Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου,
Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ
«… γιατί όλοι μας είμαστε εντός της σιωπής του κρημνιζομένου πόνου στα γάργαρα τεχνάσματα του μέλλοντός μας»
Ανδρέας Εμπειρίκος,
«Κλωστήριο Νυκτερινής Ανάπαυλας»,
Από την Υψικάμινο.
Η αντιμετώπιση της επιδημίας προκαλεί σκεπτικισμό ως προς τις δυνατότητες ή την αξιοπιστία της ιατρικής επιστήμης. Η ειδησεογραφία όμως αναδεικνύει παράλληλα περιπτώσεις, όπου τα επιτεύγματα της ιατρικής προκαλούν δέος και καλλιεργούν ενδόμυχα την ελπίδα, πως η μελλοντική διαχείριση θα υπερβεί τα όρια που η ίδια η φύση μας επιβάλλει. Από τις σχετικά αναμενόμενες κατακτήσεις έως τα ευφάνταστα σήμερα σενάρια ιατρικών εφαρμογών, ο δρόμος είναι ανοιχτός σε προκλήσεις φτάνοντας ακόμη να θέτει σε μερική αμφισβήτηση κι αυτήν ακόμη τη θνητότητά μας. Σταχυολογώντας ορισμένες από τις δυνατότητες, αντιλαμβάνεται κανείς τόσο τη δυναμική μιας πορείας σε νέες θαυμαστές θεραπευτικές πρακτικές, όσο και την αδυναμία διαχείρισης περιπτώσεων φαινομενικά ήσσονος δυσκολίας, όταν δεν γίνεται αντιληπτό πως η ιατρική δοκιμάζεται σε ένα ασαφώς δομημένο γνωσιακό πεδίο.
Μπορεί η οντολογική διάκριση του Καρτέσιου μεταξύ σκέψης και σώματος να απασχολεί ακόμη τους φιλοσόφους, η Ιατρική όμως αξιοποιώντας τις δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας μετασχηματίζει μια εικονική εμπειρία σε ενσώματο βίωμα. Άγχος και άλγος καταλαγιάζουν όταν νιώθει κανείς με την απλή χρήση τρισδιάστατων, στερεοσκοπικών μονάδων απεικόνισης, με τρισδιάστατα γυαλιά, ότι απολαμβάνει το ήρεμο περιβάλλον ενός θαλάσσιου οικοσυστήματος με δελφίνια γύρω του, σε συνθήκες εικονικής πραγματικότητας. Είναι τόσο ισχυρή η αίσθηση που προκαλεί η εμπειρίας εμβύθισης, ώστε οι αισθήσεις συνεγείρονται παραπλανώντας τον εγκέφαλο, δίνοντας την ψευδαίσθηση της μεταφοράς σε έναν γαλήνιο κόσμο. Ανάλογη πρακτική που εφαρμόζεται για να καταπολεμηθούν φοβίες, ίλιγγοι που παραλύουν τα άτομα.
Η μειωμένη αποτελεσματικότητα των φαρμάκων εξ αιτίας της διάχυσης στο σώμα αντιμετωπίζεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, με νανοσωματίδια που χάρη στον προγραμματισμό τους μεταφέρουν τη δραστική ουσία κατευθείαν στα ασθενή κύτταρα, χωρίς να βλάπτουν στο πέρασμά τους υγιή γειτονικά κύτταρα.
Η εμφάνιση μιας ασθένειας (καρδιοπάθεια, διαβήτης) προσδιορίζεται συχνά από το DNA. Η ανάλυση, σε εξειδικευμένα εργαστήρια, απλού δείγματός μας συνθέτει τη γενετική μας ταυτότητα. Σίγουρα δεν λύσαμε το πρόβλημα, όταν ξέρουμε ότι η εμφάνιση μιας ασθένειας εξαρτάται επίσης από περιβαλλοντικές παραμέτρους, ή διατροφικές συνήθειες.
Η εικόνα του Luke από τον Πόλεμο των Άστρων, με το τεχνητό μέλος που ελέγχεται και καθοδηγείται από τη σκέψη, δεν είναι πια δημιούργημα επιστημονικής φαντασίας. Τεχνητά όργανα από μέταλλο και πλαστικό είναι διαθέσιμα, όπως τα ανταλλακτικά οποιασδήποτε συσκευής ή του αυτοκινήτου (καρδιά, πνεύμονες, πάγκρεας, κ.λπ.). Τεχνουργήματα που χαρίζουν μια νέα ζωή σε άτομα με αναπηρία ή σοβαρές παθήσεις. Κι η ελπιδοφόρα πρόκληση είναι εδώ για το μέλλον. Να δημιουργηθούν μελλοντικά όργανα ταυτόσημα με τα πραγματικά από βλαστοκύτταρα που υπάρχουν στον μυελό των οστών και έχουν τη δυνατότητα να μετασχηματισθούν σε οποιαδήποτε κύτταρα του σώματός μας.
Το θαύμα της Σιλωάμ, με τη θεραπεία του εκ γενετής τυφλού με απλή επάλειψη πηλού, αναβιώνει στις μέρες μας με ειδικά γυαλιά εφοδιασμένα με μικροσκοπική κάμερα που μεταφέρει με εμφύτευμα τις εικόνες στον εγκέφαλο. Ακόμη κι αν τα βιονικά μάτια λειτουργούν στο φάσμα του άσπρου – μαύρου και επιτρέπουν μόνο διάκριση μορφών, η έρευνα μπορεί να αποφέρει τη νέα γενιά εμφυτευμάτων που θα επιτρέψουν πιο ευκρινή εικόνα ή ακόμη και αναγνώριση προσώπων. Η έρευνα κατευθύνεται επίσης στα βλαστοκύτταρα για να ανακατασκευασθεί η ρετίνη.
Σκελετοί πανοπλίες για να ξεπεράσουμε τις φυσικές αντοχές μας, εμφυτεύματα για ενισχύσουμε τη μνήμη μας, βιονικά μάτια, δεν προορίζονται προς το παρόν στη δημιουργία Robocop, αλλά στην αντιμετώπιση ασθενειών και παθήσεων. Αναπόφευκτα ερωτήματα βιοηθικής προβάλλουν επιφυλάξεις για τη μελλοντική μεταμόρφωσή μας σε ημι-ανθρώπους και σε ημι-μηχανές.
Η πρόσφατη βράβευση με το Νόμπελ Χημείας της Γαλλίδας Emmanuelle Charpentier και της Αμερικανίδας Jennifer Doudna, για την επαναστατική εφαρμογή των «μοριακών ψαλιδιών» που έχουν την ικανότητα να τροποποιούν τα ανθρώπινα γονίδια, διευρύνει κι άλλο τις προοπτικές για την αντιμετώπιση των γενετικών ασθενειών. Αντί να προσθέσουν ένα νέο γονίδιο, όπως ήταν η συνήθης γενετική παρέμβαση, το εργαλείο επιτρέπει στους επιστήμονες να κόβουν το DNA όπου απαιτείται για να δημιουργήσουν ή για να διορθώσουν, κατά περίπτωση, μία γενετική μετάλλαξη με στόχο τη θεραπεία σπάνιων ασθενειών. Ουσιαστικά με την τεχνική των μοριακών ψαλιδιών CRISP-Cas9 επιτυγχάνεται η γενετική τροποποίηση κι η επανασύνταξη του κώδικα της ζωής. Κι αν η τροποποίηση του DNA ασθενούς με σοβαρό πρόβλημα στο ήπαρ ξαναδίνει ζωή, τι θα συμβεί αν η παρέμβαση – απαγορευμένη σήμερα – επιχειρηθεί σε έμβρυο για να τροποποιηθούν χρώμα μαλλιών, ματιών, ή άλλων χαρακτηριστικών, ώστε να μεταβληθεί σε παιχνίδι που κατασκευάζεται κατά παραγγελία;
Ήδη η επιστήμη στοχάζεται τη μακρινή ουτοπία μακρόχρονης παράτασης της ζωής του ανθρώπου. Φτάσαμε αισίως στο προσδόκιμο των 82-85 ετών σε αρκετές χώρες, κάτι μάλλον αδιανόητο δεκάδες χρόνια πριν. Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η διάρκεια ζωής μας δεν μπορεί να ξεπεράσει τα 115 χρόνια, σε σπάνιες περιπτώσεις να φθάσει τα 125! Η γήρανση είναι μια σύνθετη φυσική διαδικασία, που παρεμβάλλει διάφορους μηχανισμούς στο εσωτερικό του σώματός μας. Η προοπτική επιβράδυνσης των μηχανισμών γήρανσης δεν είναι μια ουτοπία, όσο κι αν είναι αδύνατο να τη διακόψουμε εντελώς. Ο θάνατος το πολύ να αναβληθεί ή να αποτραπεί για ένα διάστημα, αλλά δεν αντιστρέφεται.
Στον αντίποδα της τεχνοφοβίας, τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ένα διεθνές πολιτικό και πολιτιστικό κίνημα που στοχεύει να δημιουργήσει μια «αλλαγή παραδείγματος» στην ηθική και πολιτική κατανόηση της ανθρώπινης εξέλιξης. Οι υπερανθρωπιστές ή διανθρωπιστές (transhumanism) στοχαστές θέλουν το ανθρώπινο είδος να αναλάβει το ίδιο την πορεία της εξέλιξής του, χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνολογίες που βρίσκονται υπό ανάπτυξη – όπως η ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία, οι γνωστικές νευροεπιστήμες και η νανοτεχνολογία – για να ξεπεράσει τους σημερινούς φυσικούς και πνευματικούς του περιορισμούς, να βελτιώσει τη νοημοσύνη του πέρα από το σημερινό μέγιστο εφικτό επίπεδο, να αποκτήσει δεξιότητες που κατέχουν άλλα είδη, να καταργήσει την ακούσια γήρανση και τον θάνατο, και τελικά να επιτύχει ένα μετα-ανθρώπινο επίπεδο ύπαρξης. Να δημιουργηθεί ένα είδος υπερανθρώπου που θα γίνει πιο αποτελεσματικό, πιο δημιουργικό, με περισσότερη ενσυναίσθηση. Προφανής η σύγχυση όρων: Δημιουργικός είναι ο άνθρωπος στην ατέλειά του και στο πεπερασμένο του, όταν δίνει νόημα και έκφραση στο αθέατο, όταν στοχάζεται το απρόβλεπτο. Παραγωγικός είναι ο υπεράνθρωπος, εντυπωσιακός στις επιδόσεις του, αλλά απρόβλεπτος μόνον ως αστοχία, με τον εκτροχιασμό του από τον αρχικό προγραμματισμό. Όπως ακριβώς συμβαίνει στην οικονομία του πλεονασμού και των υποσχέσεων.
Του Αγίου Βαλεντίνου σε λίγες μέρες. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ένα ρομπότ να απολαμβάνει τον έρωτα, αναρωτήθηκε ο συγγραφέας βιβλίου που αναλύει το κίνημα του Διανθρωπισμού. Ο Freud περιέγραφε την ερωτική πράξη ως μια κατάσταση επώδυνης σωματικής έντασης. Αναμφίβολα διακριτής από την απόλαυση της εικονικής ψευδαίσθησης ή του σώματος στην κρυογενετική με την προσδοκία της ανάστασης σε θερμοκρασία -196ο. Γιατί το ρομπότ, αν δεν έχει προγραμματισθεί, δεν θα μουρμουρίσει: Πάρε με αγκαλιά, γιατί κρυώνω!