Η Μαρία Σκιαδαρέση με αφορμή το βιβλίο της Χάλκινο Γένος (εκδ.Πατάκη), μίλησε στη “Θ” για το χρόνο που χρειάστηκε να συλλέξει τις ιστορικές πληροφορίες και να πλέξει τη μυθοπλασία ενός μυθιστορήματος εποχής. Πόσο η αξία της ιστορικής μνήμης δίνει ώθηση την πένα της και πόσο το ερωτικό στοιχείο κινεί τη ζωή και κατ’ επέκταση και τη λογοτεχνία; Όταν όμως μιλάς με ανθρώπους σαν τη Μαρία Σκιαδαρέση, δεν μπορείς να μη ρωτήσεις για το μείζον θέμα της κρίσης, για το χώρο των εκδόσεων, για καταστάσεις και αναγνώσματα που κινούν τη συγγραφική της δράση αλλά και για ό,τι νέο ετοιμάζει.
“Χάλκινο Γένος”, ο τίτλος του βιβλίου σας, μια οικογενειακή σάγκα. Θέλετε να μας πείτε γι’ αυτό;
Ναι, είναι ένα οικογενειακό έπος. Και με τον όρο αυτόν, αμέσως καταλαβαίνει κανείς πως πρόκειται για έργο που εκτυλίσσεται σε μια μακρά χρονική περίοδο, συγκεκριμένα από τον 13 έως τον 21ο αιώνα (1204-2009),παρακολουθώντας τα πάθη μιας οικογένειας στην Κεφαλονιά των διαφόρων –“κρατιών”(Ενετοκρατίας, Γαλλοκρατίας, Αγγλοκρατίας). Βέβαια, και για να μην τρομάξει ο πιθανός αναγνώστης, οφείλω να πω ότι ο φακός της δράσης εστιάζει στον 19ο αιώνα κυρίως και ειδικά στην εποχή των επαναστάσεων της περιόδου αυτής (του 1821, με την συμμετοχή των Κεφαλλήνων στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας και των δύο κοινωνικών επαναστάσεων του 1848 και 1849 στην Κεφαλονιά που στόχευσαν στην κοινωνική δικαιοσύνη και στην ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.
Ιστορικό μυθιστόρημα ή μυθιστόρημα εποχής;
Όροι συμπληρωματικοί συνήθως. Σίγουρα, από τη στιγμή που γράφεις ένα βιβλίο που αναφέρεται σε παλαιότερη εποχή, είναι αδύνατον να μην περιλάβεις στα τεκταινόμενα τα γεγονότα που η επίσημη ιστορία καταγράφει και λαμβάνουν χώρα την περίοδο που περιγράφεις. Αυτό, φυσικά, αν αντιμετωπίζεις σοβαρά το υλικό σου και σε ενδιαφέρει να καλύψεις σφαιρικά την εποχή. Έτσι ένα έργο εποχής, όπως συνηθίζουμε να ονομάζουμε τα βιβλία που αναφέρονται σε παλαιότερα χρόνια, αναπόφευκτα, και αν θέλουν να λογίζονται σοβαρά βιβλία, είναι και ιστορικά μυθιστορήματα, κατά έναν τρόπο. Το Χάλκινο Γένος, λοιπόν, σαφώς είναι και ιστορικό μυθιστόρημα, από τη στιγμή που, αναφερόμενο σε μια ιδιαίτερα ταραγμένη ιστορικά περιόδο, κρατάει ως βάθος την επίσημη ιστορία, όντας βασικά ένα έργο εποχής που κατά συνέπεια εμπεριέχει τον όρο “ιστορικό μυθιστόρημα”.
Πόσο καιρό διήρκεσε η συγγραφή και η συλλογή στοιχείων; Πόσο σας δυσκόλεψε η χρήση της γλώσσας της εποχής και πόσο δύσκολο είναι να μην αδικήσετε κάποιον από τους ήρωές σας;
Δεν ξεκινώ ποτέ με την λογική ότι οι ήρωές μου είναι άνισοι, γιατί στην αρχή δεν ξέρω πώς ακριβώς θα εξελιχθούν τα πρόσωπα του έργου.Αυτό νομίζω ότι συμβαίνει με όλους τους συγγραφείς. Δε νομίζω δηλαδή πως ο συγγραφέας μπαίνει στον προβληματισμό της ισορροπίας ανάμεσα στους ήρωες. Αυτοί, έτσι κι αλλιώς, κάποια στιγμή αποκτούν αυτονομία και εξελίσσονται σχεδόν ερήμην του συγγραφέα, με την έννοια ότι όσο το πρόσωπο αποκτά φωνή και υπόσταση, απαιτεί συγκεκριμένο πλάσιμο.Το αν φαίνεται, σε κάποια έργα, πως ένας ήρωας αδικείται, είναι είτε γιατί δεν αδικείται ακριβώς αλλά επιλέγει ο ίδιος να εξελιχθεί ως τέτοιος, είτε γιατί πίσω από αυτό κρύβεται αδυναμία του συγγραφέα να τον καθορίσει ή του αναγνώστη να τον διερευνήσει. Η έρευνα και το γράψιμο του Χ.Γ. κράτησε τέσσερα χρόνια, ενώ η γλώσσα δεν μπορώ να πω ότι με δυσκόλεψε τόσο μιας και είχα ακούσματα από τον πατέρα μου και την οικογένειά του, ενώ τα καλοκαίρια της παιδικής μου ηλικίας τα περνούσα συνήθως στην Κεφαλονιά.
Έχουμε συνηθίσει να μιλάμε για τα κακοπαθήματά μας ως λαός από τον τουρκικό ζυγό. Στο βιβλίο σας διακρίνουμε έντονα το άγριο πρόσωπο της λατινοκρατίας, που ίσως “διαφεύγει” από τα βιβλία της ιστορίας.Ήταν επιδίωξή σας να το καταδείξετε;
Ξεκίνησα από αυτό το ζήτημα. Θεωρώ ότι οι σύγχρονοι Έλληνες, λόγω πλημμελούς μελέτης της ιστορίας της χώρας τους, πράγμα για το οποίο ευθύνεται απόλυτα το εκπαιδευτικό μας σύστημα και ο τρόπος διδασκαλίας της ιστορίας στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, δεν εννοούν, τουλάχιστον σε μεγάλη πλειονότητα, ότι ούτε ολόκληρη η Ελλάδα έζησε υπό οθωμανική κατοχή τετρακόσια χρόνια, ούτε οι περιοχές που βίωσαν τη δυτική κατοχή έζησαν ευτυχείς ενώ η τουρκοκρατούμενη Ελλάδα υπέφερε τα πάνδεινα. Τα πράγματα δεν είναι ασπρόμαυρα και νομίζω πως αυτό καταδεικνύεται στο Χάλκινο Γένος.
Η αξία της ιστορικής μνήμης αποτελεί κίνητρο για τη συγγραφή των βιβλίων σας;
Πάντα! Θεωρώ πως ό,τι κι αν γράφω έχει σαφείς αναφορές στην ιστορία, τη μικρή ή τη μεγάλη. Εξάλλου τα πάντα είναι ιστορία, κάθε στιγμή που περνάει και γίνεται παρελθόν άξιο να καταγραφεί, είναι ιστορία.
Το στοιχείο του Έρωτα είναι επίσης έντονο στη γραφή σας. Δεν εκβιάζετε το συναίσθημα του αναγνώστη σας, με διάχυτο ωστόσο το ρομαντικό στοιχείο της εποχής. Είναι ο έρωτας κινητήριος δύναμη για την εξέλιξή μας;
Σαφώς είναι κινητήρια δύναμη και μάλιστα για ανθρώπους με ιδιοσυγκρασία ιδιαίτερα συναισθηματική είναι η κύρια κινητήρια δύναμη. Γι’ αυτό και στην πεζογραφία, ειδικά δε στο μυθιστόρημα, οι δύο στυλοβάτες της πλοκής είναι ο έρωτας και ο θάνατος, τα κατεξοχήν στοιχεία που καθορίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου, ο πρώτος ως ώθηση δημιουργίας και ο δεύτερος ως επίγνωση του μάταιου.
Τώρα, ως προς το ρομαντικό στοιχείο, είναι δεδομένο, εφόσον η ιστορία μου εξελίσσεται την εποχή του Ρομαντισμού.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Και αν ισχύει,τότε γιατί δεν διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος;
Φυσικά και δεν επαναλαμβάνεται αφού το ιστορικό γεγονός είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο. Οι ομοιότητες που τυχόν εμφανίζουν κάποια γεγονότα μεταξύ τους έγκεινται σε ανάλογες ανάγκες, διαχρονικά και διατοπικά, των ανθρώπων που, ως ίδια όντα, εμφανίζουν όμοιες συμπεριφορές. Αυτό όμως δεσημαίνει επανάληψη του γεγονότος, πόσο μάλλον της ίδιας της ιστορίας!
Γι’ αυτό άλλωστε δεν διδασκόμαστε από τα λάθη παρελθόντων κοινωνιών, μιας και φαίνεται πως είναι ντετερμινιστικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης να μη διδάσκεται από αυτά που μαθαίνει αλλά από αυτά που παθαίνει.
Με δεδομένη την περίοδο της κρίσης που διάγουμε πώς βλέπετε τον όγκο των βιβλίων και των συγγραφέων που εκδίδουν τα βιβλία τους;
Καμιά φορά η κρίση έχει και τα καλά της. Αυτό συμβαίνει με την βιβλιοπαραγωγή. Τα τελευταία χρόνια έχει ελλατωθεί κατά 30% περίπου, πράγμα που έχει αρχίσει να ξεχωρίζει το στάρι από την ήρα. Έτσι, περιορίστηκε η παραγωγή βιβλίων περιστασιακώς ενασχολούμενων με το αντικείμενο, αλεξιπτωτιστών θα λέγαμε, και βγαίνουν μόνο έργα ανθρώπων που ασχολούνται ή έχουν την πρόθεση να ασχοληθούν συστηματικά με τη συγγραφή βιβλίων. Δε μιλώ για ποιοτικά ή όχι βιβλία, απλώς για τον περιορισμό της βιβλιοπαραγωγής κυρίως πια στους επαγγελματίες του είδους, αν μπορώ να τους χαρακτηρίσω έτσι σε μια χώρα που δεν έχει συνειδητοποιήσει ακόμα πως η συγγραφή βιβλίων είναι ένα επάγγελμα.
Ξεχωρίζετε κάποιους νεότερους συγγραφείς;
Πολλούς! Δε θέλω να αναφέρω ονόματα. Αυτό όμως που πρέπει να υπογραμμίσω είναι ότι η νέα γενιά Ελλήνων συγγραφέων δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τους ομότεχνους της αντίστοιχης γενιάς άλλων χωρών. Η δυσκολία όμως στο να γίνουν γνωστοί παγκοσμίως παραμένει η ίδια: μικρής εμβέλειας γλώσσα που δεν έχει επίσης τη στήριξη μια κρατικής, σοβαρής πολιτικής στο θέμα της μετάφρασης των Ελλήνων συγγραφέων προς μεγαλύτερες γλώσσες. Μπορώ να πω μάλιστα πως τώρα πια τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, με την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ, τοκλείσιμο πολλών νεοελληνικών ινστιτούτων ανά τον κόσμο και γενικά την ανύπαρκτη πολιτική του υπουργείου στο ακανθώδες ζήτημα της προβολής τους σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού στον έξω κόσμο.
Συγγραφείς ή καταστάσεις που έδωσαν ώθηση στην πένα σας;
Καταστάσεις, ων ουκ έστιν αριθμός! Αλλά αν δεχθούμε πως κάθε συγγραφέας έχει και μια εμμονή με ένα θέμα, θα έλεγα πως η δική μου είναι ο χρόνος και ο τρόπος που επηρεάζει τα ανθρώπινα. Από συγγραφείς, όλοι σχεδόν οι συγγραφείς, Έλληνες και ξένοι, του 19ου αιώνα.Εκεί βρίσκονται οι ρίζες της σύγχρονης λογοτεχνίας, από εκεί αντλώ κι εγώ! Ποιον να πρωτοθυμηθώ; Τους Γάλλους ή τους Ρώσους κλασσικούς; Αλλά και τον Ντίκενς, τον Χώθορν, τον Πόε, τον Βιζυηνό, τον Θεοτόκη και, και… Πάνω δε απ’ όλα, ο λόγος του Σολωμού!
Γράφετε κάτι καινούργιο; Θέλετε να μας μιλήσετε γι’ αυτό;
Ναι, έχω ξεκινήσει να γράφω κάτι που βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία και μάλλον θα βγει νουβέλα. Δεν είναι όμως ακόμα η στιγμή να μιλήσω γι’ αυτό.
Μαρία Σκιαδαρέση, Χάλκινο γένος, εκδ.Πατάκη
“Μια εποχή στην κόψη, ανάμεσα στο παρελθόν που φεύγει αργόσυρτα και στο μέλλον που έρχεται καλπάζοντας.”
Επτά νησιά που ζουν κάτω από λογής κατακτητές· τυχάρπαστους ηγεμονίσκους, Βενετούς δυνάστες, Γάλλους “αναμορφωτές”, ως τους υπερόπτες Άγγλους, που, επί μισόν αιώνα, επέβαλαν μια Προστασία πιασμένη από το σχοινί της κρεμάλας, μέχρι να υπογράψουν την παραχώρηση των νησιών στην Ελλάδα σαν δώρο για την ανάρρηση του Γεωργίου Α’ στον θρόνο της χώρας.
Μια οικογένεια, σ’ ένα από τα επτά νησιά, που διασχίζει τον χρόνο από τον Μεσαίωνα ως τις μέρες μας.
Δυο παιδιά που δεν πρόλαβαν ν’ αγαπηθούν, θυσία στον βωμό των συγκυριών. Δυο άλλα παιδιά που αγαπήθηκαν αψηφώντας την προδιαγεγραμμένη πορεία της ζωής τους.
Μια παλιά κατάρα που κοντεύει να ξεχαστεί ως τη στιγμή που τελικά επιβεβαιώνεται.
Ένα μυθιστόρημα για τα χρόνια που οι άρχοντες δε χτίζουν πια ανθρώπους στα κατώγια τους, μα αρνούνται ακόμα σθεναρά το ξύπνημα των σέμπρων. Μια εποχή στην κόψη, ανάμεσα στο παρελθόν που φεύγει αργόσυρτα και στο μέλλον που έρχεται καλπάζοντας.
Μια οικογενειακή ιστορία από την Κεφαλονιά, τότε που τα Επτάνησα παλεύουν να ενωθούν με την Ελλάδα, τότε που οι αστοί ξεκινούν ν’ αποφασίζουν για τις τύχες τους και οι χωρικοί μαθαίνουν επιτέλους πως είναι και αυτοί άνθρωποι.
Είπαν για το βιβλίο:
Ξεκινάμε το παρόν κείμενο με ό,τι αφορά τη συγγραφέα: καλλιέργεια, ευρύτητα γνώσης, εντιμότητα, γνησιότητα, λογοτεχνική κτήση, αφηγηματική ικανότητα, αναλυτική παράθεση και πάνω απ’ όλα ευρυμάθεια χαρακτηρίζουν τη χαρισματική πεζογράφο Μαρία Σκιαδαρέση. Η οποία στο μυθιστόρημα εποχής που παρουσιάζει, κερδίζει το στοίχημα, ρισκάρει και δεν χάνει, καθώς ένα τεράστιο σε έκταση έργο διαβάζεται μονορούφι και πετυχαίνει αναγνωστική απόλαυση, παράλληλα με έντονο προβληματισμό και επιπλέον με φόντο τα πολιτικά γεγονότα που συντάραξαν τα Επτάνησα και, ιδίως την Κεφαλονιά, κατά τον 19ο αιώνα. Η Μαρία Σκιαδαρέση κατέχει όλα τα εφόδια που ένας εργάτης του λόγου χρειάζεται, προκειμένου να γράψει ένα έργο αναφοράς, το οποίο διαβάζεται σήμερα και θα διαβάζεται για πάντα, θα δέχεται έντονες κρίσεις, θα γίνεται αντικείμενο συζητήσεων, θα γίνεται μπούσουλας για όσους επιθυμούν να γράψουν εκτενή μυθιστορήματα, θα προκαλεί αίσθηση, τέλος, θα προτείνει δεύτερη και τρίτη επαφή μαζί του, ώστε να μην ξεφύγει η παραμικρή λεπτομέρεια, που όμως είναι σημαντική. Η Μαρία Σκιαδαρέση, που έχει γράψει διήγημα, μυθιστόρημα, νουβέλα και βιβλία για τα παιδιά, με το Χάλκινο γένος φθάνει στο απόγειο της συγγραφικής της συστάδας, φτάνει στην κορύφωση της προσωπικής της δημιουργίας και συμπερασματικά γίνεται ακριβώς οικοδόμος και μάλιστα παλιότερης εποχής, κτίζοντας ένα οικοδόμημα αισθησιακό, συναρπαστικό, ερωτικό και μακρόσυρτο σαν οδυνηρό μοιρολόι.”-Χρίστος Παπαγεωργίου(diastixo)
“Το Χάλκινο γένος της Μαρίας Σκιαδαρέση (Αθήνα 1956) είναι ένα «μυθιστόρημα εποχής», όπως το αποκαλεί η ίδια η συγγραφέας στον Επίλογο του βιβλίου, και οφείλει τον τίτλο του σε έναν στίχο του Ησίοδου από το Έργα και Ημέραι, που κάνει λόγο για το «χάλκινο γένος», αυτό των θνητών ανθρώπων.
Το πόνημα της Σκιαδαρέση βάζει τον αναγνώστη στη θέση του γητευτή της ιστορίας από τα μεσαιωνικά χρόνια μέχρι και την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα: το μυθιστόρημα καλύπτει σχεδόν οκτακόσια χρόνια ελληνικής ιστορίας (1217-2009) επιμένοντας στις ταραχώδεις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις του 19ου αιώνα, απότοκος της πνευματικής επανάστασης του Διαφωτισμού μελετώντας παράλληλα τις ιστορίες των μυθιστορηματικών οικογενειών του βιβλίου.
Το μυθιστόρημα της Σκιαδαρέση περιλαμβάνει πλήθος ιστορικών αναφορών που ενώνονται με τον μυθιστορηματικό κόσμο που πλάθει: το κάψιμο της Χρυσού Βίβλου, του Λίμπρο ντ’ Όρο· την αιματηρή διένεξη των οικογενειών Άννινου και Μεταξά που διεκόπη ύστερα από την παρέμβαση του Ιωάννη Καποδίστρια· την πτωματόστρωτη κατάκτηση της Τριπολιτσάς και την τούμπα με τα στοιβαγμένα πτώματα· την ανάπλαση της Κεφαλονιάς τα χρόνια της διοίκησης του ντε Μποσσέ· τις συμπλοκές που ξέσπασαν μπροστά στην έδρα του τοποτηρητή, όταν σταμάτησε ο Επιτάφιος για δέηση· τον ριζοσπαστισμό που άνθησε στο νησί το 1848 και επεδίωκε την Ένωση με την Ελλάδα. Τέλος, την ίδια την ιστορία της αστικής τάξης των Επτανήσων που αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της προσπαθώντας να γλιτώσει από τους εκάστοτε Κλάρηδες της εποχής.
Πιο πάνω κι από τα πολυδαίδαλα μονοπάτια της ιστορίας είναι ο έρωτας που διατηρεί μια μόνιμη παρουσία με όλες του τις εκφάνσεις μέσα στο βιβλίο· άλλοτε εξιδανικευμένος κι άλλοτε σαρκικός, είναι παράλληλα και πάντα η ζωοποιός και ταφική δύναμη που γεννάει και σκοτώνει τους ανθρώπους με τη δύναμη και τη συχνότητα της κυκλικότητας της φύσης. Ακόμη κι όταν όλα χάνονται εκείνες τις τραγικές ώρες σε μια μαύρη ρωγμή της Ιστορίας.”-Κώστας Δρουγαλας(bookpress)
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Μαρία Ε. Σκιαδαρέση γεννήθηκε στην Αθήνα.. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολήθηκε με την προϊστορική αρχαιολογία και αργότερα με τη νεότερη ιστορία. Επί χρόνια εργάστηκε σε αρχαιολογική ανασκαφή στην Κρήτη και παράλληλα δίδαξε ιστορία σε γαλλικό λύκειο. Κείμενά της δημοσιεύονται κατά καιρούς σε περιοδικά και εφημερίδες. Έργα της: Το μυθιστόρημα “Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε” (Πατάκης, 1996), η νουβέλα “Και νεκρούς ανασταίνει”, (Πατάκης, 1997), η συλλογή από νουβέλες “Κίτρινος χρόνος” (Πατάκης, 1999), το δοκίμιο “Το έργο του Ρήγα Βελεστινλή” (αφιέρωμα στα 200 χρόνια από το θάνατό του, Μεταίχμιο, 1998), το διήγημα “Η ζημιά” σε συλλογικό τόμο (Μεταίχμιο, 2002), το μυθιστόρημα “Με το φεγγάρι στην πλάτη” (Καστανιώτης, 2003), η συλλογή διηγημάτων “Όπως οι άπιστοι κι εμείς” (Καστανιώτης, 2005), το μυθιστόρημα “Χάλκινο γένος” (Πατάκης, 2013). Και τα βιβλία για παιδιά: “Καλημέρα-Καληνύχτα” (Δελφίνι, 1994). “Κωνσταντίνος Κανάρης” (Ιστορική μονογραφία), (Άμμος, 1997), “Ο θησαυρός του Ασπρογένη” (Πατάκης, 1998), “Ρήγας Βελεστινλής” (Ιστορική μονογραφία) (Άμμος 1997), “Γιλάν, η πριγκίπισσα των φιδιών” (Φαντασία, 2004), κ.ά.