Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά
Η Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών, το λαμπρό αυτό επιστημονικό-πολιτιστικό Σωματείο του Βόλου, διανύοντας τα πενήντα τρία χρόνια από την ίδρυσή του και βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών για την υπερπεντηκονταετή δράση του, προχώρησε στην παρουσίαση του 24ου τόμου (Βόλος 2023) του «Αρχείου Θεσσαλικών Μελετών».
Με επικεφαλής την πρόεδρο κυρία Μηλίτσα Καραθάνου, τα αξιότιμα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και της Επιστημονικής Επιτροπής, επιμελούνται με υπευθυνότητα την ύλη της περιοδικής αυτής έκδοσης του Αρχείου, το οποίο πραγματεύεται θέματα της επικαιρότητας, αλλά και άλλα γενικού ενδιαφέροντος. Έγραψα για θέματα επικαιρότητας γιατί στο Αρχείο αυτό συνεχίζεται (κατά το ήμισυ σχεδόν των σελίδων) το θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922 (εκατό χρόνια συλλογικής μνήμης) και της έλευσης των προσφύγων στην περιοχή μας, που παρουσιάστηκε στον προηγούμενο 23ο τόμο του Αρχείου.
Στον πρόλογο η πρόεδρος εκφράζει την ιδιαίτερη ικανοποίηση που η Ε.Θ.Ε. προχώρησε στην έκδοση του επιστημονικού της οργάνου (του Αρχείου), παρ’ όλες τις δυσκολίες που προέκυψαν, καταλήγοντας ότι «παραδίδουμε τον εικοστό τέταρτο τόμο του Αρχείου Θεσσαλικών Μελετών στην εκτίμηση του αναγνωστικού κοινού».
Έτσι στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται πέντε θέματα από την Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση των προσφύγων και στο δεύτερο οκτώ θέματα γενικού ενδιαφέροντος.
Το πρώτο θέμα (σελ. 11-32), που το υπογράφει η κ. Αμαλία-Ειρήνη Γιαννακά, αρχειονόμος, MSc, προϊσταμένη Τμήματος Επεξεργασίας Αρχείων, Ευρετηρίασης, Εθνικού Ευρετηρίου Αρχείων και Ειδικών Ιστορικών Αρχείων της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γ.Α.Κ., έχει τίτλο «Αναζητώντας ψηφίδες μνήμης για τον προσφυγικό πληθυσμό της Θεσσαλίας στην Ψηφιακή Πύλη Αρχείων για το 1922 των Γενικών Αρχείων του Κράτους». Εδώ περιγράφεται ότι τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.), προχώρησαν στη συγκρότηση μιας «Ψηφιακής Πύλης Αρχείων για το 1922», που στοχεύει στη συγκέντρωση σε ένα διαδικτυακό ιστότοπο τα αρχεία όλης της χώρας που αφορούν τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας και, βεβαίως, μπορεί να έχει πρόσβαση ο καθένας (ηλεκτρονική διεύθυνση: archives1922.gak.gr).
To δεύτερο θέμα (σελ. 33-50), που το υπογράφει η κ. Ουρανία Σταματιάδου-Κουτσογιάννη, φιλόλογος, πρόεδρος του Μικρασιατικού Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι», έχει ως τίτλο «Το Ελληνικό Θέατρο στον Μικρασιάτικο Χώρο στο β’ μισό του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα», μας μεταφέρει στα θεατρικά δρώμενα της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης από τα 1623! Ενδιαφέρουσες πληροφορίες που δείχνουν τον πολιτισμό τους.
Το τρίτο θέμα (σελ. 51-64), που το παρουσιάζει ο υπογράφων το σημείωμα αυτό, έχει ως τίτλο «Εξανθηματικός τύφος πλήττει τους Μικρασιάτες πρόσφυγες στον Βόλο-Μεταφορά προσφύγων στον προσφυγικό συνοικισμό». Μία δραματική σελίδα της ζωής των προσφύγων, όπου σε δυο καπναποθήκες που διέμεναν, προσβάλλονται από εξανθηματικό τύφο και μεταφέρονται άρον-άρον στα μισοτελειωμένα «σπίτια»-μονοκάμαρα του νεοαναγειρόμενου προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Βόλου, τον Ιανουάριο του 1924.
Το τρίτο θέμα (σελ. 65-82), που το υπογράφει ο Γιώργος Κοντομήτρος, διδάκτορας του ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ειδικός γραμματέας της Ε.Θ.Ε. και ο έχων τη φιλολογική επιμέλεια του παρόντος τόμου, έχει ως τίτλο «Η Σμυρναία Βασιλική Αρκά-Βογιατζοπούλου. Μια φυσιογνωμία του ελληνικού γυναικείου αθλητισμού. Η συμβολή της στην εξάπλωσή του». Μια συγκλονιστική ιστορία προσφυγιάς του 1922, που εξελίχτηκε εδώ στον Βόλο, όπου ένα μικρό ορφανό προσφυγόπουλο (δύο ετών) από εύπορη οικογένεια της Σμύρνης, υιοθετείται από την πλούσια οικογένεια του Μιλτιάδη Βογιατζόπουλου από τον Άγιο Γεώργιο Νηλείας και εξελίσσεται σε μορφή του γυναικείου αθλητισμού με πανελλήνια εμβέλεια, μέσα από το Γυμνάσιο Θηλέων Βόλου και τον Γυμναστικό Σύλλογο Βόλου.
Το τέταρτο θέμα (σελ. 83-102), που το υπογράφει η Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση, φιλόλογος, συγγραφέας, έχει ως τίτλο «Συνοικία Κουφόβουνο». Η συγγραφέας, αφού περιγράψει το νταμάρι του παππού της Αναστάση Μαρμαρά από τα Θείρα στον μικρό λόφο του Κουφόβουνου, συνεχίζει με το, τότε, 20ό δημοτικό σχολείο που σε επαφή με το νταμάρι, την πλατεία Παύλου Ηλιάδη, ακριβώς δίπλα, το θερινό σινεμά «Ηρώδειον», την ασβεσταριά Σαμαρά και τη ζωή στο Κουφόβουνο. Εικόνες μια εποχής, που χάθηκε…
Στο πέμπτο θέμα (σελ. 103-118), που το υπογράφει ο Λευτέρης Τσίλογλου, που σπούδασε στο ΕΚΠΑ Φυσική, έχει ως τίτλο «Ο Μικρασιάτης Αναστάσης Τσίλογλου. Αφετηρία-περιπέτειες-ιδιαίτερα χαρακτηριστικά». Εδώ ο Λευτέρης Τσίλογλου που γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στα προσφυγικά της Νέας Ιωνίας, κάνει μια αναλυτική παρουσίαση του Μικρασιάτη πατέρα του Αναστάση, πολύ συγκινητική και αποκαλυπτική.
Εδώ τελειώνουν τα θέματα με μικρασιάτικο περιεχόμενο και ακολουθούν τα γενικά.
Στο πρώτο θέμα (σελ. 121-132), που το υπογράφουν οι Γεώργιος Γκέκος, ομότιμος καθηγητής του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης, και ο Γεώργιος Κοντομήτρος, δρ του ΠΔΤΔΕ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, έχει ως τίτλο «Το μυστήριο του ελβετικού δανείου για την Επανάσταση του 1821». Εδώ γίνεται λόγος για ένα δάνειο ύψους 150.000 φιορινίων από Φιλελληνικούς Συλλόγους της Ζυρίχης (Ελβετίας) και Στουτγάρδης (Γερμανίας) για την ενίσχυση του Επαναστατικού Αγώνα του 1821. Δυστυχώς τότε (το 1822) έγιναν ατασθαλίες γύρω από αυτό το δάνειο και παραμένει άγνωστο τι συνέβη με τα χρήματα που διέθεσαν οι Ελβετοί πολίτες.
Στο δεύτερο θέμα (σελ. 133-146), που το υπογράφει ο Αριστείδης Παπαδόπουλος, δάσκαλος, ιστορικός ερευνητής, έχει ως τίτλο «Ζήσης Θεοδοσιάδης-Παχάρνικος και Ιωάννης Τασσαίος. Δύο σπουδαία πρόσωπα από τον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου». Εδώ γίνεται αναφορά σε δύο σπουδαίους άνδρες του Αγίου Λαυρεντίου. Τον λόγιο παιδαγωγό, δάσκαλο και ποιητή Ζήση Θεοδοσιάδη-Παχάρνικο (1751-1849) και τον Ιωάννη Τασσαίο (1824-1869) μαθητή του Ζήση Θεοδοσιάδη, γιατρό, γερουσιαστή και πατριώτη.
Στο τρίτο θέμα (σελ. 147-166), που υπογράφεται από τον Νικόλαο Μ. Φιλάρετο, δάσκαλο, ιστορικό, έχει τίτλο «Ο παλιός ναός του Αγίου Ονουφρίου και η κτητορική επιγραφή». Εδώ γίνεται αναφορά για τον παλαιό ναό του Αγίου Ονουφρίου, ο οποίος κτίστηκε το 1800 και καταστράφηκε στους σεισμούς του Βόλου το 1955. Ήταν κι αυτός έργο του Δήμου Ζουπανιώτη, που έκτισε κι άλλες εκκλησίες στο Πήλιο.
Στο τέταρτο θέμα (σελ. 167-180), που το υπογράφει ο Βασίλης Βολιώτης, συγγραφέας, έχει ως τίτλο «Η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Δράκειας η «Σύμπνοια» (1884)» και περιγράφεται η δράση αυτής της Αδελφότητας στην ίδρυση και λειτουργία Σχολείων στη Δράκεια από το έτος 1884 και μετά.
Στο πέμπτο θέμα (σελ. 181-204), με υπογραφή της Μαρίας Σπανού, ιστορικής ερευνήτριας, έχει ως τίτλο «Η πνευματική δόξα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη». Εδώ γίνεται λόγος για τον σπουδαίο Κερκυραίο πεζογράφο και διανοητή Κωνσταντίνο Θεοτόκη (1872-1923), που η αδελφή του Ελένη (1879-1941) έγινε σύζυγος του Ολυμπιονίκη γιατρού-επιδημιολόγου Παναγιώτη Παρασκευόπουλου (1875-1956), ο οποίος είχε άποψη για την ίδρυση του προσφυγικού συνοικισμού Νέας Ιωνίας Βόλου (1923).
Στο έκτο θέμα (σελ. 205-238), με υπογραφή του Γρηγόρη Καρταπάνη, συγγραφέα, ερευνητή, έχει ως τίτλο «Οι φάροι του Βόλου. Πτυχές της ιστορικής τους διαδρομής». Εδώ ο συγγραφέας παρουσιάζει με λεπτομέρειες τους φάρους και τους φανούς στο λιμάνι του Βόλου.
Στο έβδομο θέμα (σελ. 239-253), με υπογραφή του Γιώργου Ι. Γιώτη, φιλολόγου, δρ ΒΣΑΣ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, έχει ως τίτλο «Αεροπορικός πόλεμος και χώροι προστασίας. Το κεντρικό καταφύγιο του Βόλου». Εδώ ο συγγραφέας κάνει λόγο για την Παθητική Αεράμυνα (ΠΑΑ) κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και για το καταφύγιο της οδού Κονταράτου, στο κέντρο της πόλης του Βόλου.
Στο όγδοο και τελευταίο θέμα (σελ. 255-276), που το υπογράφει η Ελένη Παπαλοπούλου-Τσέργα, φιλόλογος, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Σοφαδιτών Μαγνησίας, έχει ως τίτλο «Αναστοχασμός μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία. Η περίπτωση του Σοφαδίτη ποταμού». Εδώ η συγγραφέας, αφού αναφερθεί στην ιστορία του χώρου από τα αρχαία χρόνια, έρχεται στον Σοφαδίτη ποταμό και στη σημασία του, σε συνδυασμό με τις πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες.
Εδώ ολοκληρώνεται η παρουσίαση της ενδιαφέρουσας ύλης του Αρχείου.
Τέλος, κατά την ταπεινή μου άποψη, ας μου επιτραπεί να σημειώσω, ότι όλα τα θέματα του παρόντος Αρχείου, παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και οι αναγνώστες που θα τα διαβάσουν, θα αισθανθούν πνευματική ευφορία και πληρότητα. Συγχαρητήρια στην Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών για την έκδοση του αυτού του Αρχείου Θεσσαλικών Μελετών (τόμος 24ος, Βόλος 2023).