«Θεοφίλεια» από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ανακασιάς «Θεόφιλος»

«Θεοφίλεια 2024» – 90 χρόνια από τον θάνατό του (24 Μαρτίου 1934).
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ανακασιάς «Θεόφιλος», μετά την επιτυχημένη αναβίωση των «Θεοφίλειων» το 2023, διοργανώνει τα «Θεοφίλεια 2024» με μια σειρά εκδηλώσεων, που ξεκινούν στις 23 Μαρτίου και θα ολοκληρωθούν τον Σεπτέμβριο. Τα Θεοφίλεια ήταν ετήσιες εκδηλώσεις του πρώην Δήμου Ιωλκού με αποκορύφωμα το Διεθνές Συνέδριο το 2008, αφιερωμένα στον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ, με αφορμή την παρουσία του στο Πήλιο, όπου άφησε πολλά έργα του σε τοιχογραφίες και πίνακες. Σημαντικό έργο του είναι οι τοιχογραφίες στο αρχοντικό Κοντού, στην Ανακασιά (αναφέρεται ως Μουσείο Θεόφιλου), στον φούρνο του Βελέντζα, στην Άλλη Μεριά, στο Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή, στον Βόλο και σε ιδιωτικές συλλογές. Σταμάτησαν το 2010 με την κατάργηση του Δήμου Ιωλκού και αναγεννήθηκαν το 2023.
Ο Θεόφιλος (Κεφαλάς – Χατζημιχαήλ) είναι ο πιο γνωστός Έλληνας λαϊκός ζωγράφος. Γεννήθηκε μεταξύ 1868 και 1871 στη Βαρειά Μυτιλήνης. Ήταν το μεγαλύτερο από τα οκτώ παιδιά του Γαβριήλ και της Πηνελόπης Χατζημιχαήλ. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του κόρη αγιογράφου. Ο παππούς του τον λάτρευε. Τον κάθιζε στα πόδια του, τον αγκάλιαζε και του έδειχνε τη ζωγραφική του, του έλεγε ιστορίες για τους βίους των αγίων, τους ήρωες του 1821, τον Μ. Αλέξανδρο. Αυτοί οι ήρωες θα αποτυπωθούν στο έργο του Θεόφιλου.
Ο Θεόφιλος ήταν μικρός, καχεκτικός και αποτραβηγμένος από όλους. Όμως, αυτός αγάπησε τη λεβεντιά! Και σύμβολό της η φουστανέλα που σε όλη τη ζωή του δεν την αποχωρίστηκε από πάνω του. Στη Μυτιλήνη, ο κόσμος τον κορόιδευε για τη φουστανέλα, τον χλεύαζαν και έφθασαν ακόμα και να τον χτυπούν. Ο Θεόφιλος φεύγει. Το σκάει από το σπίτι του 16 χρονών. Πηγαίνει στη Σμύρνη. Εκεί έκανε θελήματα στο ελληνικό προξενείο όπου δούλευε ως θυρωρός. Παράλληλα ζωγράφιζε και κέρδιζε και από εκεί κάποια χρήματα. Πάντα με θέματα από την ελληνική ιστορία. Εκεί, στη Σμύρνη, κάποιοι τον κατηγόρησαν στους Τούρκους για αυτά και αναγκάζεται να φύγει.
Πηγαίνει στη Μακρινίτσα στο Πήλιο και στον Βόλο. Στη ζώνη της φουστανέλας του ζώνεται με πινέλα που τα έφτιαχνε ο ίδιος από τρίχες αλόγου και για τα χρώματα κοπανούσε λουλούδια και χορτάρια που έβρισκε άφθονα στη φύση μαζί με κρεμμύδια και φλούδες ροδιού. Μετά τα ανακάτευε με τις μπογιές των μπογιατζήδων. Για να δέσουν όλα, κάποιες φορές πρόσθετε γάλα συκιάς ή αυγό.
Για να επιβιώνει, έκανε τον χαμάλη, ασβέστωνε τοίχους, ξεχορτάριαζε, κουβαλούσε νερό, και ό,τι άλλη δουλειά του ποδαριού έβρισκε. Ζωγραφίζει τοίχους σε μικρά μαγαζιά, σε βαρέλια, στις ταβέρνες και όπου βρει. Στα θέματα του προστίθενται πουλιά, δέντρα και λουλούδια. Θέματα καθημερινής ζωής, θρησκευτικά, ιστορικά και της παράδοσης μας.
Ο Θεόφιλος έγραφε δικά του έργα με κυρίαρχο ήρωα τον Μ. Αλέξανδρο και οργάνωνε τα πιτσιρίκια να παίξουν θεατρικές παραστάσεις. Ο ίδιος έφτιαχνε τα σκηνικά (υποτυπώδη βέβαια) και τα κουστούμια (για πανοπλίες διαμόρφωνε χαρτόκουτα).
Το όνομα του Θεόφιλου αργά και σταθερά γινόταν γνωστό και τον καλούσαν από τόπο σε τόπο για να ζωγραφίσει τοίχους σπιτιών και μαγαζιών.
Το 1927, ανεβασμένος σε μια ξύλινη σκάλα, ζωγράφιζε την πρόσοψη ενός μαγαζιού. Κάποιος Βολιώτης για να διασκεδάσει με τους παραβρισκόμενους, τραβάει τη σκάλα και ο Θεόφιλος σωριάζεται στο χώμα. Ματώνει το κεφάλι του και το χέρι του. Σπαράζει στους πόνους ενώ οι άλλοι χαχάνιζαν από το θέαμα. Σηκώνεται και απομακρύνθηκε αργά – αργά. Έτσι, έφυγε. Μαζεύει τα πράγματά του, όλα και όλα μέσα σε 3 μπαουλάκια και φεύγει το 1927 για την πατρίδα του τη Μυτιλήνη.
Ζωγράφιζε καθημερινά σπίτια και μαγαζιά για ένα πιάτο φαγητό. Όλο το νησί γέμισε με τις ζωγραφιές του. Στο τέλος της ζωής του, έμενε σε ένα μικρό σπιτάκι στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα. Ένα στρώμα κατάχαμα, ένα ντουλάπι, δυο κασέλες, μια μικρή αυλή που φύτευε τα μπαξεβανικά του και δυο αμυγδαλιές. Παρέα του είχε την Μαρουλιώ, την γάτα του που υπερλάτρευε.
Ο Θεόφιλος πεθαίνει στις 24 Μαρτίου του 1934. Πιθανότατα από τροφική δηλητηρίαση. Η αδελφή του στις αναμνήσεις της περιγράφει: «Ο μακαρίτης ήταν έξυπνος και γνωστικός και ας τον έλεγαν «παλαβό» και «αχμάκη». Οι κοιλαράδες που δεν τον ξέρανε και στερνά τον εμπορευτήκανε κιόλας».
Το 1928, ο ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος βρισκόταν στον Βόλο. Είδε τοιχογραφίες του Θεόφιλου σε ένα μανάβικο. Τις φωτογράφισε και στο Παρίσι πια όπου έμενε, τις έδειξε στον (εκ καταγωγής Μυτιληνιό) Στρατή Ελευθεριάδη (Τεριέν) – άνθρωπο που εξελίχθηκε σε μέγα κριτικό τέχνης. Ο Ελευθεριάδης έναν χρόνο μετά πηγαίνει στη Μυτιλήνη και αγοράζει μερικά έργα του Θεόφιλου. Από εδώ και πέρα, αυτός αναλαμβάνει την προώθηση του Θεόφιλου, αλλά ο Θεόφιλος δεν πρόλαβε να ζήσει για να δει την εξέλιξη. Ο Τεριέν οργανώνει έκθεση στο Παρίσι με έργα του Θεόφιλου.
Ο Κώστας Ουράνης (ποιητής, δημοσιογράφος, πεζογράφος) γράφει: «Αλλά ο Θεόφιλος δεν είναι πια σήμερα στη ζωή για να χαρεί την άξαφνη αυτή δόξα ή για να εκπλαγεί από αυτήν».
Στις 3 Ιουνίου του 1961, το Λούβρο διοργανώνει μεγάλη αναδρομική έκθεση για τον Θεόφιλο. Και σήμερα, τα έργα του υπάρχουν σε πολλά μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.
Ο Οδυσσέας Ελύτης έγραφε για αυτόν: «Αληθινοί ελαιώνες επιτέλους, αληθινοί άνθρωποι, αληθινά πράγματα. Γι’ αυτόν, ισότιμα με το σώμα του Χριστού, υπάρχουν τα λιβάδια με τις ανεμώνες και τα λιόδεντρα που αφήνουν ανάμεσα στα δάχτυλα τους να περάσει η θάλασσα».
Ο Τσαρούχης γράφει σε ειδικό κεφάλαιο για τον Θεόφιλο στο βιβλίο του «Αγαθόν το εξομολογείσθαι» σελ. 165: «Γίνεται ζωγράφος από ενθουσιασμό για το θέμα. Δεν ζωγραφίζει τα πράγματα μα τον ενθουσιασμό που του έδωσαν. Τα σέβεται και τα λατρεύει γιατί αυτά του δίνουν τους ενθουσιασμούς του. Ό,τι κάνει δεν μοιάζει πάντα με το πράγμα – τι παράλογη απαίτηση να μοιάζει το παράφορο αγκάλιασμα μας με αυτό που αγκαλιάζουμε».
«Ο Θεόφιλος, γέννημα θρέμμα της ελληνικής φύσεως, και απόγονος της επαναστάσεως, όταν ζωγραφίζει ήρωες του 1821, οι φουστανέλες γίνονται λουλούδια στους αγρούς» (Τεριέν).
Σε λίγες ημέρες, 24 Μαρτίου 2024, συμπληρώνονται 90 χρόνια από τον θάνατό του. Με αφορμή αυτό, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ανακασιάς «Θεόφιλος» αποφάσισε να διευρύνει το σύνολο των εκδηλώσεών του στο πλαίσιο των Θεοφίλειων. Το διήμερο 23 και 24 Μαρτίου διοργανώνεται διαγωνισμός ζωγραφικής για μαθητές Δημοτικού και Γυμνασίου στο Δημοτικό Σχολείο Ιωλκού, με θέμα «Η Επανάσταση του 1821 – Πρόσωπα και γεγονότα». Σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπ/σης ζήτησε από τις σχολικές μονάδες να ενημερώσουν τους μαθητές για τον Θεόφιλο και να γνωρίσουν τα έργα του στους χώρους που διατηρούνται και προαναφέραμε. Θα ακολουθήσει τους καλοκαιρινούς μήνες μια σειρά εκδηλώσεων στην Ανακασιά.
Με πρωτοβουλία του Συλλόγου δημιουργήθηκε τραγούδι αφιερωμένο στον Θεόφιλο, σε στίχους της Ευγενίας Ασλανίδη και μουσική του Θανάση Κατεργάρη με τίτλο «Τον έλεγαν Θεόφιλο». Το τραγούδι παρουσιάστηκε στα περσινά Θεοφίλεια 2023 σε 1η εκτέλεση από τον Νίκο Παρθένη (https://www.youtube.com/watch?v=-gblizdE248).

Τον έλεγαν Θεόφιλο
Τον έλεγαν Θεόφιλο ένα πεσμένο λιόφυλλο / πάνω στης Λέσβου τη Βαρειά.
Τον έδιωξε απ’ τα μέρη του τ’ αριστερό το χέρι του / που έψαχνε για λευτεριά.
Δοσμένος του ονείρου του κι ο κόσμος γύρω – γύρω του / ένα θεριό που αλυχτά.
Αφύλακτα τα νώτα του όμως τα μέσα φώτα του / τα είχε πάντα ανοιχτά.
Έσβησε πριν τη δόξα του, έζησε με τη λόξα του / όπως και στη ζωγραφική, χωρίς καμιά προοπτική.
Τα ίχνη του ανεξίτηλα σε κάθε του περπατησιά / τ’ ακολουθείς και βρίσκεσαι στο Πήλιο στην Ανακασιά.
Τον έλεγαν Θεόφιλο τον είχαν για θεότρελο / μα εκείνος έβλεπε μακριά.
Στα πήγαινε και έλα του ζωσμένος τα πινέλα του / ζωγράφιζε με την καρδιά.
Η πείνα τον εθέριζε και τον επαραμέριζε / μα ο σοβατζής φουστανελάς.
Με τα ψωμιά του έθρεψε την Τέχνη και την θέριεψε / στο «Καφενείον η Ελλάς».
Έσβησε πριν τη δόξα του, έζησε με τη λόξα του / όπως και στη ζωγραφική, χωρίς καμιά προοπτική.
Τα ίχνη του ανεξίτηλα σε κάθε του περπατησιά / τ’ ακολουθείς και βρίσκεσαι στο Πήλιο στην Ανακασιά.