*του Ιάσονα Αποστολάκη
Θα ήταν περιττό για μια ακόμη φορά να αναλύσουμε το γιατί το πεδίο της Τ.Α. είναι το πλέον σημαντικό σε ότι αφορά την εμβάθυνση της δημοκρατίας σε μια κοινωνία, τη δημιουργία υπεύθυνων και ενεργών πολιτών αλλά και την ορθότερη οικονομική διαχείριση του δημοσίου χρήματος. Πολύς λόγος γίνεται για το ότι φαινόμενα όπως η αδιαφάνεια, η κατεύθυνση πόρων σε όχι πρώτης προτεραιότητας (όπως τα ορίζουν και τα αντιλαμβάνονται οι τοπικές κοινωνίες) τομείς, τα διαπιστωμένα φαινόμενα παρακμής και διαφθοράς, αποτελούν ακόμη και σήμερα εμπόδιο για την αυτοδιοίκηση στο να χαράξει την επόμενη ημέρα και να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες. Φαινόμενα που δεν δημιουργήθηκαν από την μεταρρύθμιση του Καλλικράτη αλλά είναι ευρέως παραδεκτό ότι προϋπήρχαν από το μακρινό παρελθόν.
Σαφέστατα η ‘’επιβολή΄΄ χωρίς καμία διαβούλευση του Καλλικράτη, είχε εξαρχής προφανείς λανθασμένους σχεδιασμούς σχετιζόμενους με την ανομοιομορφία, πληθυσμιακή, γεωφυσική και αναπτυξιακή, με αποτέλεσμα την όξυνση σωρείας προβλημάτων και δυσλειτουργιών στους ΟΤΑ. Θα ήταν κρίμα όμως η προσοχή να εστιαστεί εκεί. Για αυτό τον λόγο είναι θετικό ότι στην παρούσα φάση υπάρχει κεντρική πολιτική απόφαση, οι αλλαγές με την βοήθεια και επιστημονική υποστήριξης της επιτροπής ΄΄σοφών΄΄, να καταπιαστεί με το θεσμικό και το χωροταξικό να αφεθεί για αργότερα. Οι χωρικές και χωρίς σωστό σχεδιασμό αλλαγές που επέφερε ο Καλλικράτης, απαιτούν μελέτη και ιδιαίτερη προσοχή, όχι βιασύνη. Δεν διορθώνεις ένα λάθος με ένα άλλο.
Στο θεσμικό κομμάτι λοιπόν θα μπορούσε να πει κανείς πολλά, κάτι που ξεπερνά τον χώρο ενός απλού κειμένου. Σε αυτή την φάση θα αναφερθούμε σε κάτι που στο νέο θεσμικό πεδίο των ΟΤΑ θα ήταν ιδιαίτερης πολιτικής σημασίας να συμπεριληφθεί. Αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο κατάρτισης προϋπολογισμών των Δήμων. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε και Προϋπολογισμό των Πολιτών(Συμμετοχικό), δηλαδή η κατάρτιση του Προϋπολογισμού και του Τεχνικού Προγράμματος των Δήμων και η λήψη των αποφάσεων για τους στόχους και την κατανομή των κονδυλίων σε τοπικό επίπεδο, να γίνεται με την ενεργή και θεσμικά κατοχυρωμένη δημοκρατική συμμετοχή των δημοτών.
Ο Προϋπολογισμός των Πολιτών δεν είναι απλά ένα “εργαλείο” που βοηθά μόνο στο να αφυπνίσει τις συνειδήσεις των πολιτών. Δεν πρόκειται απλώς για μια συμβουλευτική διαδικασία “ψευδο-συμμετοχής” με απλή έκφραση απόψεων που χρησιμοποιεί τους πολίτες για να αποσπάσει την συναίνεσή τους σε προειλημμένες αποφάσεις. Απεναντίας ο Προϋπολογισμός των Πολιτών αντιπαλεύει την αντίληψη που θέλει τους Δημοτικούς Προϋπολογισμούς πολιτικά ουδέτερους και τους ανάγει σε καθαρά τεχνοκρατικό ζήτημα, που μόνο ΄΄ειδικοί΄΄ μπορούν να ασχολούνται.
Γιατί είναι σημαντικό να θεσπιστεί;
Ο Προϋπολογισμός των Πολιτών είναι ένα σύστημα κανόνων που εξασφαλίζει και θωρακίζει θεσμικά την συμμετοχή και την παρέμβαση των πολιτών, των κινημάτων πόλης και των τοπικών συλλογικοτήτων στην λήψη των αποφάσεων που αφορούν την πόλη και την κοινωνία. Ένα σύστημα που διευκολύνει την πρόσβαση και την ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτών, χωρίς να αποκλείει τους πιο αδύναμους, τους λιγότερο μορφωμένους, αυτούς που έχουν μικρή πολιτική εμπειρία ή στερούνται τυπικών πολιτικών δικαιωμάτων, όπως είναι τα ανήλικα παιδιά ή οι μετανάστες και οι πρόσφυγες. Δίνει πραγματικά την δυνατότητα να αποφασίζουν για την ικανοποίηση των αναγκών της πόλης με την κατανομή των δημοτικών πόρων και κονδυλίων σε επίπεδο γειτονιάς, δημοτικού διαμερίσματος και πόλης. Ενσωματώνει με διαφάνεια και αξιοπιστία μηχανισμούς κοινωνικής δικαιοσύνης και ιεραρχεί τις προτάσεις σύμφωνα με κοινωνικά και οικολογικά κριτήρια.
Είναι σημαντικό, ότι οι πολίτες μέσα από τις συμμετοχικές διαδικασίες, δεν αποφασίζουν μόνο τις θεματικές προτεραιότητες των επενδύσεων και τα επί μέρους έργα που θα υλοποιηθούν στην πόλη, αλλά και το γεγονός ότι μέσω της συλλογικής διαδικασίας υπερασπίζονται τον δημόσιο χώρο και τα κοινά αγαθά.
Ο Προϋπολογισμός των Πολιτών «ανοίγει τις πόρτες» του δημοτικού διοικητικού και πολιτικού μηχανισμού στον έλεγχο των πολιτών και στην άμεση συμμετοχή τους στις σημαντικές επιλογές που αφορούν την περιοχή τους. Κυρίως, όμως τους δίνει την δυνατότητα αφενός να συμβάλλουν στην κατάρτιση Προϋπολογισμών και Τεχνικών Προγραμμάτων με περιεχόμενα διαφανή και αφετέρου να ελέγχουν και να αξιολογούν τα αποτελέσματα, τις σπατάλες και την κακοδιαχείριση. Έχει αποδειχθεί, ότι ο εκδημοκρατισμός, η κοινωνική συμμετοχή και η επιβολή κανόνων διαφάνειας, αυξάνουν, όχι μόνο την αποτελεσματικότητα στην υλοποίηση έργων και δράσεων, αλλά και βοηθούν στην χρηστή οικονομική διαχείριση. Κυρίως, όμως, ενισχύουν τον θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο να μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην διεκδίκηση των συλλογικών στόχων των πολιτών.
Όργανα και διαδικασίες
Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο Συμμετοχικού Προϋπολογισμού; Θα μπορούσε κανείς να απαντήσει μονολεκτικά: Όχι. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα διεθνώς, διαφορετικά μεταξύ τους. Στην περίπτωση ενός δήμου στα μεγέθη του Βόλου και παίρνοντας υπόψη τα ελληνικά δεδομένα θα μπορούσαμε να παραθέσουμε μερικές σκέψεις.
Ζώνες Προγραμματισμού. Για την υλοποίηση του Προϋπολογισμού των Πολιτών ο Δήμος χωρίζεται σε ζώνες, παίρνοντας υπόψη ότι η κάθε ζώνη ταυτίζεται με μία ενιαία συνοικία-γειτονιά, ώστε οι κάτοικοι που συμμετέχουν να έχουν γνώση των προβλημάτων και των αναγκών της περιοχής. Η συνέλευση της ζώνης, εκεί εκφράζονται οι ανάγκες της περιοχής, και λαμβάνονται οι αποφάσεις συνεδριάζει 2-3 φορές τον χρόνο και εκλέγει εκπροσώπους στο Ανοιχτό Συμβούλιο Πόλης για τον Προϋπολογισμό, που έχει την ευθύνη συντονισμού σε όλο τον Δήμο.
Το Ανοιχτό Συμβούλιο Πόλης αποτελείται από εκπροσώπους κάθε Ζώνης, καθώς και από μέλη του δημοτικού συμβουλίου από όλες τις παρατάξεις και αποστολή έχει να αξιολογεί την λειτουργία του προγράμματος, να αποφασίζει τις αναγκαίες βελτιώσεις, να λύνει προβλήματα ή ενστάσεις που προκύπτουν , να επιλέγει θεματικούς και γενικότερα να στηρίζει την όλη διαδικασία. Ο Ρόλος του Δημοτικού Συμβουλίου βέβαια είναι καθοριστικός γιατί, εκτός από το ότι πρέπει να δεσμευθεί για τον σεβασμό των αποφάσεων των πολιτών, έχει την ευθύνη συντονισμού, τεχνικής και διοικητικής στήριξης της διαδικασίας. Με βάση αυτό θα μπορούσε να υπάρχει και ξεχωριστή Αντιδημαρχία Προϋπολογισμού των Πολιτών.
Οι προτάσεις που κατατίθενται στο πλαίσιο του Προϋπολογισμού των Πολιτών πριμοδοτούνται αν καλύπτουν συγκεκριμένα κοινωνικά κριτήρια που έχουν καθοριστεί από την αρχή της διαδικασίας. Ενισχύονται, π.χ., οι προτάσεις που αφορούν αποκλεισμένες ομάδες (παιδιά, εφήβους , μετανάστες, πρόσφυγες, ΑΜΕΑ κ.λπ.) ή υποβαθμισμένες περιοχές, αλλά επίσης και προτάσεις που κατατίθενται από συλλογικότητες, σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η δημιουργία ομάδων ενεργών πολιτών .
Λόγω του ότι πρόκειται για κάτι πρωτόγνωρο θα ήταν χρήσιμοι θεματικοί άξονες. Οι θεματικοί άξονες μπορεί να επιλέγονται με βάση τις ανάγκες του Δήμου και της τοπικής κοινωνίας από το Ανοιχτό Συμβούλιο Πόλης μετά από εισήγηση του Δήμου. Π.χ. Αρχικά θα ήταν χρήσιμη η εστίαση σε τομείς που μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλο έδαφος για τη γνωριμία των πολιτών με τον Προϋπολογισμό των Πολιτών όπως Άθληση, Πολιτισμός-Υποδομές, Καθαριότητα Ανακύκλωση, Παιδεία, Κοινωνική Αλληλεγγύη. Οι δημότες θα είχαν την ευκαιρία να προτείνουν και να αποφασίσουν έργα και δραστηριότητες που θα αφορούν τα παραπάνω, στο πλαίσιο ειδικού κονδυλίου. Με την πάροδο των ετών θα μπορεί αυξάνονται τόσο οι τομείς συμμετοχής των πολιτών, όσο και το ποσοστό του προϋπολογισμού που θα τίθεται στη διάθεσή τους.
Δεν είναι της παρούσης να εισέλθουμε σε λεπτομέρειες σχετικά με μια λεπτομερή περιγραφή του ετήσιου κύκλου ενός τέτοιου προϋπολογισμού. Όμως σίγουρα πρέπει να τον διακρίνουν η συνεργασία, η έγκαιρη προετοιμασία από τις αρχές του έτους για το επόμενο, η καλή συνεργασία με τις δημοτικές υπηρεσίες, οι οποίες θα επεξεργάζονται τις όποιες προτάσεις έχοντας και τα εργαλεία για κάνουν μια πρώτη ανάλυση για το κόστος υλοποίησης κάθε πρότασης και φυσικά ο απολογισμός όλων.
Αν φέρουμε στο μυαλό μας την σημερινή δημοτική αρχή και το πόσο εύκολα ξοδεύει δημόσιο χρήμα σε έργα βιτρίνας και εντυπωσιασμού, τότε είναι κατανοητό το γιατί είναι μιας τέτοιας μορφής προϋπολογισμός θα αποτελούσε το ανάχωμα σε αλεξιπτωτιστές της Τ.Α. που βλέπουν τον Δήμο ως λάφυρο εξουσίας.
*ο Ιάσονας Αποστολάκης είναι ανεξάρτητος δημοτικός σύμβουλος Βόλου