ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ΑΡΤΕΜΗΣ ΧΑΛΑΤΣΗΣ
[email protected]
Η Άρτεμις Χατζηγεωργίου, είναι καθηγήτρια Βιοπληροφορικής του Τμήματος Πληροφορικής με εφαρμογές στη Βιοϊατρική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με έδρα τη Λαμία. Συγκαταλέγεται στους επιστήμονες με τη μεγαλύτερη επιστημονική επιρροή παγκοσμίως, σύμφωνα με τη διεθνώς αναγνωρισμένη ερευνητική βάση δεδομένων Web of Science. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965, ενώ η καταγωγή της είναι από τη Σάμο. Το 1983 έφυγε από την Ελλάδα για να σπουδάσει Πληροφορική στο Πανεπιστήμιο της Στουτγάρδης. Ακολούθησε το διδακτορικό, η έρευνα, και η μετακόμιση στην άλλη μεριά του Ατλαντικού στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ. Εκεί αφού έμεινε κάποια χρόνια επέστρεψε στην Ελλάδα για να συνεχίσει από εδώ την έρευνα και την εξέλιξη της επιστήμης της.
Βιοπληροφορική λοιπόν. Τι σημαίνει Βιοπληροφορική;
Βιοπληροφορική είναι το επιστημονικό πεδίο που αναπτύσσει υπολογιστικές μεθόδους και εργαλεία για την κατανόηση βιολογικών δεδομένων. Στην ομάδα μου, με απλά λόγια αναλύουμε όλα τα δεδομένα που έχουν να κάνουν με το dna και με γονίδια που εκφράζονται και με τον ρόλο που μπορεί να παίζουν οι αλλαγές τους στον άνθρωπο και τα ζώα ώστε να επιφέρουν ασθένειες. Εξετάζουμε λοιπόν τον ακριβή ρόλο που μπορεί να παίζουν τα διάφορα γονίδια.
Τώρα με βάζετε στον πειρασμό να ρωτήσω για τα εμβόλια του covid που έγιναν τόσες πολλές συζητήσεις. Θα θέλατε να μας πείτε την επιστημονική σας άποψη;
Θεωρώ ότι τo mRNA εμβόλιο είναι από άποψη παραγωγής το πιο καθαρό από τα εμβόλια που έχουν βγει έως σήμερα. Το εμβόλιο από μόνο του έχει μόνο μια μικρή πληροφορία και προκαλεί μια ελεγχόμενη αντίδραση. Έκανα τα εμβόλια όπως τα έκανε και ο γιος μου. Ο κόσμος «έφυγε» από την υπεραντίδραση του ανοσοποιητικού στον κορωνοϊό. Δουλέψαμε κι εμείς πάνω σε αυτό παρακολουθώντας τις αλλαγές των γονιδίων μετά τη μόλυνση.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πείτε μας λίγα λόγια για τις σπουδές σας…
Τελειώνοντας τη Γερμανική σχολή στην Αθήνα, οι σπουδές για τις θετικές επιστήμες στην Γερμανία ήταν ανοιχτές και έτσι το 1983 βρέθηκα να σπουδάζω Πληροφορική στο Πανεπιστήμιο της Στουτγάρδης. Εκεί είδα και για πρώτη φορά έναν υπολογιστή από κοντά.
Γιατί Πληροφορική κι όχι κάτι άλλο;
Πράγματι αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Η αλήθεια είναι πως είχα κλίση στα μαθηματικά. Μου άρεσαν κι έτσι ήμουν καλή σε αυτό. Τον δρόμο προς την πληροφορική μού τον έδειξε σαν κάτι πιο εφαρμοσμένο ο μεγαλύτερος αδελφός μου που σπούδαζε φυσική εκείνη την εποχή. Το ενδιαφέρον μου επικεντρώθηκε στα Νευρονικά δίκτυα, στην Τεχνιτή Νοημοσύνη και τον Παράλληλο Προγραμματισμό που αναπτυσσόταν τότε ραγδαία.
Ποια ήταν τα πρώτα επαγγελματικά σας βήματα;
Μέσω της τεχνιτής νοημοσύνης μού κινήθηκε το ενδιαφέρον να κατανοήσω καλύτερα τον κόσμο της λειτουργίας της ζωής και του ανθρώπου κι έτσι βρέθηκα στο Γερμανικό Αντικαρκινικό Κέντρο της Χαϊδελβέργης σε μια από τις πρώτες ομάδες Βιοπληροφορικής. Τελείωσα το διδακτορικό μου στη Μοριακή Βιολογία και παράλληλα δημιούργησα μια μικρή εταιρεία με υπηρεσίες στην πληροφορική. Δηλαδή ξεκίνησα από τον ιδιωτικό τομέα. Στο Βερολίνο έπειτα, ανέλαβα το τμήμα Βιοπληροφορικής μιας νεοφυούς εταιρείας βιοτεχνολογίας. Εκεί συνειδητοποίησα τις γρήγορες εξελίξεις της επιστήμης στη μοριακή βιολογία.
Στην Αμερική πώς βρεθήκατε;
Από ένα σημείο και μετά αποφάσισα να κάνω το μεγάλο άλμα και να περάσω στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Ήθελα να ασχοληθώ με την έρευνα και τον πανεπιστημιακό χώρο και ιδιαίτερα τότε Αμερική άνοιγε νέους ορίζοντες. Έτσι, πήρα μια από τις πρώτες θέσεις πρώτες θέσεις Βιοπληροφορικής που άνοιγαν τότε στις ΗΠΑ, όπου ειδικότερα οι ιατρικές σχολές κατανόησαν άμεσα τη μεγάλη ανάγκη για Βιοπληροφορική στην Ιατρική έρευνα. Το διάστημα 2001-2007, διετέλεσα επίκουρη καθηγήτρια Βιοπληροφορικής στο Τμήμα Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Pennsylvania, καθώς και στη Σχολή Μηχανολόγων του ίδιου πανεπιστημίου.
Όμως επιστρέψατε στην Ελλάδα. Έχετε μετανιώσει γι’ αυτή σας την επιλογή;
Αν παραμένατε στην Αμερική θα είχατε βοηθήσει περισσότερο την εξέλιξη της επιστήμης σας, θα είχατε περισσότερες ευκαιρίες να κάνετε περισσότερα πράγματα στο ερευνητικό κομμάτι;
Αυτό σίγουρα. Τα πράγματα εκεί είναι αρκετά διαφορετικά. Κατ’ αρχάς υπάρχει λιγότερη γραφειοκρατία και είσαι πιο ανεξάρτητος. Δουλεύεις έντονα, αλλά εστιασμένα και αποδοτικά, με αποτέλεσμα η δουλειά να είναι πιο ευχάριστη. Έτσι μπορείς να πειραματιστείς με περισσότερα πράγματα. Εκεί η νοοτροπία είναι εντελώς διαφορετική. Σου δίνουν ένα καλό χρηματοδοτικό πακέτο για να ξεκινήσεις και περιμένουν να δουν τι μπορείς να κάνεις. Ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να μου τύχει, καθώς γνώρισα και συνεργάστηκα με εξαιρετικούς επιστήμονες που σαφώς με βοήθησαν στο να πάω ένα βήμα πιο πέρα τις γνώσεις μου και την ερευνητική μου δουλειά.
Γιατί λοιπόν επιστρέψατε στην Ελλάδα;
Η ζωή εκεί δεν είναι εύκολη. Ειδικά στη Φιλαδέλφεια που ήμουν υπήρχε πολλή ένταση και βία. Υπήρχε έντονα αυτό το διαφορετικό η διάκριση μεταξύ των λευκών και των αφροαμερικανών που βέβαια δεν έπρεπε να υπάρχει. Ζούσα σε μια διχασμένη κοινωνία. Δεν μπορούσα να κλείνω τα μάτια μου σε κάτι που δεν έπρεπε να συμβαίνει. Στην πόλη αυτή γίνεται ένας φόνος κάθε μέρα. Λόγω της ανισότητας στην κοινωνία υπάρχει πολύ μεγάλη ένταση. Στη βασική στιγμή που σκεφτόμουν οικογένεια και παιδιά σκέφτηκα ότι στην Ελλάδα θα μεγάλωναν καλύτερα. Δεν ήταν εύκολη απόφαση, αλλά νομίζω έκανα τη σωστή επιλογή. Αν δεν είχα φύγει τότε δεν θα έφευγα ποτέ.
Στην Ελλάδα όταν επιστρέψατε πώς τα βρήκατε τα πράγματα;
Ήταν λίγο πριν την κρίση και μετά ήρθε η κρίση. Είδα να κόβονται οι αποδοχές μου στο μισό. Από εκεί δηλαδή στην Αμερική που μπορούσα να κάνω αιτήσεις για χρηματοδότηση της έρευνάς μου κάθε 4 μήνες, εδώ περιμέναμε, …περιμέναμε. Στην Ελλάδα δεν αρκούσε να αποδείξω την αξία μου. Εδώ τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ο ακαδημαϊκός χώρος τουλάχιστον στη Αττική είναι «κλειστός» για πολλούς που θέλουν να γυρίσουν. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας έχει κάνει τη θετική διαφορά αρκετές φορές και σε μένα φυσικά. Θέλει μεγάλη προσπάθεια, άλλα έχω και γύρω μου εξαιρετικούς άξιους επιστήμονες με νέες πρωτοπόρες ιδέες.
Πώς μπορείτε και προλαβαίνετε τόσα πράγματα που κάνετε; Έχετε προσωπικό χρόνο;
Το να είσαι καθηγήτρια κι επιστήμονας συνδυάζεται, το να είσαι καθηγήτρια και μητέρα συνδυάζεται, το να είσαι όμως ταυτόχρονα και καθηγήτρια και επιστήμονας (ερευνήτρια) και μητέρα και να μπορείς να τα συνδυάζεις αρμονικά είναι πάρα πολύ δύσκολο και απαιτεί θυσίες. Ωράριο στην έρευνα δεν υπάρχει. Αλλά «μεταξύ» μας, την πραγματικά σκληρή δουλειά την κάνουν οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μου.
Γνωρίζουμε ότι είστε μανούλα με ένα αγοράκι 10 ετών. Αλήθεια προλαβαίνετε να το δείτε; Και δεν εννοώ μόνο σήμερα, αλλά γενικά αν μπορέσατε να τον ακολουθήσατε καθώς μεγαλώνει.
Στην Ελλάδα εν αντιθέσει με το εξωτερικό είναι πολύ δύσκολο να συνδυάσεις οικογένεια με έρευνα και επιστήμη. Οι προθεσμίες τρέχουν, τα προγράμματα είναι απαιτητικά και δεν υπάρχει μέριμνα για τις νέες μητέρες-επιστήμονες. Αν μείνεις πίσω στην έρευνα, μετά είναι δύσκολο να πάρεις πάλι ανταγωνιστικά προγράμματα. Τα προγράμματα είναι πολύ ανταγωνιστικά και δεν σου επιτρέπουν να κάνεις καμπές. Σε πολλές χώρες αυτό το πρόβλημα λύνεται με ειδικά προγράμματα μέριμνας για μητέρες με μικρά παιδιά, και δίνοντας τη δυνατότητα σε οικογένειες ερευνητών/ πανεπιστημιακών να είναι στην ίδια πόλη. Έχω απλά την τύχη σαν πληροφορικός να μπορώ να δουλεύω και από το σπίτι. Αλλά ο γιος μου είναι η προτεραιότητά μου. Είναι τόσο ωραίο να παρακολουθώ το πως μεγαλώνει, δεν θα ήθελα να το χάσω αυτό. Για αυτό όμως τον λόγο δεν επιδιώκω να πάρω αυτή την περίοδο θέσεις διοικητικής ευθύνης. Ακόμα εντυπωσιάζομαι πάντως με τι φυσικότητά οι συνάδελφοι μου στο πανεπιστήμιο γενικά θεωρούν φυσικό ότι οι θέσεις στα διοικητικά όργανα καταλαμβάνονται στην πλειονότητα τους από άντρες.
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να συνδυάσεις και τους τρεις ρόλους, δηλαδή καθηγήτρια, επιστήμονας – ερευνήτρια και μητέρα; Είναι παγκόσμιο ή ελληνικό το φαινόμενο;
Στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην Αμερική είναι πιο εύκολο να τα συνδυάσεις, καθώς δεν χάνεις χρόνο σε διαδικαστικά θέματα. Εδώ σπαταλάμε πολύ χρόνο για διαδικαστικά και γραφειοκρατικά θέματα σε σχέση με τα προγράμματα. Υπάρχουν κι άλλα θέματα σε σχέση με το εργασιακό και τη μητρότητα, όπως ένα απλό παράδειγμα: Θα μπορούσαν οι νέες μητέρες καθηγήτριες να έχουν λιγότερες ώρες διδασκαλίας για μερικά χρόνια.
Έχετε πολλά πανεπιστημιακά προγράμματα στα οποία συμμετέχετε αυτή τη χρονική στιγμή;
Αυτή τη στιγμή «τρέχουμε» 4-5 ελληνικά προγράμματα και 3 σε συνεργασία με το εξωτερικό. Είναι όλα συνεργατικά. Είναι διεπιστημονικά προγράμματα και για να φέρεις επιτυχίες πρέπει να έχεις καλούς συνεργάτες. Η μεγάλη διαφορά με το εξωτερικό είναι ότι οι καθηγητές στο εξωτερικό έχουν πολύ καλή γραμματειακή και διαχειριστική υποστήριξη, κάτι που δεν μπορεί να συμβαίνει εδώ εκ των πραγμάτων, καθώς υπάρχει μόνο μια γραμματέας στο τμήμα που πρέπει να κάνει ταυτόχρονα πάρα πολλά πράγματα. Έτσι το κομμάτι αυτό το επιβαρύνεται η ερευνητική ομάδα.
Ήσαστε για 3 χρόνια στο 1% των επιστημόνων παγκοσμίως στη σχετική λίστα επιστημόνων με τη μεγαλύτερη επιστημονική επιρροή. Τι σημαίνει αυτό;
Είναι μια λίστα επιστημόνων από όλο τον κόσμο που ανανεώνεται κάθε χρόνο. Σε αυτήν περιλαμβάνονται 6.400 επιστήμονες. Από την Ελλάδα βρίσκονται κάθε χρόνο περίπου 10 άτομα. Γενικά για να βρεθείς στη λίστα βλέπουν την επιδραστικότητα που έχει η έρευνά σου σε σχέση με άλλους επιστήμονες. Δηλαδή πόσοι αναζήτησαν τις εργασίες σου, τις χρησιμοποίησαν και αναφέρθηκαν σε αυτές στη δική τους εργασία. Στον σχετικό πίνακα βρισκόμουν τις χρονιές 2019, 2020, 2021. Πέρυσι και φέτος παραμένει σε αυτή τη λίστα το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με τον κ. Γιώργο Γεωργακίλα που έχει κάνει το διδακτορικό του μαζί μου, και έτσι είμαι διπλά υπερήφανη. Την τελευταία διετία έχω περίπου 2.000 αναφορές τον χρόνο στη δουλειά μου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε μέρα βγαίνουν πέντε – έξι δημοσιεύσεις κάπου στον κόσμο, που χρησιμοποίησαν και αναφέρουν μια δικιά μου δημοσίευση. Πρακτικά μεταφράζεται στο πόσο επιδρούν τα άρθρα που κάνουν οι επιστήμονες στην επιστήμη διεθνώς. Ανάλογα έχουμε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και υπηρεσίες ανάλυσης γενετικών και γενομικών δεδομένων με περισσότερους από 60.000 μοναδικούς επιστήμονες χρήστες τον χρόνο. Στα διάφορα συνέδρια που πηγαίνουμε έρχονται άλλοι επιστήμονες και βρίσκουν τους φοιτητές μου ή εμένα, καθώς έχουν χρησιμοποιήσει με επιτυχία τα εργαλεία μας χωρίς να μας γνωρίζουν και μας λεν πόσο τους έχουν βοηθήσει. Όλοι χαιρόμαστε με αυτό.
Πώς βλέπετε τα νέα παιδιά στα ελληνικά πανεπιστήμια; Έχουν όρεξη για δουλειά; Είναι δυνατά μυαλά;
Έχουμε πάρα πολύ καλά παιδιά και καλά μυαλά. Και το λέω αυτό συγκρίνοντας και λόγω εμπειρίας με άλλες χώρες. Έχουμε έξυπνους φοιτητές που έχουν όρεξη για δουλειά. Καλό είναι σε κάποια φάση της ζωής τους να βγουν στο εξωτερικό ώστε να πάρουν εμπειρίες και από εκεί και καλό είναι να δημιουργήσουμε πόρτες ανοιχτές για να γυρίσουν πίσω.
Κλείνοντας την όμορφη κουβέντα μας, θα θέλατε να μας πείτε κάποια κίνητρα ώστε να επιλέξουν τα νέα παιδιά τον κλάδο και την επιστήμη σας; Αξίζει να επακολουθήσει κάποιος τον τομέα σας, αυτόν της Βιοπληροφορικής;
Το βασικό είναι να κάνεις εκείνο με το οποίο χαίρεσαι. Έτσι κάθε παιδί που τελειώνει το Λύκειο πρέπει να ακολουθήσει το επάγγελμα που αληθινά θέλει. Αυτό που πραγματικά του αρέσει. Μόνο εκεί θα μπορέσουν να βγάλουν τον καλύτερό τους εαυτό. Η Βιοπληροφορική έχει και θα έχει ακόμα μεγάλη ανάπτυξη όντας αναπόφευκτο κομμάτι της ιατρικής ακριβείας. Όποιος θέλει μετέπειτα να ασχοληθεί με την έρευνα πρέπει να γνωρίζει ότι είναι ένα επίπονο κομμάτι, αλλά σου δίνει και μεγάλη ευχαρίστηση, μόνο μονοτονία δεν έχει. Χαίρομαι πολύ όταν βλέπω πως μια ομάδα φοιτητών σε συνεργασία με εμάς τους πιο έμπειρους βγάζουν μια καινούργια ιδέα, ένα νέο αποτέλεσμα που δεν θα μπορούσε να το βγάλει ποτέ κανείς μόνος του. Η δουλεία στην έρευνα είναι ένα μεγάλο υπέροχο ταξίδι.
Σας ευχαριστούμε κι ευχόμαστε καλή συνέχεια στο σπουδαίο έργο σας. Είναι όμορφο να προσφέρεις μέσα από την έρευνα, καθώς μόνο μέσα από την έρευνα μπορούν να δοθούν πραγματικές απαντήσεις και να οδηγηθούμε σε έναν καλύτερο κόσμο.