Του
Αχιλλέα Παπαρσένου*
Βιβλίο: Kairos
Συγγραφέας: Jenny Erpenbeck,
Μετάφραση Michael Hofmann στην αγγλική
Εκδ. Granta, 2023, σελ. 294
Φαίνεται ότι ήταν η σωστή στιγμή, ο αρχαιοελληνικός καιρός, όταν η τύχη έφερε τη Καταρίνα, μια 19χρονη φοιτήτρια και τον Χανς, ένα 53χρονο παντρεμένο συγγραφέα, να γνωρίζονται σε ένα λεωφορείο στο Ανατολικό Βερολίνο, τον Ιούλιο 1986. Η διαφορά ηλικίας των 34 ετών όμως δεν στάθηκε εμπόδιο να αναπτυχθεί ένας σφοδρός έρωτας, που στην πορεία θα καταρρεύσει, όπως κατέρρευσε και ο προστατευτικός κόσμος γύρω τους με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου τρία χρόνια αργότερα.
Η Τζένι Ερπενμπεκ, πολυβραβευμένη Γερμανίδα συγγραφέας, γεννημένη στο Ανατολικό Βερολίνο το 1967, ανατέμνει τη γερμανική ψυχή στα βιβλία της, που έχουν μεταφραστεί σε 30 γλώσσες, μεταξύ των οποίων και στα ελληνικά. Στο τελευταίο μυθιστόρημά της με πυκνή γραφή και πυκνά νοήματα πλέκει μια ερωτική σχέση πόθου και πόνου στη γενέτειρά της, όπου η προσωπική ιστορία των πρωταγωνιστών συμπλέκεται με την πολιτική ιστορία και κουλτούρα της Γερμανίας, σε μια ταραχώδη, μετασχηματιστική περίοδο της. Για το αγγλόφωνο κοινό προστιθέμενη αξία προσδίδει η μετάφραση του Μάικλ Χόφμαν, αναγνωρισμένου μεταφραστή Γερμανών συγγραφέων στην αγγλική, που διδάσκει ποίηση και δημιουργική γραφή στο πανεπιστήμιο της Φλόριντα.
Ο Χανς και η Καταρίνα ζουν ένα παθιασμένο, κρυφό έρωτα, όπου το σεξ μερικές φορές γίνεται βίαιο, μέσα σε ένα κλίμα ηδονής και υποταγής, συχνά υπό τους ήχους κλασικής μουσικής, των Μότσαρτ, Σούμπερτ και Μπαχ. Ο Χανς, γεννημένος το 1933, είχε περάσει από τη χιτλερική νεολαία στην παιδική του ηλικία, είχε συνάψει εξωσυζυγικές σχέσεις, τις οποίες ανέχεται η σύζυγός του Ινγκριντ, αλλά η τελευταία παρασπονδία του θα διαταράξει τη λεπτή οικογενειακή ισορροπία.
Η Καταρίνα, που σπουδάζει τυπογραφία και φιλοδοξεί να συνεχίσει με σπουδές στη σκηνογραφία, αισιοδοξεί ότι η καλή τύχη δεν θα την εγκαταλείψει, είναι γοητευμένη και συνάμα εξαρτημένη από τον Χανς. Αυτός θέλγεται από τη ζέση και αθωότητα της νιότης, αλλά είναι πιο προσγειωμένος στην πραγματικότητα. Η Καταρίνα κρατάει απόσταση από την πολιτική και γεύεται μια δόση της δυτικής ελευθερίας, όταν επισκέπτεται τη γιαγιά της στην Κολωνία και όταν επιλέγει τη Φρανκφούρτη για την εξαμηνιαία πρακτική άσκησή της στο θέατρο, όπου υποκύπτει μια φορά στις ερωτικές κρούσεις ενός συμφοιτητή της. Αυτή η «προδοσία» θα αποτελέσει τη θρυαλλίδα για να αποκαλυφθεί ο βίαιος, εκδικητικός χαρακτήρας του Χανς και η εμμονή του να ελέγχει ασφυκτικά τη νεαρή ερωμένη του. Καθώς το πολιτικό οικοδόμημα αρχίζει να κλυδωνίζεται γύρω τους με τις ιδέες του Γκορμπατσόφ για γκλάσνοστ και περεστρόικα να εξαπλώνονται στο ανατολικό μπλοκ, η σχέση τους με την πάροδο του χρόνου γίνεται όλο και πιο εύθραυστη με συνεχείς συγκρούσεις και προσωρινές συμφιλιώσεις.
Ο ζηλόφθονος και καχύποπτος Χανς ρίχνει λάδι στη φωτιά περιγράφοντας κατά φαντασίαν «αμαρτήματα» της Καταρίνας σε κασέτες μαγνητοφώνου, ζητώντας από αυτή εξηγήσεις. Παίζει διαρκώς ψυχολογικά παιγνίδια εις βάρος της για να νιώθει τύψεις και τη βασανίζει με αναμνήσεις από παλαιότερες ευτυχισμένες στιγμές και από υποσχέσεις που δόθηκαν, αλλά δεν μπόρεσαν να τηρηθούν. Ο αναγνώστης αγωνιά για τη Καταρίνα, περιμένοντας να σπάσει τα δεσμά της υποταγής στην οποία την έχει αιχμαλωτίσει ο εξουσιαστικός Χανς. Ο εκφυλισμός της ερωτικής τους σχέσης μοιάζει με αλληγορία της Αν. Γερμανίας, στην περίοδο που γκρεμίζεται το σοσιαλιστικό όνειρο.
Με την πτώση του Τείχους το 1989 και την επανένωση της Γερμανίας έναν χρόνο αργότερα ο Χανς και η Καταρίνα αισθάνονται ξένοι στην πόλη τους, καθώς δυσκολεύονται να προσαρμοσθούν στη νέα πραγματικότητα. Το τοπίο μεταξύ του παλαιού που καταργείται και του νέου που θα το αντικαταστήσει, μοιάζει γκρίζο, η αβεβαιότητα και ανασφάλεια διαδέχονται τις βεβαιότητες και την αδράνεια, που εξασφάλιζε το προηγούμενο καθεστώς. Ο Χανς απολύεται από το κρατικό ραδιόφωνο, όπου εργαζόταν ως σεναριογράφος, στην Καταρίνα ανοίγονται νέες προοπτικές, αλλά την κυριεύει η αμφιθυμία, καθώς εκτιμά μεν την ελευθερία, που της προσφέρει η Δύση, την απωθούν όμως ο καταναλωτισμός και οι ανισότητες που συναντά.
Αργότερα θα ανακαλύψει περισσότερα για τον Χανς διαβάζοντας τον φάκελο που η Στάζι διατηρούσε για τον «ανεπίσημο συνεργάτη της», με την κωδική ονομασία Γαλιλαίος, που και αυτός έγινε στόχος παρακολούθησης από την ανατολικογερμανική μυστική υπηρεσία, όταν διαπιστώθηκε «έλλειψη ενθουσιασμού για την αποστολή του» .
* Ο Αχιλλέας Παπαρσένος διηύθυνε το γραφείο Τύπου και Επικοινωνίας της Ελλάδος στη Γενεύη.