Ο Απόστολος Παντσάς γεννήθηκε στη Μηλίνα Μαγνησίας και μεγάλωσε στον Βόλο. Σπούδασε Ιατρική και εργάζεται ως ειδικός παθολόγος στον Βόλο. Από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τα κοινά και υπήρξε αντιδήμαρχος Βόλου (2010-2014) για τον πολιτισμό και την κοινωνική παρέμβαση. Εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο το 2017, μια ποιητική συλλογή συνταιριασμένη με φωτογραφίες από την περιοχή της Μαγνησίας του Μιχάλη Πόρναλη, με τίτλο «Λόγος ποιητικός και εικονογραφημένος». Το 2019 ακολούθησε το δεύτερο, ένας υβριδικός συνδυασμός ποιημάτων με διηγήματα, με τίτλο «99+1 ράμματα μεταλλικά». Αρθρογραφεί σε εφημερίδες, περιοδικά και ηλεκτρονικά μέσα.
Η Νένα Ζήση γεννήθηκε και ζει στον Βόλο. Έχει μεταπτυχιακό τίτλο από το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Μετέχει ως ερευνήτρια στην Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Βόλου (ΟΠΙΒΟ). Είναι μέλος του Κέντρου Βιβλίου Μαγνησιωτών Συγγραφέων (ΚΕ.ΒΙ.ΜΑ.ΣΥ). Τον Απρίλιο του 2014 από τις εκδόσεις Δ. Κυριακίδη κυκλοφόρησε η πρώτη συγγραφική της δουλειά (δοκίμιο) με τίτλο «Γάμοι κόντρα στο ρεύμα. Μικτοί γάμοι εβραίων και χριστιανών στη σύγχρονη Ελλάδα: Η περίπτωση της πόλης του Βόλου». Τον Οκτώβριο του 2017 από τις εκδόσεις Παρουσία κυκλοφόρησε η δεύτερη συγγραφική της δουλειά (μυθιστόρημα) με τίτλο «Στο φως του κίτρινου αστεριού». Έχει πάρει μέρος σε επιστημονικά συνέδρια και αρθρογραφεί σε εφημερίδες, περιοδικά και ηλεκτρονικά μέσα. Είναι μέλος του Σοροπτιμιστικού Ομίλου Βόλου Θέτις και της Α-21 ενάντια στο trafficking.
Το Μορφωτικό Ίδρυμα της Ένωσης Συντακτών Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, οι εκδόσεις Ωκεανός και το βιβλιοπωλείο Πλαστελίνη προσκαλούν στην παρουσίαση του μυθιστορήματος της Νένας Ζήση και του Απόστολου Παντσά «Τα παιδιά της ομίχλης», αύριο Δευτέρα 30 Μαΐου, στις 20.00, στον κήπο του Ξενία Βόλου.
Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο Αντώνης Αντωνίου, υπεύθυνος Σχολικών Δραστηριοτήτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Μαγνησίας, ποιητής και οι συγγραφείς Νένα Ζήση και Απόστολος Παντσάς. Συντονίζει η δημοσιογράφος Ροσσάνα Πόπωτα.
Αποσπάσματα του βιβλίου διαβάζει η ηθοποιός Κατερίνα Αντωνακάκη. Χαιρετισμό θα απευθύνουν: Η Φρόσω Παύλου, γραμματέας του Μορφωτικού Ιδρύματος Ένωσης Συντακτών Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, η Αργυρώ Μάμαλη-Κοπάνου, πρόεδρος της Πολιτιστικής Εστίας Μικρασιατών Ν. Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες», η Ουρανία Σταματιάδου, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ν. Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι», ο Μάκης Χριστοφορίδης, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καππαδοκών Μαγνησίας.
Συνδιοργανωτές: Μορφωτικό Ίδρυμα Ένωσης Συντακτών Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Πλαστελίνη βιβλιοπωλείο, Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες», Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι», Προσφύγων Μνήμες Νομού Μαγνησίας, Πολιτιστικός Σύλλογος Καππαδοκών Μαγνησίας.
Συνέντευξη
Χαριτίνη Μαλισσόβα
«Τα παιδιά της ομίχλης», ο τίτλος του μυθιστορήματός σας, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανός. Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία του;
ΑΠ: Πρόκειται για μυθιστόρημα που «πατάει» με σεβασμό και πιστότητα πάνω σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία του Ελληνισμού και ταυτόχρονα πραγματεύεται στιγμές της τοπικής μας ζωής που ήταν κορυφαίες και καθόρισαν την εξέλιξη της κοινωνίας ακόμη έως και τα σήμερα. Η έλευση των προσφύγων το ’22 δεν ήταν ένα περιθωριακό ή τυχαίο γεγονός. Ήταν καθοριστικό για τη διαμόρφωση της πολιτιστικής και κοινωνικής πραγματικότητας της περιοχής μας, αφού την μπόλιασαν με έναν άλλο πολιτισμό, όπως είχε διαμορφωθεί στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη μέχρι πριν την καταστροφή της. Ένα μίγμα Δύσης και Ανατολής που είχε επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την τελική διαμόρφωση της πολιτισμικής τους φυσιογνωμίας. Έστω και μέσα από τα αποκαΐδια της Ιωνίας οι πρόσφυγες έφεραν τον δικό τους πολιτισμό. Ο τίτλος του μυθιστορήματος δεν είναι περιγραφικός, είναι συμβολικός και στην πραγματικότητα αφορά και αγγίζει τα παιδιά πολλών γενεών. Παιδιά της ομίχλης δεν ήταν μόνο τα παιδιά της αποβάθρας της καιόμενης Σμύρνης που ανέβηκαν τον δικό τους Γολγοθά στην καινούργια πατρίδα. Είναι και κάθε παιδί που αναγκάζεται να «βουτήξει», για άλλους λόγους, σε άλλους καιρούς, ίσως, στις ομίχλες των πολέμων και των δεινών.
Ποια ήταν η αφορμή ή το κίνητρο για να γράψετε Τα παιδιά της ομίχλης;
ΝΖ: Η μεγάλη αφορμή ήταν το κλείσιμο ενός αιώνα από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μπορεί να ακούγεται ίσως επετειακό, αλλά δεν είναι. Μπορεί να φαίνεται «στρογγυλό», ένας αιώνας, αλλά δεν είναι. Στην πράξη μιλάμε για ένα ακανθώδες κομμάτι Χρόνου με τα αναπάντητα ερωτηματικά του και τις στρεβλές τους, κατά καιρούς, ερμηνείες. Σε όλη αυτή τη διαδρομή των εκατό ετών η προβληματική ήταν πάντα η ίδια, απαιτητική και ανελέητη. Απλά εμείς νιώσαμε το κλείσιμο των εκατό ετών από τα τότε γεγονότα σαν ένα ανελαστικό χρονικό όριο, μέσα στο οποίο σαν σκεπτόμενοι άνθρωποι θα έπρεπε να κάναμε έναν απολογισμό, μια αναδρομική εκτίμηση. Το μάτι και το μυαλό μας ωρίμασαν με τις δεκαετίες αφού τα δεινά που έτρεξαν μαζί με άλλα ιστορικά γεγονότα μέχρι σήμερα μας «δασκάλεψαν», μας κάνανε πιο σοφούς. Τα «παιδιά της ομίχλης» είναι ένας μικρός φόρος τιμής σε κάθε άτομο, η ζωή του οποίου ανατράπηκε ή τραυματίστηκε από τις διεθνείς διενέξεις, τις εσωτερικές εθνικές έριδες, τη φτώχεια και την ανέχεια.
Σε ποιο βαθμό το μυθιστόρημά σας βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και σε και ποιο βαθμό σε μυθοπλασία;
ΑΠ: Η πλοκή έχει η δικιά της αυτοτέλεια. Δεν διηγούμαστε την ιστορία κάποιου φυσικού προσώπου. Σε μία αυτοτελή μυθοπλασία στην πραγματικότητα μιλάμε για τις ποικίλες εκδοχές της ζωής χιλιάδων ανθρώπων. Η Ελένη δεν είναι μία. Είναι οι χιλιάδες Ελένες που μεγάλωσαν στα σοκάκια της Νέας Ιωνίας, έγιναν εργάτριες στου Ματσάγγου ή πήγαν εξορία στο νησί Τρίκερι. Δεν είναι η ιστορία ενός ατόμου. Είναι η ιστορία μιας γενιάς ή ακριβέστερα πολλών γενεών. Προφανώς στην όλη διαδρομή της πλοκής «κουμπώνουν» βιωματικά στοιχεία πολλών συμπολιτών μας, όπως αυτά βγήκαν από τις προφορικές τους μαρτυρίες. Γιατί ένα σημαντικό στοιχείο του μυθιστορήματος αυτού είναι το «δέσιμο» επάνω του πολλών προφορικών μαρτυριών ανθρώπων που έζησαν σε πρώτο πρόσωπο τα γεγονότα και τις στιγμές που αναφέρονται. Η διάκριση ανάμεσα στο μυθοπλαστικό και το ιστορικό στοιχείο είναι πολύ εύκολο για τον αναγνώστη. Αρκεί να έχει στο μυαλό του ότι κάθε πρόσωπο που αναφέρεται με ονοματεπώνυμο, κάθε τόπος ή στιγμή που ορίζεται χρονικά είναι υπαρκτό ιστορικό στοιχείο, ενώ ό,τι αναφέρεται μόνο με το μικρό του όνομα είναι προϊόν μυθοπλασίας.
Όπως και στο προηγούμενο μυθιστόρημά σας, κυρία Ζήση (Στο φως του κίτρινου αστεριού, εκδ. Παρουσία), αναφέρετε στοιχεία και μνήμες ιστορικές και ηθογραφικές της περιοχής μας. Είναι μια βαθύτερη ανάγκη σας η διαφύλαξή τους μέσα στο βιβλίο σας;
ΝΖ: Έτσι ακριβώς. Όπως είπαμε και πιο πάνω το βιβλίο είναι φόρος τιμής σε ανθρώπους και ιστορικές στιγμές. Είμαστε πεπεισμένοι ότι οι κοινωνίες έχουν υποχρέωση να διατηρήσουν και να διαφυλάξουν την ιερότητα του παρελθόντος. Από τα λάθη του, αλλά και τα καλά του μπορεί να προκύψει ένα μέλλον λιγότερο τραυματικό, περισσότερο χρήσιμο. Λαοί που ξεχνούν το παρελθόν και την ιστορία τους είναι καταδικασμένοι σε αφανισμό. Είναι επομένως υποχρέωση όλων μας η ηθογραφική υπόμνηση και η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης. Η με κάθε τρόπο διατήρησή της, έστω και με ένα ταπεινό μυθιστόρημα όπως το «Στο φως του κίτρινου αστεριού» που αναφέρατε ή αυτό που μόλις κυκλοφόρησε είναι αναγκαία. Στην πράξη είναι μια εσωτερική ανάγκη, αλλά και υποχρέωση ταυτόχρονα.
Η συγγραφή είναι συνήθως μοναχική υπόθεση. Πώς αποφασίσατε να γίνετε συνοδοιπόροι και ποιο κομμάτι αναλογεί στον κάθε συγγραφέα;
ΑΠ: Είναι, όντως, μέχρι κάποια στιγμή να μπορεί και να μην είναι! Βασική προϋπόθεση είναι να υπερβεί το «συγγραφικό του εγώ», να μπει σε μια άλλη ψυχολογία και να λειτουργήσει διαφορετικά. Να περάσει από τη μοναρχία στη διαρχία. Να σκέφτεται το «φίλτρο» του άλλου και να υπερβαίνει την απολυτότητα των δικών του προσεγγίσεων. Όλα τούτα καθόλου εύκολα. Στην αρχή υπάρχει η βασική ιδέα, μετά ο εμπλουτισμός και η πλοκή, στη συνέχεια η βασική γραφή από όποιον τη συλλάβει καλύτερα. Ο κάθε ένας προσθέτει ιδέες, οπτικές, εμπλουτισμό. Ένα μικρό παράδειγμα: Φυγή από το Οδεμήσι για το λιμάνι της Σμύρνης. Στην πραγματικότητα γράφτηκε με δύο τρόπους, με δυο διαφορετικές προσεγγίσεις. Λέξεις, φράσεις, εικόνες, έννοιες κοινές βαλμένες σε άλλη σειρά ίσως, με άλλη βαρύτητα ενδεχομένως. Δεν υπάρχει κομμάτι που να αναλογεί. Σε κάθε κεφάλαιο ενυπάρχει η άποψη, η γραφή, ο αντίλογος και των δυο μας. Έτσι προκύπτει η ομοιομορφία του κειμένου που αποτελεί ίσως και το πιο δελεαστικό του στοιχείο. Ο αναγνώστης, χωρίς να το θέλει, περιμένει στη διαδρομή να βρει το «διαφορετικό», το «κενό» που θα τον κάνει να αναφωνήσει «εύρηκα! Εδώ είναι ο άλλος». Δεν έχει σημασία ποιος άλλος, απλώς ο άλλος. Ε, αυτό δεν θα το πετύχει, απλά και μόνο γιατί το κείμενο είναι στρωμένο αριστοτεχνικά. Η τελική διατύπωση είναι προϊόν κουβέντας, αντιρρήσεων, αντεγκλήσεων, σύνθεσης, ομογενοποίησης. Στην πραγματικότητα κανένα κομμάτι δεν τυπώθηκε αυτούσιο όπως πρωτογράφτηκε! Πέρασε κυριολεκτικά από σαράντα κύματα, διπλά και τριπλά φίλτρα.
Κάθε μυθιστόρημα βασισμένο σε ιστορικά γεγονότα απαιτεί έρευνα και χρόνο. Πόσο χρόνο χρειαστήκατε για να ολοκληρώσετε τη δική σας έρευνα;
ΝΖ: Ναι! Αυτό ήταν και το πιο δύσκολο κομμάτι. Τα ιστορικά γεγονότα θέλουν ψάξιμο, κοσκίνισμα, έρευνα πολύπλευρη για να μη μεταφερθούν μονομερώς ή με τον υποκειμενισμό της όποιας κάποιας πηγής. Μας πήρε και τον μεγαλύτερο χρόνο. Έρευνα και αρχικό γράψιμο πάνω από οκτώ μήνες. Άλλο τόσο χρόνο, όμως, χρειαστήκαμε να «συμφωνήσουμε» στην τελική μορφή των κεφαλαίων, της πλοκής και της τελικής γραφής. Αυτό το τελευταίο μέρος ήταν κατά τη γνώμη μας και το πιο δύσκολο.
«Παιδιά της ομίχλης είναι και οι ηττημένοι ενήλικες της κοινωνίας που διαμορφώνουν οι ανισομέρειες και οι εκτροπές της δημοκρατίας», διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο. Θέλετε να σχολιάσετε περισσότερο;
ΑΠ: Ένα παιδί χαμένο στην ομίχλη μιας άγνωστης μοίρας είναι και ο κάθε πολίτης, ο οποίος ζει σε μια κοινωνία, στην οποία δεν λειτουργεί η δημοκρατία, δεν έχει ίσα δικαιώματα με τον γείτονά του, δεν προστατεύεται από τον νόμο ισότιμα με τον συνάνθρωπό του. Κάθε μη νορμάλ κατάσταση, όπως η φτώχεια, η ανεργία, η αρρώστια, η περιθωριοποίηση βάζουν τον πολίτη σε κατώτερη μοίρα και τον μετατρέπουν σε ένα ον χαμένο στην ομίχλη της αβεβαιότητας. Δεν είναι μόνο ο πόλεμος, όπως τον ξέρουμε. Με τα όπλα, τις βόμβες και τις εκρήξεις που σωρεύουν θύματα. Υπάρχει και ο άλλος πόλεμος, ο πιο ύπουλος, γιατί είναι καθημερινός, εκείνος της αδικίας και της ανέχειας που σωρεύει θύματα πλάι μας. Είναι ο πόλεμος που εξελίσσεται στην αυλή μας χωρίς εκρήξεις και κραυγές, αλλά αφήνει πίσω του εκατόμβες θυμάτων. Και εκεί ακριβώς, στη διπλανή μας πόρτα η ομίχλη μπορεί να είναι ακόμη πιο πυκνή, έστω και αν κάποιες φορές δεν μπορούμε να το δούμε και να το αισθανθούμε.
Ήταν για εσάς η περίοδος της πανδημίας γόνιμη συγγραφικά και αναγνωστικά;
ΝΖ: Ήταν πραγματικά μια περίοδος γόνιμη για μελέτη, έρευνα και συγγραφική δραστηριότητα. Ο Απόστολος λόγω ιατρικής ιδιότητας και φόρτου εργασίας πρακτικά είχε πολύ λιγότερο χρόνο ελεύθερο απ’ ό,τι συνήθως. Εν τούτοις, ήταν οι συνθήκες τέτοιες που ωθούσαν στην έρευνα και την αναζήτηση. Εννοώ ότι ήμασταν όλοι κάτω από μια ιδιότυπη πίεση. Σαν κάτι να μας υποχρέωνε να εκμεταλλευτούμε τις ώρες, τις μέρες, τον χρόνο. Αυτοί οι άγριοι καιροί της πανδημίας και το μαύρο που είχε απλωθεί στον πλανήτη, νομίζω ότι αποτελούσε ένα ακόμη δυνατό κίνητρο ενδοσκόπησης και προβληματισμών. Επιπλέον με τον εκμηδενισμό κάθε άλλης δραστηριότητας, λόγω περιορισμών και lockdown, η πρόκληση για επωφελή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου ήταν συνεχής.
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
ΑΠ: Στην πρώτη-πρώτη σελίδα του βιβλίου μεταφέρουμε μια ρήση του Γκάντι «τη μέρα που η δύναμη της αγάπης θα νικήσει την αγάπη της δύναμης ο κόσμος θα γνωρίσει την Ειρήνη». Η μη χρήση βίας αποτελεί βασική προϋπόθεση για την προάσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Η συνέντευξή μας γίνεται τη στιγμή που μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία και ενώ δεν έχουμε τελειώσει με την πανδημία. Ποια είναι η δική σας αίσθηση, οι φόβοι σας, ενδεχομένως, για όσα συμβαίνουν;
ΝΖ: Ούτε η πανδημία ούτε οι πόλεμοι είναι πρωτόφαντα στοιχεία στη διαδρομή της ανθρώπινης ύπαρξης πάνω στη γη. Υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν δυστυχώς. Αυτό που μπορεί να αλλάξει με την ωρίμανση του ανθρώπινου γένους, είναι η αντίληψη για τη βαρύτητα και τη σοβαρότητά τους. Για το τι σημαίνει το κάθε ένα από αυτά και πόσο απαξιώνουν τον άνθρωπο και διαβρώνουν την ιδεατή κοινωνία που σε καιρούς ειρήνης και γαλήνης προσπαθεί να δημιουργήσει. Όλα μπορούν να είναι χρήσιμα και επικίνδυνα ταυτόχρονα. Όλα εξαρτώνται από το πώς τα «διαβάζουν» οι άνθρωποι και τα έθνη.
Υπάρχουν σκέψεις ή σχέδια για επόμενα συγγραφικά βήματα;
ΑΠ: Τα παιδιά της ομίχλης ήταν ένα σημείο συνάντησης με εξαιρετικές ιδιαιτερότητες. Βασικό δομικό τους στοιχείο και πεδίο συνύπαρξης είναι οι προφορικές μαρτυρίες. Στο τέλος του κάθε βιβλίου, του όποιου βιβλίου, υπάρχει πάντα ένα τέλος, μια κατάληξη. Στο μυαλό των συγγραφέων αντίθετα νομίζω ότι δεν υπάρχει η λέξη «τέλος», απλά γιατί η συγγραφή είναι προέκταση της ίδιας τους της σκέψης που είναι διαρκής, αδιάπτωτη και ατελεύτητη. Συνεπώς, πάντα υπάρχουν και σχέδια και σκέψεις… Ο χρόνος, ίσως, είναι αυτός που δεν επαρκεί.