Ο Θανάσης Χατζόπουλος είναι ποιητής και μεταφραστής, παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής, μέλος της Société de Psychanalyse Freudienne (SPF, Παρίσι) και της International Winnicott Association (IWA, Σάο Πάολο). Από το 1986 δημοσίευσε δεκαπέντε βιβλία ποίησης, αρχής γενομένης με το «Ιδίοις σώμασι», δύο βιβλία ποιητικής, τρία παραμύθια, δύο νουβέλες, ένα βιβλίο με αφηγήματα και δεκαπέντε μεταφράσεις. To 2013 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το σύνολο του έργου του με το Βραβείο Ποίησης (ίδρυμα Πέτρου Χάρη) και την ίδια χρονιά στη Γαλλία για το «Κελί» με το Prix Max Jacob étranger. Η ισπανική μετάφραση του βιβλίου «Ρήματα για το ρόδο» τιμήθηκε με το Εθνικό Βραβείο μετάφρασης στην Ισπανία το 2003. Το 2014 ονομάστηκε από τη Γαλλική Δημοκρατία Ιππότης στην τάξη των Γραμμάτων και των Τεχνών.
Συνέντευξη Χαριτίνη Μαλισσόβα
Υπό κατασκευήν σημαίες, ο τίτλος της νέας σας ποιητικής συλλογής, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Μια άτυπη τριλογία αποτελούν οι τρεις ενότητες του βιβλίου, όπου επανέρχομαι στην Ελληνική Ιστορία και δη στα προεπαναστατικά χρόνια. Χάραμα στον Κεράτιο, Κοινοί θνητοί και Απόδειπνο στη Νεμπόισα, οι τίτλοι των τριών ενοτήτων, χαρτογραφούν φασματικά το τέλος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, αφανών ηρώων και πεσόντων επί Τουρκοκρατίας και του Ρήγα Βελεστινλή, αντίστοιχα. Σε μακροσκελή ποιήματα στο πρώτο μέρος με απόηχους από την Κρητική Αναγέννηση, πεζά ποιήματα στο δεύτερο μέρος με συνομιλητή χρονικά από την περίοδο της Τουρκοκρατίας και το δημοτικό τραγούδι, και σύντομα αφαιρετικά ποιήματα στο τρίτο μέρος με αναφορές στον Σολωμό καταγράφονται ήττες και καταστροφές που αποτελούν τραύματα και γίνονται αφορμές για να συσταθούν σύμβολα.
Στο βιβλίο υπάρχουν σαφείς αναφορές σε ιστορικά γεγονότα. 200 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση σε ποιο βαθμό η ιστορική μνήμη μπορεί να καθορίσει τη νέα ελληνική ταυτότητα;
Κάθε ταυτότητα, για την οποία όμως πρέπει να πούμε ότι έχει δυναμικό και όχι στατικό χαρακτήρα, στηρίζεται στην ιστορική μνήμη. Δεν μπορεί να νοηθεί διαφορετικά. Είμαστε ένας συγκερασμός από όσα προηγήθηκαν, εδώ όπου βρισκόμαστε. Ο τόπος και η ιστορία που μας περιέχουν, είναι η περίμετρος και ο πυρήνας μας. Αυτά συν τις συντεταγμένες της εποχής μας, το εκάστοτε παρόν, αποτελούν το είναι και το γίγνεσθαί μας. Η νέα ελληνική ταυτότητα έχει βαθιές ρίζες, που πέρα από εκείνες που χάνονται στα χρόνια του Βυζαντίου, αφορούν τη γλώσσα που μας δόθηκε και που μιλάμε, το ιστορικό βάθος της οποίας πάει ακόμη πιο πίσω. Αλλά η γλώσσα είναι ένα πολύ ισχυρό και δυναμικό στοιχείο κάθε ταυτότητας. Μεσολαβεί τη σχέση μας με τον κόσμο, τόσο με την ιστορία, όσο και με τη γεωγραφία, τον τρόπο που αντικρίζουμε την κάθε μέρα.
Ποια ιστορική μορφή από αυτές που – εμμέσως πλην σαφώς – αναγνωρίζουμε στο βιβλίο σας θεωρείτε ιδιαίτερα ξεχωριστή;
Ο Ρήγας Βελεστινλής είναι για μένα μια ξεχωριστή μορφή. Ένας ζωντανός μύθος, ένας πολυπράγμων αναγεννησιακός Έλληνας, κινούμενος ανάμεσα στο πνεύμα και στην πράξη, ποιητής και διανοούμενος, οραματιστής ενός άλλου μέλλοντος γι’ αυτή την ευρωπαϊκή χερσόνησο των Βαλκανίων. Το τέλος του υπήρξε ακριβώς εκείνο που επιφυλάσσεται στους πραγματικούς επαναστάτες, σ’ αυτούς που γράφουν τα εγερτήρια άσματα και κινούν νου και ψυχή.
Μετά από τη μακρόχρονη παρουσία σας στον χώρο τι σημαίνει σήμερα για εσάς το να γράφετε ποίηση;
Σημαίνει να συνεχίζω να σκαλίζω τον βράχο της ζωής, την εμπειρία και τα φαντάσματά της, όπως το κύμα. Σημαίνει να συνεχίζω να αναπλάθω αυτή τη γλώσσα, με τα θαύματα και τα τραύματά της. Σημαίνει να συνεχίζω να μοιράζομαι με τους άλλους όσα μας συνδέουν και όσα μας χωρίζουν. Σημαίνει να προεκτείνω σε ένα μέλλον, που δεν θα ζήσω, αυτή τη συνομιλία. Σημαίνει να ζω.
Ποιοι υπήρξαν οι δικοί σας αγαπημένοι ποιητές, αυτοί που ενδεχομένως να σας κινητοποίησαν να γράψετε κι εσείς;
Έχω γράψει στο κείμενό μου «Μια παιδική ανάμνηση από τον Ανδρέα Κάλβο», το οποίο είχε δημοσιευθεί πριν από αρκετά χρόνια στο περιοδικό Εντευκτήριο, για την απαράγραπτη εντύπωση που δημιούργησε μέσα μου η ποίηση του Κάλβου, όταν συναντήθηκα με αυτήν σε ηλικία δέκα ετών εξ αφορμής των εορτασμών για την επέτειο των 150 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Μετά, κατά την εφηβεία μου, ήταν η συνάντηση με τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού. Και εξακολουθητικά από παιδί ο τρόπος που άκουγα τους εκκλησιαστικούς ύμνους και τα Ευαγγέλια, και το γλωσσικό τους αποτύπωμα μέσα μου. Από εκεί κι έπειτα η ποίηση, ελληνική και ξένη, ήταν μια κινητήρια δύναμη και τα πράγματα δρομολογήθηκαν, όπως συχνά συμβαίνει χωρίς να μπορεί να καταλάβει κανείς το πώς και το γιατί.
Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;
Με την ηλικία, δυστυχώς, χάνεται το ξάφνιασμα και το θάμβος που προκαλούν οι αναγνώσεις της νεότητας όταν μας κινητοποιούν, μαζί με πολλά άλλα. Ωστόσο, ένας συγγραφέας που ανακάλυψα πρόσφατα χάρη στις εξαιρετικές μεταφράσεις της Μαρίας Παπαδήμα είναι ο Πορτογάλος Αντόνιο Λόμπο Αντούνες. Πεζογράφος κατά τη μορφή, αλλά κυρίως ποιητής κατά τη γλώσσα και το βάθος. Η γραφή του είναι μια ψυχική τοιχογραφία τού μέσα και του έξω των ανθρώπων, και η πολυπλοκότητά της δεν επιτρέπει την προσέγγιση σε εύκολες αναγνώσεις. Αναφέρομαι στα δύο βιβλία του Πάνω στα ποτάμια που κυλούν και Ώσπου οι πέτρες να γίνουν ελαφρύτερες από το νερό, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις.
Τι θεωρείτε εξέλιξη σε έναν λογοτέχνη;
Να μπορεί να καταγράφει εξακολουθητικά την αλήθεια του και να μην παύει να την εκθέτει γλωσσικά στους κινδύνους της γλώσσας και της ηλικίας. Να μην επαναλαμβάνεται δηλαδή, όσο κι αν πάντα υπάρχουν νήματα που συνδέουν τα κείμενα μεταξύ τους. Να συνεχίζει δηλαδή να είναι ζωντανός στο πεδίο της γραφής και έτοιμος για κάθε υπόγειο και υπέργειο ταξίδι που μπορεί να του προτείνει η ζωή και η ψυχή του.
Διαβάζετε νεότερους ποιητές; Κρίνετε πως υπάρχει νέα πνοή στα ποιητικά δρώμενα ή μήπως η ποσότητα αποβαίνει σε βάρος της ποιότητας;
Ασφαλώς και διαβάζω. Νέα πνοή υπάρχει γιατί υπάρχει μια νέα γενιά ποιητών από τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα. Ο πληθωρισμός αποτελεί πάντα ένα πρόβλημα, ειδικά στην εποχή μας επειδή επιτείνεται λόγω της ευκολίας μετάβασης από τον χώρο της γραφής σε εκείνον την δημοσίευσης, εάν συμπεριλάβουμε και τον ηλεκτρονικό χώρο. Κι αυτή η ευκολία λειτουργεί εναντίον των σημαντικών φωνών, που διαθέτουν δικό τους μέταλλο και έχουν κάτι να πουν. Η σύγχυση όμως είναι γενικότερο σύμπτωμα της εποχής μας εξαιτίας της υπερβολικής πληροφόρησης, της υπερέκθεσης σε ερεθίσματα. Το ξεκαθάρισμα που σήμερα είναι απαραίτητο σε κάθε τομέα μοιραία θα συμβεί και με την ποίηση. Είναι όμως και κάτι που ισχύει για κάθε γενιά, κάθε νέο κύμα, στην ποίηση και αλλού.
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Την ίδια τη ζωή και τίποτ’ άλλο. Και ακριβώς αν θεωρεί κανείς τη ζωή έτσι, αρχίζει να τη σέβεται, να τη ζει και να την αντιλαμβάνεται όσο πιο δημιουργικά γίνεται: Μέγα αγαθό και πρώτο.
Ασχολείστε με τη συγγραφή κάποιου νέου βιβλίου;
Πάντα υπάρχει ένα βιβλίο που κινείται σε κάποια φάση δημιουργίας. Αλλά τώρα περιμένω να εκδοθούν ένα ψυχαναλυτικό δοκίμιο με τίτλο «Πανδημία και περιοριστικά μέτρα. Ο ψυχισμός απέναντι στον θάνατο και στους περιορισμούς του», από τις εκδόσεις Αρμός, πριν από το καλοκαίρι και μετά το καλοκαίρι δύο ιστορίες για παιδιά και «μεγάλα» παιδιά: «Ο Κύριος Δαίμων & Η γυναίκα με την πέτρινη γλώσσα» με ζωγραφιές του Μιχάλη Μανουσάκη, από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.