Άνθρωπος με άποψη για τη λογοτεχνία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, η Χαριτίνη Μαλισσόβα, γνωστή και αγαπητή από όλους μας, δεν μας εκπλήσσει με την έκδοση του πρώτου της βιβλίου, μία εξαιρετική ποιητική συλλογή με τίτλο «Ιδεατή Ολότητα» από τις εκδόσεις Αρμός. Η ποιήτρια, σεβόμενη τον αναγνώστη, καταφέρνει να τον κάνει να ταυτιστεί με τα λόγια και τις σκέψεις της και να τον πάει παραπέρα, όπως πάντα συμβαίνει όταν κάποιος έχει τη χαρά να απολαύσει μια συζήτηση μαζί της.
Συνέντευξη Αργυρώ Μουντάκη
Ιδεατή ολότητα, η πρώτη ποιητική σας συλλογή από τις εκδόσεις Αρμός. Πώς νιώθετε που ξεκινάτε την εμπειρία σας στο ευρύ κοινό με την ποίηση, καθότι απ’ όσο γνωρίζουμε όλοι έχετε ασχοληθεί και με άλλα είδη γραπτού λόγου;
Πάντα δήλωνα ότι αγαπώ λίγο περισσότερο την ποίηση από τα άλλα λογοτεχνικά είδη, παρόλο που διαβάζω τα πάντα. Γι’ αυτό και χαίρομαι με την έκδοση του βιβλίου μου αυτού.
Από τα γυμνασιακά χρόνια είχα την αίσθηση πως η ποίηση είναι η υψηλότερη μορφή λογοτεχνικού είδους. Από τότε έγραφα τα δικά μου ποιήματα – κυρίως με κοινωνικά ερεθίσματα, ποιήματα σαν αυτά που πολλοί έχουμε γράψει κι έχουμε εγκαταλείψει ή έχουμε εξαφανίσει.
Έχω γράψει τέσσερα παραμύθια που ως θεατρικά έχουν ανεβεί σε σχολικές γιορτές. Και σ’ αυτά υπάρχουν αρκετά ποιήματα, που πλαισιώνουν τους διαλόγους. Δεν έχουν καμία σχέση με αυτά που υπάρχουν στην Ιδεατή Ολότητα.
Εδώ υπάρχουν ποιήματα σε πρωτοπρόσωπη, δευτεροπρόσωπη και τριτοπρόσωπη γραφή, ανάλογα με το προσωπικό βίωμα, το καθρέφτισμα ή την παρατήρηση πάνω στη ζωή και στους «σημαντικούς άλλους».
Ποιήματα που είναι χωρισμένα σε επτά ενότητες, με τη δική της θεματολογία, που στο σύνολό τους επιχειρούν να συνθέσουν την ιδεώδη μορφή ζωής που αναζητούμε, καθώς και τη δική μας προσωπική εξέλιξη.
Η ποίηση είναι και το πιο δύσκολο είδος, έτσι δεν είναι;
Το πιο δύσκολο λογοτεχνικό είδος είναι με την έννοια ότι χρειάζεται να πειθαρχήσεις και να κοπιάσεις, να σβήσεις περισσότερο από όσο γράφεις, ώστε να αποδώσεις με λίγες και σωστά τοποθετημένες λέξεις ακόμα και μια ολόκληρη ιστορία …
Είναι και το πιο παρεξηγημένο είδος, επίσης. Διάβασα, ξαναδιάβασα / και ανέτρεξα σε πολλούς ποιητές / ξανά και ξανά / Άλλοτε για να μάθω, / άλλοτε για να αισθανθώ, άλλοτε για να παρηγορηθώ (Παλαμάς η αφορμή – Ελύτης η αιτία, σελ. 13.)
Πότε ξεκίνησε η στενή σας σχέση με την ποίηση;
Το πρώτο ποίημα του βιβλίου μου, καθώς και όλη η πρώτη ενότητα, έχει σαφείς αναφορές, εξηγεί πότε, πώς και ποιοι ποιητές ήταν αιτία κι αφορμή να διαβάζω και αργότερα να επιχειρήσω να γράψω τα δικά μου ποιήματα. Θεωρώ σωστό να αυτοσυστήνεσαι μέσα από το πρώτο βιβλίο.
Οι φιλόλογοί μου μού ενέπνευσαν την αγάπη για τα ποιήματα, την ποίηση και τους ποιητές. Το να διαβάζω λογοτεχνία ήταν ένα παράδειγμα που είχα από τον πατέρα μου. Νομίζω ότι το ένα τροφοδότησε το άλλο.
Πώς νιώθει ο ποιητής όταν εκτίθεται στο κοινό; Στην ποίηση δύσκολο να κρυφτεί κανείς… ενώ στα άλλα είδη μήπως είναι πιο εύκολο;
Όπως νιώθει καθένας που γράφει. Όταν έχεις γράψει σε άρθρα την προσωπική σου γνώμη ή όταν απευθύνεις ερωτήσεις σε μια συνέντευξη, πάλι εκτίθεσαι.
Καθετί που γράφουμε φέρει και την προσωπική μας σφραγίδα. Το πόσο αυτοβιογραφικός γίνεσαι όταν γράφεις είτε ποίηση είτε οποιοδήποτε άλλο λογοτεχνικό είδος έχει να κάνει με το αν είναι αφετηρία ή καθρέφτης το προσωπικό βίωμα. Ωστόσο, θα πρέπει να έχει δομή λογοτεχνική, να μπορεί να αφορά και τους άλλους. Διαφορετικά είναι απλή αυτοαναφορικότητα. Αν θες να κρυφτείς, πάντως, κρύβεσαι …
Είστε και αρθρογράφος λογοτεχνίας χρόνια τώρα. Τι χρειάζεται ένα ποίημα για να χαρακτηριστεί καλό, ποιοτικό;
Πάντα επιλέγω και προβάλλουμε στην εφημερίδα διαφορετικού ύφους ποιητές. Υπάρχουν καλοί νέοι ποιητές, αρκετοί από τους οποίους έχουν προσωπικό, δικό τους, ύφος. Νομίζω ότι η εφημερίδα «Θεσσαλία» έχει αναδείξει αρκετά το λογοτεχνικό είδος της ποίησης.
Δεν το κάνουν όλοι. Ένα ποίημα οφείλει να υπακούει σε κανόνες σύνταξης, ρυθμού, να έχει έναν στόχο και κυρίως να μην προσπαθεί να εντυπωσιάσει με πλήθος κοσμητικών επιθέτων. Υπάρχουν ποιήματα που μου αρέσουν, αλλά δεν ανήκουν στο δικό μου στιλ γραφής. Η ποιότητα είναι για πολλούς υποκειμενική, όμως σίγουρα έχει απόλυτη σχέση με την αισθητική. Προσωπικά δεν ανέχομαι την υπερβολή, τη φλυαρία και τον άνευ λόγου εντυπωσιασμό. Αντίθετα, χαίρομαι όταν με την πρώτη ή τη δεύτερη ανάγνωση αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει πέρα από το προφανές και κάτι άλλο. Μου αρέσει το ποίημα να επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις. Τα μάτια αν γελάνε / δεν μας πειράζει, / να υποθέσω, / είπε από μέσα της (Φωτογραφική αδεία, σελ. 62).
Θα χαρακτήριζα τη συλλογή φωτεινή, παρόλο που και είστε δεικτική στα κακώς κείμενα και περιέχει και νοσταλγικές εικόνες. Για ποια θέματα σας αρέσει να γράφετε περισσότερο;
Η λέξη φως και τα παράγωγά της υπάρχουν σκόπιμα σε πολλά ποιήματα. Ιδεατή ολότητα και φως είναι σχεδόν συνυφασμένα στην ποιητική μου συλλογή. Στα ποιήματα που – επίσης σκόπιμα – παραλείπονται ή χρησιμοποιώ τα αντίθετά τους είναι για να δηλώσουν την έλλειψη, το αντίθετο του ιδεατού και της ολότητας. Γιατί θα βρείτε και ανάλογα ποιήματα.
Τι μπορεί να αποτελέσει έμπνευση;
Έμπνευση μπορεί να είναι ένα βίωμα, ένα άκουσμα, ένας πίνακας, μια ταινία, μια κατάσταση. Πρώτα βιώνεις, βλέπεις ή σε έχει απασχολήσει κάτι και μετά γράφεις γι’ αυτό. Δεν κάθεσαι σχεδόν ποτέ επί τούτου. Δεν λες «τώρα γράφω ποίημα». Πάντα έχεις μια αφορμή για να το γράψεις.
Έχετε άγχος για την κριτική των αναγνωστών σας;
Πάντα όταν εκτίθεσαι δέχεσαι και κριτική. Δούλεψα πολύ κάθε στίχο, έψαξα κάθε λέξη και με εντιμότητα και σεβασμό προς τους αναγνώστες και τους λογοτέχνες καταθέτω αυτά τα ποιήματα. Όταν από την πλευρά τού να κρίνεις και να επιλέγεις βρίσκεσαι στην πλευρά τού κρινόμενου, πρέπει να έχεις δουλέψει ακόμα πιο πολύ.
Πάντως, όταν ένα βιβλίο εκδίδεται, παύει να είναι δικό σου.
«Ξέρεις τι θέλεις. / Τολμάς. / Μπαίνεις σε κύκλους. / Αποχωρείς» (Κύκλοι ζωής, σελ. 57.)
Ταυτίστηκα με κάποια ποιήματά σας, άλλα μου έδωσαν την εικόνα μιας άλλης οπτικής, σαν να μου άνοιξαν ορίζοντες, ο δικός σας πιο φιλόδοξος στόχος σε σχέση με τους αναγνώστες σας ποιος είναι;
Μεγαλύτερη ικανοποίηση και χαρά για όποιον γράφει είναι να ακούει πως ο αναγνώστης ταυτίζεται με τα ποιήματά του. Δεν επιδιώκω κάτι περισσότερο από όσα πιο πάνω ενθαρρυντικά και κολακευτικά αναφέρετε και σας ευχαριστώ πολύ. Φιλοδοξία – αν μπορεί να ειπωθεί έτσι – είναι να μου αναγνωριστεί το προσωπικό στιλ. Δεν μιμούμαι άλλους. Έχω διαβάσει πολλή ποίηση, έχω αγαπήσει πολλά είδη γραφής, ωστόσο ουδέποτε προσπάθησα να μιμηθώ. Το αναγνωστικό κοινό θα κρίνει αν το έχω καταφέρει.
Στη χώρα μας, αν και είναι μια χώρα που προσφέρει άπειρες εικόνες ποίησης, ακούγεται συχνά ότι η ποίηση είναι είδος για τους λίγους; Συμφωνείτε;
Δεν πιστεύω ότι η ποίηση είναι για τους λίγους. Πιστεύω ότι οι πολλοί συνεχίζουν να αγνοούν και να χλευάζουν το είδος της ποίησης, άλλοι από προκατάληψη κι άλλοι επειδή τους έδωσαν αφορμή τα όχι και τόσο καλά ποιήματα που κυκλοφορούν. Όσοι επιλέγουμε να γράψουμε και να εκδώσουμε τα ποιήματά μας, γνωρίζουμε ότι δεν θα έχουμε το ευρύ αναγνωστικό κοινό των μυθιστορημάτων.
Παρόλα αυτά στο σχολείο τη διδάσκουμε την ποίηση αρκετά. Έτσι δεν είναι; Τι κάνουμε λάθος και δεν πετυχαίνουμε το άνθισμά της;
Δεν διδάσκουμε πάντα σωστά στο σχολείο την ποίηση. Ποίηση δεν είναι το «τι θέλει να πει ο ποιητής» και ποιο γενικόλογο μήνυμα περνά. Ποίηση είναι να αφήνεις το ίδιο το παιδί να κάνει τη δική του ανάγνωση και να προσπαθεί να γράψει δικά του ποιήματα. Οι δικοί μου φιλόλογοι ήταν αυτοί που με έκαναν να αγαπήσω τη λογοτεχνία και την ποίηση. Κάτι σωστό έκαναν, που ίσως δεν το κάνουν όλοι.
Αν ένα παιδί σάς ρώταγε τι πρέπει να κάνει για να γίνει ποιητής τι θα του λέγατε;
Αυτό που λέω σε όλα τα παιδιά είναι να διαβάζουν πολύ και να γνωρίζουν Έλληνες και μεταφρασμένους λογοτέχνες. Η συγγραφή έρχεται στην ώρα της. Όταν σκέψεις γίνονται λέξεις που βρίσκουν τον δρόμο τους στο χαρτί. Δεν είναι πάντα ναρκισσισμός / η φωτογραφική αποτύπωση / της λαμπερής εκδοχής του εαυτού / μια καλοκαιρινή ημέρα (Η αποτύπωση της λαμπερής εκδοχής του εαυτού, σελ. 71).
Τι είναι ιδεατή ολότητα για εσάς;
Ιδεατή ολότητα είναι να κοιτάς πίσω και να βλέπεις ότι δεν έχεις χάσει χρόνο, ότι έχεις εκπληρώσει όνειρα, προοπτικές κι ότι έχεις σχέσεις ουσίας, πρωτίστως με τους δικούς σου ανθρώπους. Να κοιτάς μπροστά και να έχεις συνεχώς νέους στόχους, όνειρα, προοπτικές…
Να εξελίσσεσαι, να έχεις ευκαιρίες και να ζεις με αξιοπρέπεια.
Σας εύχομαι όμορφα ταξίδια στον υπέροχο χώρο του βιβλίου!
Αντεύχομαι. Ευχαριστώ θερμά για την ωραία συνομιλία.