Του Γιώργου Βασιλειά*
Η συνθήκη της προσφυγιάς αποτελεί μία εξαναγκαστική απόφαση για τον άνθρωπο που σχετίζεται με γεγονότα της ζωής του, τα οποία τον καθιστούν αδύναμο να τα διαχειριστεί και από τα οποία ψάχνει διέξοδο για να σώσει τις περισσότερες φορές, ακόμα, και την ίδια του την ζωή. Αναφερόμαστε σε καταστάσεις κρίσιμες, όπως είναι ο πόλεμος, όπου το άτομο βρίσκεται σε απόγνωση, κινδυνεύει και χωρίς να το σκεφτεί βρίσκεται περιπλανώμενο σε δύσβατα μονοπάτια, αναζητώντας βοήθεια και ανακούφιση από τον πόνο που νιώθει, αφού έχει χάσει γη και ανθρώπους. Ανθρώπους της οικογένειάς του, παιδιά και σύζυγο, το νόημα της ζωής που ισορροπούσε την καθημερινότητά του, μία καθημερινότητα που κατακερματίστηκε και ανήκει πλέον στο παρελθόν.
Σαφώς, αναγνωρίζεται μία πολυδιάστατη κρίση για τον πρόσφυγα, αν αναλογιστεί κανείς τον ψυχικό πόνο που κουβαλάει από την εγκατάλειψη της ίδιας του της ζωής και την απελπισία που βιώνει για το άγνωστο παρόν και μέλλον. Πρόκειται για μία αναπάντεχη κρίση, όπου το άτομο αιφνίδια, ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση, ξεριζώνεται από όλη του την ζωή. Σε πολλές περιπτώσεις λόγω του ενστίκτου για επιβίωση ο άνθρωπος έχει την τάση, καθώς βρίσκεται σε ακραία σύγχυση και δεν μπορεί να αναγνωρίσει την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει, να αποστασιοποιείται νοητά από ό,τι βιώνει σαν να μην συμβαίνουν τα γεγονότα στον ίδιο. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός άμυνας που κινητοποιείται μπλοκάρει προσωρινά ό,τι συμβαίνει, κάτι που του δίνει δύναμη για να δράσει, όμως, θα λειτουργήσει μέχρι να βρεθεί σε κάποια ασφαλή ζώνη. Έτσι, λόγω του ότι το άτομο δεν έχει ξεπεράσει την κρίση την στιγμή που τη βιώνει, έρχεται σε δεύτερο χρόνο στο προσκήνιο, με αποτέλεσμα να επανέρχονται οι άσχημες μνήμες του κοντινού παρελθόντος. Μοιραία, λοιπόν, η κρίση επανεμφανίζεται διττή σε μία φάση, όπου ο πρόσφυγας παράλληλα έχει να αντιμετωπίσει και την νέα του πραγματικότητα.
Παράλληλα, ας αναλογιστούμε ένα παιδί με τα ίδια βιώματα που βρίσκεται μόνο του να μάχεται για την ζωή του σε όλες αυτές τις αλλεπάλληλες δυσκολίες, ένα παιδί αποκομμένο από τους γονείς του, ένα παιδί που ωρίμασε απότομα μέσα σε λίγη ώρα λόγω των γεγονότων, έρχεται να επιφορτιστεί με την μοναξιά, τον φόβο και το αδιέξοδο. Βέβαια, είναι πολύ επώδυνο για ένα ανήλικο να έρθει αντιμέτωπο με την ξενιτιά και να παλέψει για να επιβιώσει μέσα στα άγνωστα μέρη που θα περιπλανηθεί, μέσα από τις κακουχίες από τις οποίες θα περάσει, μέχρι να καταφέρει να βρεθεί σε ένα μέρος μακριά από την τρομοκρατία. Είναι μία αρκετά επίπονη διαδικασία, καθώς έχει περάσει σε μία κατάσταση ανασφάλειας από την οποία ήταν, τελείως, άπειρο λόγω της ηλικίας του, ώστε να μπορέσει να προστατευθεί. Το προσφυγικό ταξίδι εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους που είναι δυνατόν να το τραυματίσουν, ακόμα περισσότερο ψυχικά, κάτι που θα στιγματίσει σίγουρα την υπόλοιπη ζωή του.
Η εμπειρία αυτή, σαφώς, εξαντλεί τον άνθρωπο τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά, ώστε θα χρειαστεί μεγάλα αποθέματα δύναμης, γιατί στην νέα ασφαλή χώρα υποδοχής, όπου θα απευθυνθεί για ζητήσει άσυλο, έχει να παλέψει μόνος του με τους εφιάλτες του παρελθόντος και γενικότερα χρειάζεται να κάνει μία νέα αρχή στην ζωή του, σαν να γεννιέται ξανά, κουβαλώντας, ωστόσο, ένα βαρύ ψυχικό φορτίο. Είναι, λοιπόν, υψίστης σημασίας να μεριμνά η χώρα υποδοχής για την παροχή ουσιαστικής βοήθειας στον πρόσφυγα, με γνώμονα πάντα την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει. Θα πρέπει να στοχεύει στην υποστήριξή του για να απαλυνθεί ο πόνος και να καθησυχαστεί από την απελπισία που αναδύεται λόγω της κατάστασης κρίσης στην οποία βρίσκεται. Αφού, οι πρόσφυγες λάβουν τα αναγκαία, όπως τροφή, υγειονομικές υπηρεσίες και ασφαλή διαμονή, άμεσα είναι ωφέλιμο να λάβουν ψυχοκοινωνικές υποστηρικτικές υπηρεσίες, με σκοπό να καταφέρουν να ορθοποδήσουν. Έτσι, θα αποκτήσουν ξανά την επίγνωση του εαυτού τους. Στο έργο υποστήριξης, προφανώς, συνεπικουρεί μία ευαισθητοποιημένη κοινωνία, όπου με την αποδοχή και ενσυναίσθηση στα βιώματα των ανθρώπων αυτών θα συνεισφέρει ομαλά στην κοινωνική ενσωμάτωση τους, που είναι πολύ σημαντικό για τον σχεδιασμό της νέας ζωής, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι λόγω προσφυγιάς δεν είναι δυνατό να επιστρέψουν στην χώρα, όπου εγκατέλειψαν. Εάν, λοιπόν, τίθεται σε εφαρμογή ο μηχανισμός προστασίας, οι πρόσφυγες θα είναι σε θέση να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους και να ατενίσουν το μέλλον με αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση, γεγονός που θα τους επαναφέρει την χαμένη αυτοεκτίμηση από τον ξεριζωμό που βίωσαν.
*Κοινωνικός Λειτουργός (Π.Ε.)
Δομή Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων – ΑΡΣΙΣ Μακρινίτσας