην Φιλική Εταιρεία. Ο Φιλιππίδης κληροδότησε όλη του την περιουσία στην Σχολή των Μηλεών, αλλά ο ίδιος δεν μπόρεσε να την δει από κοντά, γιατί, με την έκρηξη της Επανάστασης του 1821, η Σχολή διέκοψε την λειτουργία της. Εξαιτίας των γεγονότων, ο Φιλιππίδης δεν μπόρεσε ποτέ να επιστρέψει στον ελλαδικό χώρο και άφησε την τελευταία του πνοή το 1832 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Τζώρτζη, 2004: 7).
Γρηγόριος Κωνσταντάς (Μηλιές Πηλίου,1758 – Μηλιές Πηλίου, 1844)
Ο λόγιος, δάσκαλος και ιεροδιάκονος Γρηγόριος Κωνσταντάς υπήρξε σημαντική προσωπικότητα στο προεπαναστατικό κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, συμμετείχε στην επανάσταση του 1821 και ίδρυσε τη Σχολή των Μηλεών Πηλίου. Διετέλεσε έφορος της Παιδείας (1824-1828) και διορισμένος από τον Καποδίστρια στέλεχος του Ορφανοτροφείου της Αίγινας (1828-1834).
Ο Γρηγόριος Κωνσταντάς έμαθε τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρά του από τον καλόγερο Άνθιμο Πανταζή. Συνέχισε τις σπουδές του στη Βιέννη και σε άλλα ευρωπαϊκά κέντρα, μετέφρασε και εξέδωσε βιβλία. Εργάστηκε ως δάσκαλος στα Αμπελάκια και τελικά επέστρεψε στις Μηλιές, για να διαδεχτεί τον παλιό του δάσκαλο Άνθιμο Παπανταζή (Τζώρτζη, 2004: 7).
Βιβλιογραφία
Καπανιάρης, Α. (2020). Νεοελληνικός Διαφωτισμός και Εκπαίδευση στο Πήλιο πριν την Επανάσταση του 1821 – Τεκμήρια μέσα από τους θησαυρούς των Πηλιορείτικων Δημόσιων Ιστορικών Βιβλιοθηκών Ζαγοράς και Μηλεών. Βόλος ιδιόμελον, σ.66-74.
Καπανιάρης, Α., Τσούκας, Ν. (2015). Ήρθαν τα Καράβια τα Ζαγοριανά, Όψεις και μνήμες της ναυτιλίας και του εμπορίου στο Ανατολικό Πήλιο (1600-1960) – ΚΕΡΑΜΙΔΙ (ΚΑΜΑΡΙ) – Π. ΜΙΤΖΕΛΑ – ΠΟΥΡΙ – ΖΑΓΟΡΑ (ΧΟΡΕΥΤΟ) – ΝΤΑΜΟΥΧΑΡΗ – ΑΗ ΓΙΑΝΝΗΣ [προφορικές μαρτυρίες, καταγραφές, εικαστικές αποτυπώσεις, φωτογραφίες και τεκμήρια], Βόλος: Εκδοτική Δημητριάδος.
Σκουβαράς, Β. και Μακρής, Κ. (1999). Αρχαιολογικός και ιστορικός οδηγός Θεσσαλίας. Βόλος: Εκδόσεις Όμηρος, σ. 66–69.
Τζώρτζη, Ρ. (2004). Η Ιστορική Βιβλιοθήκη Μηλεών «Ψυχής Άκος». Μηλιές: Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών.
Τζώρτζη, Ρ., Μιχαλακοπούλου, Χ. και Τσιργούλα, Β. (2005). Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών Πηλίου «ΨΥΧΗΣ ΑΚΟΣ, Θεραπεία Ψυχής», Ιστορικά στοιχεία. Διαθέσιμο στο: http://vivl-mileon.mag.sch.gr/hist01_GR.html (τελευταία ανάγνωση 9 Νοεμβρίου 2020).
*Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., και Συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.