του Αντώνη Ι. Πολίτη*
Το 2017 αποτελεί επετειακό έτος για το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς ολοκληρώνεται η έκτη δεκαετία από την υπογραφή των συνθηκών της Ρώμης, οι οποίες θεωρούνται οι ιδρυτικές πράξεις της Ε.Ε. Ακριβώς 60 χρόνια από τότε η πορεία της Ένωσης μόνο ελπιδοφόρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί για τα 508.450.856 εκατομμύρια πολιτών της, συμπεριλαμβανόμενου στον αριθμό αυτό και του πληθυσμού του Ηνωμένου Βασιλείου που ήδη έχει υπερψηφίσει την αποχώρησή του από τη μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια.
Μόλις τέσσερα χρόνια πριν, πραγματοποιήθηκε η τελευταία σημαντική, με θετική κατεύθυνση, πράξη της Ε.Ε. και ήταν αυτή της ένταξης της Κροατίας. Η οικονομική κρίση του δυτικού μοντέλου ανάπτυξης έχει μετατρέψει τα προβλήματα της ανεργίας, της φθίνουσας οικονομικής πορείας πολιτών και επιχειρήσεων, σε προβλήματα θεσμικά ως προς το μέλλον της Κοινότητας. Ταυτόχρονα οι μεγάλες ροές μεταναστών προς την ευρωπαϊκή ήπειρο κυρίως μέσω της Μεσογείου, τρομοκρατούν τους πολίτες, οι οποίοι δυσανασχετούν για την περαιτέρω αύξηση της ανεργίας των γηγενών, αλλά καλλιεργείται και ο φόβος της αλλοίωσης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς ή της πολιτιστικής κληρονομιάς των εθνών – κρατών.
Στα κορυφαία αυτά ζητήματα και στην αρνητική εξέλιξή τους, είναι βαρύνουσας σημασίας η ευθύνη των Ευρωπαίων ηγετών, οι οποίοι ως επί το πλείστον, αντέδρασαν με ακραίο οικονομικό συντηρητισμό στην αντιμετώπιση της κρίσης και με αγκυλώσεις όπως ο απολύτως σταθερός πληθωρισμός. Μέρος αυτών λειτούργησαν και στα όρια του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο προσφυγικό ζήτημα. Οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι ηγέτες, προερχόμενοι κυρίως από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα στο οποίο από τη χώρα μας ανήκει η Νέα Δημοκρατία, καλλιέργησαν πρώτοι ανιστόρητους διαχωρισμούς των Ευρωπαίων πολιτών, οχυρώθηκαν πίσω από κεκτημένα, χωρίς να βλέπουν τη δυναμική των επερχόμενων πρωτόγνωρων μεταπολεμικά καταστάσεων. Χάριν στις μικροκομματικές σκοπιμότητες καλλιέργησαν το έδαφος, ηθελημένα ή άθελά τους μικρή σημασία έχει, ώστε να βρει ζωτικό χώρο το φάντασμα της ακροδεξιάς, αφού πρώτα ενισχύθηκε το ιδεολογικό περίβλημα του από λαϊκιστικά μορφώματα που επένδυσαν στη λαϊκή αγωνία και στη λαϊκή αντίδραση για να εξελιχθούν στην εξουσία, όπως η ελληνική κυβέρνηση των ΣύΡιζΑ – ΑνΕλ. Παραδειγματικά, ενώ κατηγορούσαν ότι η χώρα παραδίδεται με προδοσία, ακολουθούν το ίδιο μοντέλο πολιτικής και δυστυχώς αναμεμειγμένο με ελλιπείς διαχειριστικές γνώσεις και με έντονες ιδεοληψίες. Κάπως έτσι, όχι μόνο τα ακροδεξιά κόμματα που επιθυμούν την αποσυναρμολόγηση του ενιαίου ευρωπαϊκού οικοδομήματος ενισχύθηκαν σημαντικά, αλλά και οι αντιλήψεις και κάποιες από τις πρακτικές τους έχουν επεκτείνει την επιρροή τους ακόμα και στη σκέψη των πολιτών που δεν τα υποστηρίζουν.
Με κύριο ζήτημα την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, η Ε.Ε. έχει πάρει λανθασμένη οδό. Τα αποσχιστικά δημοψηφίσματα, τα υπερκέρδη του Βορρά σε αντιδιαστολή με την περιστολή εισοδημάτων στον Νότο, ο λαϊκισμός, η άνιση κατανομή των προσφύγων και μεταναστών, τα διαφορετικά συστήματα αντιμετώπισης των εργαζομένων μεταξύ κρατών είναι μόνο μερικά από τα σημαντικότερα σημάδια ότι η Ε.Ε. δεν μπορεί να πορευτεί στο μέλλον με σαφές πλαίσιο πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ασφάλειας για τους κατοίκους των κρατών – μελών. Δυστυχώς βέβαια επιβεβαιώνεται κάθε μέρα και περισσότερο ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε απόλυτο δίκαιο στη πρόβλεψή του με τη χαρακτηριστική δήλωση του 1995 που ανέφερε τον όρο «διευθυντήριο», αλλά παράλληλα είπε ότι παραμένει η Ε.Ε. ένα ασφαλές πλαίσιο.
Στον αντίποδα βέβαια, ακόμα και με αυτές τις στρεβλώσεις, η Ε.Ε. παραμένει όντως η πιο ασφαλής περιοχή, από τις πλέον οικονομικά ανεπτυγμένες με ισχυρότατο κοινωνικό κράτος, συγκριτικά με άλλες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη. Παρά την ακροδεξιά παρείσφρηση στις αντιλήψεις, οι δημοκρατικές διαδικασίες διατηρούνται σε υψηλό επίπεδο ακόμα και όταν η στόχευσή τους είναι εναντίον του απαραίτητου κοινού ευρωπαϊκού στόχου, με πρόσφατο παράδειγμα την Καταλονία, κατάσταση στην οποία επίσης ενισχυτικά κατά της Ε.Ε. λειτούργησε η βία του Ραχόι.
Ακριβώς εδώ βρίσκεται και ο ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας πανευρωπαϊκά, της οποίας οι πολιτικές πρακτικές ίσως απέτυχαν σε πολλά σημεία, αλλά οι ιδέες της παραμένουν πολιτικά καινοτόμες. Η σοσιαλδημοκρατία στην Ε.Ε. πρέπει να παλέψει συντονισμένα για ισχυρότερη Ευρώπη και για δικαιότερη κατανομή πόρων στους Ευρωπαίους πολίτες, έναντι των αντιλήψεων που αφήνουν κάθε τι στην αυτορρύθμιση από τις αγορές. Έχει επίσης να δώσει μάχες έναντι λαϊκιστικών συμπεριφορών που προέρχονται από όλο το πολιτικό φάσμα. Αν δεν τα καταφέρει, εν τέλει μόνο η ακροδεξιά θα αυξάνει όλο και περισσότερο τη δυναμική της, με ακόμα μεγαλύτερους κινδύνους για ευρωπαϊκή αποσάθρωση. Στον πυρήνα των ιδεών της σοσιαλδημοκρατίας ή της κεντροαριστεράς όπως ονομάζεται εναλλακτικά ο χώρος στην πατρίδα μας, είναι δύο τα κορυφαία ζητήματα. Η περαιτέρω ενοποίηση μέσω του σεβασμού της διαφορετικότητας και η διαγενεακή ανάπτυξη. Η «συνταγή» για επιτυχία στο πρώτο σκέλος έχει ως εξής: Ενιαίο Φορολογικό Σύστημα στην Ε.Ε., Ενιαία Μισθοδοσία για απασχολούμενους στον Δημόσιο Τομέα που θα πρέπει να έχει κοινά χαρακτηριστικά διάρθρωσης, Ενιαίο Καθεστώς για τις Επιχειρήσεις, Ενιαία Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας στην πράξη με ευρωστρατό και ευρωπαϊκή αστυνομία, ενιαία πολιτική καθοδήγηση με αυξημένο ρόλο του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου. Το κλειδί στο δεύτερο ζήτημα είναι η από κοινού ενίσχυση του κράτους πρόνοιας με υπηρεσίες που θα συμβάλλουν στην πληθυσμιακή αύξηση, συνεπώς στον περιορισμό του πανευρωπαϊκού προβλήματος της δημογραφικής μείωσης. Σημαντικός είναι ο καθορισμός των ατομικών, κοινωνικών και εθνικών δικαιωμάτων σε ζητήματα που δεν θα επηρεάζουν τον κοινό στόχο.
Είναι άξιο απορίας αν η γενικότερη γεωπολιτική και οικονομική θέση της Ελλάδας είναι ή όχι τόσο σημαντική για όλα τα προαναφερθέντα και επιπρόσθετα γεννάται το ερώτημα για τον ρόλο της ελληνικής κεντροαριστεράς – σοσιαλδημοκρατίας. Η Ελλάδα είναι στη νοτιοανατολική άκρη της Ευρώπης γεωγραφικά, μαζί με την Κύπρο, αλλά στον πυρήνα των ευρωπαϊκών ιδεών πολιτιστικά και πολιτικά. Αποτελεί όμως το φυσικό σύνορο της Ευρώπης και την πύλη της, άρα η θέση της κρίνεται άκρως σημαντική. Δεν είναι προφανώς τυχαίο ότι όλη η Ήπειρος έχει λάβει το όνομά της από τον αρχαιοελληνικό μύθο και η δημοκρατία γεννήθηκε στη σημερινή πρωτεύουσα της Ελλάδας. Συνεπώς, σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι σημαντικός και ο ρόλος της ελληνικής κεντροαριστεράς στην αναβάθμιση του ρόλου της Ε.Ε. και στη διαμόρφωσή της ώστε να εμπνέει τους πολίτες της και να μην τους οδηγεί έμμεσα να ψάχνουν ελπίδα στις ακροδεξιές νοοτροπίες.
Ωστόσο, θα πρέπει η ελληνική σοσιαλδημοκρατία , η κεντροαριστερά, με κύριο φορέα των ιδεών της το Πα.Σο.Κ. να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να ξαναφέρει κοντά της τη δυναμική νέα γενιά, αλλά και τη σοφή παλιά γενιά. Οι εκλογές του Νοεμβρίου για ανάδειξη ηγεσίας του νέου ενιαίου φορέα, είναι μία πρώτη μεγάλη ευκαιρία για την ενδυνάμωση της προοδευτικής παράταξης. Αρκεί ο ηγέτης που θα προκύψει, με την ηγετική ομάδα, να ενσαρκώνουν όλα τα παραπάνω και όχι να δημιουργούν την κοινωνική αίσθηση ότι αποτελούν μια φυσική διαδοχή όσων πολιτικών πρακτικών πλήγωσαν τον κόσμο της παράταξης και τον έστρεψαν σε άλλες πολιτικές δυνάμεις. Ο μικρός δικομματισμός των «Ζαππείων» και της «Θεσσαλονίκης» και η αποτυχημένες πολιτικές του, προς το παρών οδηγούν τη κοινωνία και ειδικά τη νέα γενιά να απεχθάνεται τη πολιτική. Εκεί είναι που βρίσκουν ακόμα περισσότερο χώρο οι ακροδεξιές ιδέες για την ανάπτυξή τους. Προσωπική άποψη στο ζήτημα της εκλογής ηγεσίας, είναι ότι τα περισσότερα χαρακτηριστικά που αναφέρονται συγκεντρώνονται στην υποψηφιότητα του Ευρωβουλευτή και πρώην γραμματέα του ΠαΣοΚ, Νίκου Ανδρουλάκη.
Αντίδοτο στην ακροδεξιά είναι η σοσιαλδημοκρατία. Αντίδοτο στην κατάρριψη της αξίας των δημοκρατικών θεσμών, είναι η περαιτέρω θεσμική ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με παράλληλη ανάδειξη των εθνικών πολιτιστικών στοιχείων κάθε μέλους. Αντίδοτο στην επικράτηση πολιτικών που καταδίκασαν παλαιότερα την Ευρώπη να θρηνήσει εκατομμύρια θύματα, είναι πρωτίστως η συμμετοχή των πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες. Όμως απαιτείται ηγεσία που θα εμπνέει και πολίτες που θα ελέγχουν για το κοινό συμφέρον.
*κοινωνικός επιστήμονας-οικονομολόγος