Ο τούρκος δημιουργός από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Συνέντευξη Τύπου παραχώρησε ο τούρκος δημιουργός Ερντέν Κιράλ την Κυριακή 6 Νοεμβρίου, στην Αποθήκη Γ, στο πλαίσιο του 52ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, παρουσία του διευθυντή του Φεστιβάλ Δημήτρη Εϊπίδη. Το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια της φετινής διοργάνωσης πραγματοποιεί αφιέρωμα στο – άγνωστο στη χώρα μας – σινεμά του Ερντέν Κιράλ, ο οποίος το βράδυ του Σαββάτου 5/11 τιμήθηκε από το θεσμό σε ειδική εκδήλωση.
Στη συνέντευξη Τύπου, την οποία συντόνισε ο υπεύθυνος του τμήματος Ματιές στα Βαλκάνια, Δημήτρης Κερκινός, ο τούρκος σκηνοθέτης μίλησε για πολλές και ενδιαφέρουσες πτυχές της μακρόχρονης διαδρομής του, καθώς και για τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες μέσα από τις οποίες εξελίχθηκε ως δημιουργός.
Στη συνέχεια της συνέντευξης Τύπου, ο Ερντέν Κιράλ, αναφερόμενος στις ποικίλες δυσκολίες που αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων των ταινιών του, παρατήρησε, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: «Άρχισα να κάνω ταινίες το ’78. Όπως γνωρίζετε, το 1980 έγινε στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία και ως εκ τούτου οι ταινίες μου γυρίστηκαν μέσα σε ένα περιβάλλον πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής. Τα γυρίσματα γίνονταν σχεδόν κρυφά κι έτσι προτιμούσα να δίνω μια μεταφορική χροιά στις ταινίες μου, επιλογή για την οποία έχω την αίσθηση ότι θυμίζω κάπως τον Κάρλος Σάουρα. Παρόλα αυτά, η αλήθεια είναι ότι με θλίβει να μιλάω για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζα».
Ο τούρκος δημιουργός μίλησε επίσης για τη σχέση του με τον Γιλμάζ Γκιουνέι, την επιρροή που του άσκησε, τη συνειδητοποίηση των δυσκολιών που αντιμετώπιζε όταν ο μέντοράς του βρισκόταν στη φυλακή, καθώς και τη διακοπή της συνεργασίας τους εξαιτίας μιας διαφωνίας. «Ύστερα από τη διαφωνία μου με τον Γκιουνέι γύρισα στα κρυφά την ταινία Μέρες στο Χακάρι. Η ταινία ήταν απαγορευμένη στην Τουρκία και το κοινό εκεί έπρεπε να περιμένει πέντε χρόνια προτού τη δει, παρά τη βράβευσή της στο Φεστιβάλ του Βερολίνου», επεσήμανε ο κ. Κιράλ. Μιλώντας για το στυλ και τις επιρροές του, ο ίδιος δήλωσε: «Πάντα προσπαθούσα να με διακρίνει μια ρεαλιστική προσέγγιση, η οποία όμως χρειάζεται όρια, καθώς σε διαφορετική περίπτωση κινδυνεύεις να γίνεις νατουραλιστής. Δεδομένου ότι οι κλασικές ταινίες που προβάλλονταν στην ταινιοθήκη της Κωνσταντινούπολης δεν με εξέφραζαν, ολοκλήρωσα την εκπαίδευσή μου στη γαλλική κινηματογραφία. Ωστόσο, εάν κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, η παραμονή μου στη Γερμανία με έκανε να αλλάξω στυλ, ενώ την πιο δύσκολη όσο και διαφορετική ταινία της φιλμογραφίας μου, τον Καθρέφτη, την έκανα στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην Άνδρο. Επίσης, όσο ζούσα στη Γερμανία συνεργάστηκα με τον Βιμ Βέντερς, στον οποίο άρεσε Ο καθρέφτης και με στήριζε πολύ, γεγονός που και πάλι με έκανε να προσανατολιστώ σε ένα νέο στυλ. Σήμερα αισθάνομαι ότι βρίσκομαι πλέον σε ένα διαφορετικό σημείο».
Μιλώντας για τη σχέση του με το ντοκιμαντέρ και το ανάλογο ύφος των ταινιών του, ο κ. Κιράλ εξήγησε: «Αυτό το ύφος το ακολούθησα συνειδητά. Βασικά, χρησιμοποίησα την τεχνική της πολεμικής φωτογραφίας που χρησιμοποιούσαν οι αμερικανοί. Ήθελα να συλλάβω τη στιγμή, όπως ο φακός που συλλαμβάνει τον πληγωμένο στρατιώτη στο μέτωπο. Ο Ηλίας Καζάν όταν είδε την ταινία Γαλάζια Εξορία μου είπε ότι έχω γερές βάσεις. Παράλληλα, όμως, μου υπογράμμισε ότι δεν πρέπει να επικεντρώνομαι σε ένα θέμα κάθε φορά, καθώς και να μην “παίζω” με τον άξονα της ταινίας».
Ο Ερντέν Κιράλ δήλωσε εντυπωσιασμένος από την απήχηση που έχουν βρει τα τουρκικά σίριαλ στην Ελλάδα, τα οποία ωστόσο αποτελούν μια συνέχεια των εμπορικών ταινιών της Τουρκίας. Τη στιγμή όμως που τα σίριαλ έχουν γίνει ένας αυτόνομος τομέας παραγωγής, ο κινηματογράφος αδυνατεί να επιτύχει κάτι ανάλογο.
Στη συνέχεια, η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από την περίοδο εξορίας που βίωσε ο σκηνοθέτης. «Η εξορία οδηγεί αναπόφευκτα τον άνθρωπο να λογαριαστεί με τον εαυτό του, ενώ παράλληλα του δίνει το χρόνο να λογαριαστεί και με την κοινωνία. Όταν ήμουν εξόριστος στο Βερολίνο κοίταζα από μακριά την Τουρκία προσπαθώντας να καταλάβω γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Όμως δεν πιστεύω στη νοσταλγία, όλη αυτή η εμπειρία της εξορίας με ωφέλησε και προσπάθησα να μην προσβληθώ από αυτή την ασθένεια που λέγεται “νοσταλγία”», τόνισε ο ίδιος. Ο κ. Κιράλ δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στο φυλετικό ζήτημα που αντιμετωπίζει η χώρα του: «Στις ταινίες μου έχω σταθεί ιδιαίτερα στο θέμα της γλώσσας. Τα κουρδικά, για παράδειγμα, ήταν κάποτε απαγορευμένα. Η γλώσσα είναι κάτι πολύ σημαντικό και στην ταινία Μέρες στο Χακάρι προσπάθησα να αναδείξω αυτό το πρόβλημα μέσα από το μήνυμα ότι παρότι δεν μιλούν όλοι οι άνθρωποι την ίδια γλώσσα, μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά. Στην Τουρκία υπάρχει εδώ και χρόνια ένα μωσαϊκό ανθρώπων που δεν χάλασε και δεν πρέπει με τίποτα να χαλάσει. Όλα αυτά είναι πολύ δύσκολο να αποτυπωθούν σε μια ταινία, καθώς η κατάσταση στη νοτιοανατολική Τουρκία παραμένει δύσκολη. Προσωπικά, επιλέγω να την αποτυπώνω κάπως υπερβολικά, αφού σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν σα να κάνω μια ειδησεογραφική ταινία. Όταν βάζω ένα δικό μου ‘’άρωμα’’ σε μια ταινία, αυτή η πραγματικότητα μεταμορφώνεται σε κινηματογράφο».
Μιλώντας για τα μελλοντικά σχέδιά του, ο Ερντέν Κιράλ αποκάλυψε ότι ξεκινά άμεσα μια καινούργια ταινία, ενώ ξεκαθάρισε ότι παρά την εκτίμησή του στο ντοκιμαντέρ, θα συνεχίσει να γυρίζει ταινίες μυθοπλασίας. Στη συνέχεια, πάντως, η συζήτηση επανήλθε στο παρασκήνιο των γυρισμάτων του Καθρέφτη στην Άνδρο. «Την παραγωγή είχε αναλάβει ένας παραγωγός από την Αθήνα σε συνεργασία με αρκετούς γάλλους και γερμανούς. Οι Έλληνες συνεργάτες μας ήταν συνδικαλιστές του κομμουνιστικού κόμματος κι αυτό που θυμάμαι έντονα είναι ότι οι Έλληνες μετά το 8ωρο παρατούσαν τη δουλειά και μετά ζητούσαν πληρωμή για υπερωρία, κάτι που φυσικά είναι και το σωστό!», εξήγησε ο κ. Κιράλ.
Στέλιος Γαϊτανίδης