Ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα αποτελέσματα του προγράμματος LIFE Nature για τη διατήρηση και διαχείριση του Κιρκινεζιού που υλοποιήθηκε από τον Ιούνιο του 2012 έως τον Οκτώβριο του 2016 με φορέα συντονιστή το Εργαστήριο Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Διευθυντής του προγράμματος: Καθηγητής Αθ. Σφουγγάρης) και συνεργαζόμενους φορείς την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ), την περιβαλλοντική εταιρεία Nature Conservation Consultants ΕΠΕ (NCC), το Δήμο Ρήγα Φεραίου και τον Φορέα Διαχείρισης Κάρλας-Μαυροβουνίου-Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου.
Σημειώνεται ότι το πρόγραμμα LIFE Nature “Conservation and management of the Lesser Kestrel (Falco naumanni) at three Greek SPA sites” (Διατήρηση και Διαχείριση του Κιρκινεζιού (Falco naumanni) σε 3 Ζώνες Ειδικής Προστασίας της Ελλάδας), επιλέχθηκε ως ένα από τα τρία Best of the Best LIFE Nature projects της Ευρώπης.
Η υλοποίησή του περιλάμβανε δύο άξονες: τη διατήρηση του πληθυσμού του κιρκινεζιού στη Θεσσαλία και τη διαχείριση των ενδιαιτημάτων του κιρκινεζιού, που ουσιαστικά αφορούσε στα αγροτικά οικοσυστήματα και τις λιβαδικές εκτάσεις της ανατολικής Θεσσαλίας.
Οι δράσεις και τα αποτελέσματα του προγράμματος
Με τη συμμετοχή 30 περίπου ερευνητών πραγματοποιήθηκαν επανειλημμένες απογραφές των αποικιών κιρκινεζιού σε 185 οικισμούς της Θεσσαλίας, μελετήθηκαν οι μετακινήσεις και η δραστηριότητα του είδους με τη χρήση περισσότερων από 120 ραδιοπομπών, γεωεντοπιστών και
GPS πομπών και έγινε εφικτή για πρώτη φορά η εξακρίβωση της μεταναστευτικής διαδρομής του είδους από και προς την Αφρική όπου διαχειμάζει. Επίσης, δακτυλιώθηκαν 900 κιρκινέζια για να μελετηθεί η δραστηριότητά τους και τοποθετήθηκαν 600 τεχνητές φωλιές για ενίσχυση της αναπαραγωγής του. Στο πλαίσιο αυτής της δράσης ανακατασκευάστηκαν οι στέγες σε δύο παλιά σχολικά κτίρια για παράλληλη εξυπηρέτηση της φωλεοποίησης των κιρκινεζιών.
Για την ανάλυση των ενδιαιτημάτων διατροφής του είδους χρησιμοποιήθηκαν δορυφορικές εικόνες και drone. Για τη μελέτη της αφθονίας της τροφής του κιρκινεζιού πραγματοποιήθηκαν μερικές χιλιάδες δειγματοληψίες σε διάφορους τύπους αγροτικών οικοσυστημάτων και σε λιβαδικές εκτάσεις. Στις έρευνες αυτές συμμετείχαν αρκετοί προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές και υποψήφιοι διδάκτορες του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Τα ενδιαιτήματα του κιρκινεζιού και συνεπώς τα αγροτικά οικοσυστήματα της περιοχής του έργου βελτιώθηκαν με τη φύτευση 1.200 δέντρων και θάμνων, και την εγκατάσταση 10 χιλιομέτρων φυτοφραχτών από δενδρώδη και ποώδη βλάστηση.
Σημαντική παρέμβαση στα αγροτικά οικοσυστήματα, με τη συμμετοχή δεκάδων αγροτών ήταν η καλλιέργεια 3.850 στρεμμάτων με ελληνικές ποικιλίες κριθαριού σε αντικατάσταση ξενικών ποικιλιών σιταριού με πόρους του προγράμματος και η εφαρμογή αμειψισποράς. Το κιρκινέζι ωφελήθηκε με τη διαμόρφωση ενδιατήματος με μεγαλύτερη ποικιλία καλλιεργειών και αφθονία τροφής και οι αγρότες με υψηλότερες στρεμματικές αποδόσεις κριθαριού. Οι αγρότες που εφάρμοσαν συγκεκριμένο πρωτόκολλο γεωργικών χειρισμών στις καλλιέργειες κριθαριού επί μία τριετία, πιστοποιήθηκαν από το πρόγραμμα για παραγωγή «φιλική προς τη βιοποικιλότητα» και παρέλαβαν σχετικό πιστοποιητικό και σήμα. Επιπλέον, το πρόγραμμα προώθησε το πιστοποιημένο κριθάρι σε εταιρείες ζυθοποίησης για παραγωγή μπύρας που «σέβεται τη βιοποικιλότητα» και επιδίωξε την εξασφάλιση υψηλότερης τιμής διάθεσης του προϊόντος για τους αγρότες.
Ως ανταπόδοση στη στήριξη και τη συμμετοχή των αγροτών στο πρόγραμμα συντάχθηκε και διανεμήθηκε σε 1.000 αγρότες ένας «Οδηγός καλών πρακτικών για αγρότες» με κωδικοποιημένες συμβουλές για τη χρήση πρακτικών φιλικών για τη βιοποικιλότητα και το αγροτικό περιβάλλον.
Ύστερα από σχετική έρευνα υπαίθρου και σε συμφωνία με κτηνοτρόφους της περιοχής Βελεστίνου οι οποίοι κατέχουν αγροτική γη οριακής απόδοσης και ευάλωτης στη διάβρωση, εγκαταστάθηκαν πιλοτικά σε 320 στρέμματα από τις εκτάσεις τους λειμώνες (τεχνητά λιβάδια) με μίγμα αγρωστωδών-ψυχανθών. Οι λειμώνες αυτοί έχουν διάρκεια ζωής 6-8 χρόνια, παράγουν ζωοτροφή (σανό), χρησιμεύουν σε ορισμένες εποχές του χρόνου ως βοσκότοποι, προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση, αυξάνουν τη γονιμότητά του και αποτελούν καλό ενδιαίτημα τροφοληψίας για το κιρκινέζι.
Στα υγρολίβαδα της Λίμνης Κάρλας εγκαταστάθηκαν πειραματικές περιφράξεις του ενός στρέμματος η καθεμιά για τη μέτρηση της παραγωγής βοσκήσιμης βιομάζας για τα κτηνοτροφικά ζώα και της διαθέσιμης τροφής για το κιρκινέζι. Για τα υγρολίβαδα, όπως και για τους λειμώνες, συντάχθηκαν και διατέθηκαν στο Δήμο Ρήγα Φεραίου σχέδια διαχείρισης αυτών των εκτάσεων ως βοσκοτόπων.
Σημαντικό παραδοτέο του προγράμματος αποτέλεσε η σύνταξη Περιφερειακού Σχεδίου Δράσης για το είδος, που τέθηκε σε διαβούλευση από το πρόγραμμα και από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το οποίο τελικά το ενέκρινε. Το Σχέδιο δημοσιεύθηκε σε ΦΕΚ, υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αποτελεί σχέδιο προς υλοποίηση. Σημειώνεται ότι ο αρχικός στόχος της κατά 15% αύξησης του πληθυσμού του κιρκινεζιού στη Θεσσαλία στη διάρκεια του προγράμματος υπερκαλύφθηκε κατά πολύ.
Στo Κέντρο Πληροφόρησης της Λίμνης Κάρλας στα Κανάλια Μαγνησίας εγκαταστάθηκε και λειτουργεί έκθεση πληροφόρησης για το κιρκινέζι, την οποία έχουν επισκεφθεί χιλιάδες μαθητές και επισκέπτες. Παράλληλα, το πρόγραμμα δημιούργησε Πακέτο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης το οποίο διανεμήθηκε σε 200 σχολεία της Θεσσαλίας, ταυτόχρονα με ειδικές παρουσιάσεις για μαθητές. Στη διάρκεια, αλλά και μετά το πέρας του προγράμματος παράχθηκαν φυλλάδια και άλλο πληροφοριακό υλικό για τις δράσεις του προγράμματος και διανεμήθηκαν σε χιλιάδες αντίτυπα.
Ένα 30λεπτο ντοκιμαντέρ και ένα τηλεοπτικό σποτ για το κιρκινέζι παράχθηκαν, με πρωταγωνιστές ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας.
Δράση του προγράμματος αποτέλεσε και η προώθηση του αγροτουρισμού με επίκεντρο τη διατήρηση και προστασία του κιρκινεζιού και της περιοχής της Κάρλας και οργανώθηκε ειδική ημερίδα με τη συμμετοχή ιδιοκτητών ξενοδοχείων και τουριστικών γραφείων της περιοχής.
Ένα σχέδιο για την 5ετία μετά το πέρας του προγράμματος (After LIFE Plan) υποβλήθηκε και εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και υλοποιείται σήμερα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και τους εταίρους του έργου πάνω στους κύριους άξονες του προγράμματος.
Τέλος, ως μεγαλύτερο επίτευγμα του προγράμματος μπορεί να θεωρηθεί η θετική επίδραση που αυτό είχε στις απόψεις και τη στάση της τοπικής κοινωνίας και κυρίως των νέων παιδιών και των ανθρώπων που συμβιώνουν με το κιρκινέζι (αγρότες και κτηνοτρόφοι) απέναντι σε ένα σπάνιο είδος της αγροτικής βιοποικιλότητας και στον τρόπο διαχείρισης των αγροτικών οικοσυστημάτων προς όφελος του αγρότη και του περιβάλλοντος.
Γιατί ένα πρόγραμμα για το κιρκινέζι;
Επειδή το κιρκινέζι είναι ένα παγκόσμια απειλούμενο μεταναστευτικό είδος και οι τρεις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της Θεσσαλίας φιλοξενούν πάνω από το 75% του πληθυσμού του είδους στην Ελλάδα και το 6% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, επειδή το είδος φωλιάζει σε κτίσματα εντός των χωριών και τρέφεται στις καλλιέργειες και τα λιβάδια, οποιοδήποτε μέτρο διαχείρισης για τους χώρους τροφοληψίας ουσιαστικά αποτελούσε διαχειριστική παρέμβαση στα αγροτικά και τα λιβαδικά οικοσυστήματα της περιοχής. Επιπλέον, επειδή η κύρια τροφή του κιρκινεζιού είναι οι ακρίδες και τα άλλα ασπόνδυλα των καλλιεργειών είναι άμεση η επίδραση των εφαρμοζόμενων γεωργικών πρακτικών στην επιβίωσή του. Τέλος, ο παράγοντας αγρότης και κτηνοτρόφος, αφενός μπορεί να επηρεάσει τους πληθυσμούς του κιρκινεζιού, αφετέρου μπορεί να ωφεληθεί από τα μέτρα διαχείρισης των ενδιαιτημάτων του κιρκινεζιού.
Πληροφορίες:
Ιστοσελίδα του προγράμματος: www.lifelesserkestrel.eu και www.life-kirkinezi.gr και
Εργαστήριο Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας, Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Email: [email protected]